Alfred Bernhard Nobel Kimdir? (Hayatı, Başarıları)

Nobel Ödüllerini herkes bilir; ancak Alfred Nobel’i kimse tanımaz. Dinamitin mucidi ve Nobel Ödülleri’nin fikir babası Nobel, buluşu ile servet edindi.

Alfred Bernhard Nobel, soyadın da anlaşılacağı gibi Nobel Ödülleri’nin isim babası. Nobel Ödülleri, vasiyeti üzerine serveti kullanılarak dağıtılıyor. Aynı zamanda dinamitin de mucidi olan ünlü bir kimyager ve mühendis. Hem mucit hem de sanayici olarak büyük bir servete sahip olan Nobel, babası gibi patlayıcılara ilgi duyan bir kişiydi. Doğduğunda ailesi iflas etmişti. Mühendis ve mucit babası, mayın satarak tekrar zengin oldu; ancak savaş bitince yine iflas etti. Ağabeyleri, bulduğu dinamit sayesinde bulunan petrol yataklarını işleterek büyük bir servet sahibi oldu. Kendisi de birçok ülkedeki onlarca şirketle patlayıcı ve silah üreterek zengin oldu. Ölmeden önce hakkında yapılan “ölüm taciri” haberi Nobel için bir dönüm noktasıdır. Kendisini bunun için eleştirenlere karşı servetini insanlığa hizmet edenlere bağışladı. Meslek hayatındaki başarıları sebebiyle “nobelyum” elementine adı verildi. Fırtınalı bir hayat yaşayan Alfred Nobel’in dünyasına misafir olalım.

Hayatı

Alfred Bernhard Nobel, 21 Ekim 1833 tarihinde İsveç’in Stockholm kentinde varlıklı bir ailenin üçüncü çocuğu olarak dünyaya geldi. Annesi Andriette Ahlsell, babası mühendis Immanuel Nobel’dir. Babası, köprüler ve binalar inşa eden bir mühendis ve mucitti. Babası yapım işlerinde kullanılabilecek patlayıcılara ilgi duyardı. Doğmadan 20 gün önce, 1 Ekim 1833’de aynı zamanda iş adamı olan babası, ticari mallarla dolu gemisi battığı için iflas etti. Dolayısıyla Alfred Nobel, ekonomik sıkıntı yaşayan bir ailede gözlerini dünyaya açtı. Ailesi iyice yoksullaştı. Hatta ağabeyleri Ludvig ve Robert, kibrit satarak aileye ekonomik katkı sağlamaya çalışıyordu.

Nobel ailesi, 1837 yılında Finlandiya’ya taşındı. Burada istediği ticari geliri elde edemeyen baba Nobel, ailesini alarak 1842 yılında eski Sovyetler Birliği’nin St. Petersburg kentine yerleşti. Alfred, bu dönemde henüz 9 yaşındaydı. Patlayıcılara ve silahlara ilgi duyan babası, burada küçük bir mayın atölyesi kurdu. Annesi de bir bakkal işletmeye başladı. Baba Nobel, atölyesinde büyük işler yapmaya başlar. Kırım Savaşı sırasında Sovyet ordusu için mayın üretti. Bu sürede büyük gelirler elde etti ve zengin bir iş adamı oldu.

Bu arada, Alfred Nobel özel öğretmenlerden eğitim almaya başladı. Doğa bilimleri, dil ve edebiyat alanlarında kendini geliştirdi. 17 yaşında İsveççe, Rusça, Fransızca, İngilizce ve Almancayı akıcı bir dille konuşabilmekteydi. Fizik, kimya, şiir ve İngiliz edebiyatına ilgi duyardı. Ancak mühendis olmasını isteyen babası şiir ve edebiyata ilgisinden rahatsız oluyordu. Babası, kimya mühendisliği eğitimi için onu yurtdışına gönderdi. Alfred Nobel, iki yıl içinde İsveç, Almanya, Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde bulundu.

Fransa’nın başkenti Paris’te bulunduğu dönemde ünlü kimyager Theophile Jules Pelouze’nin laboratuvarında çalıştı. Paris’teki laboratuarda, 3 yıl önce nitrogliserini keşfeden İtalyan kimyager Ascanio Sobrero ile tanıştı. Sobrero ile bir süre nitrogliserin üzerine çalışmalar yaptı. Alfred Nobel, güçlü bir patlayıcı sıvı olan nitrogliserin ile ilgilenmekteydi. Nitrogliserin, baruttan daha güçlü bir maddedir ve basınç ve sıcaklığın etkisi ile kolayca patladığı için pratik olarak kullanılamaz. Kontrol edilemediği için birçok ölüme yol açar. Nobel, uzun süre nitrogliserini kontrol altında tutmanın veya patlatabilmenin yollarını aradı.

Alfred Nobel, 1852 yılında ailesi tarafından St. Petersburg’a çağırıldı. Nitrogliserin ile ilgili çalışmalarını burada yapmaya devam etti. Bu dönemde Kırım Savaşı’nın sona ermesinden dolayı babasına gelen mayın siparişleri kesildi ve işleri bozulmaya başladı. Babası ikinci kez iflas etti. Bunun üzerine baba, oğulları Alfred ve Emil ile birlikte Stockholm’e döndü. Diğer oğulları Robert ve Ludvig, St. Petersburg’ta kaldı.

Alfred Nobel, 1863 yılında Stockholm’de nitrogliserin ile ilgili çalışmalarına devam etti. Bu çalışmalarında az miktarda nitrogliserin yapmaya başladı. 1864 yılında nitrogliserin ile ilgili bir çalışma sırasında büyük bir patlama meydana geldi ve çalıştığı laboratuar yıkıldı. Bu patlamada küçük kardeşi Emil ile birlikte 4 kişi daha hayatını kaybetti. Bunun üzerine Stockholm’de çalışmaları yasaklandı. Alfred Nobel, bu üzücü olay üzerine çalışmalarına devam etmeye karar verdi. Çalışmalarını İsveç’in en büyük üçüncü büyük gölü Malaren Gölü’nde demirlemiş bir mavnada (bir tür gemi) sürdürmeye devam etti.

Dinamiti Buluşu

Alfred Nobel, çalışmalarında nitrogliserini patlayıcı madde olarak kullanmanın yollarını araştırdı. 1864 yılında nitrogliserini kontrol altına almayı başaran Nobel, dinamit barutunu buldu. Nobel’in buluşu o dönemde adeta çığır açtı. Kısa sürede Avrupa’da “dinamit kralı” olarak tanındı. Çalışmalarını büyüten Nobel, 1865 yılında bir fabrika kurdu. 1867 yılında bulduğu maddeye “dinamit” adı ile patent aldı. Dinamit çubuklarının patlatabilmek için ateşlenebilen bir başlık icat etti. 1879 yılında Paris yakınlarındaki Servan’da bir laboratuvar kurdu. Buradaki çalışmalarında nitrogliserin ile nitroselülozun eşit miktarda karışımından oluşan ve “dumansız barut” adını verdiği “itici barut”u buldu. Bu barutla üretilen dinamitler, madencilik alanında büyük bir gelişim yaşanmasına yol açtı. Madenlerde uzun süren ulaşılamayan cevherlere dinamitler sayesinde kısa sürede ulaşılmaya başlandı. Maden yatakları daha verimli çalışmaya başladı. Yollar, köprüler, barajlar ve tüneller dinamitler sayesinde daha kısa sürede yapılmaya başlandı.

Nobel, dinamiti keşfinden birkaç yıl sonra “kordit “adlı bir patlayıcı ile ilgili İngiliz hükümeti ile davalık oldu. Hükümet aleyhine açtığı davayı kaybetti. Bu dönemde Fransa’ya karşı kurulan bir ittifakta İtalya ile işbirliği yaptı. Aleyhinde başlatılan kampanyalar sebebiyle Paris’i terk etmek zorunda kaldı. İtalya’nın San Remo kentine yerleşen Nobel, laboratuvarını da bu kente taşıdı.

Bu arada, dinamiti bulan Nobel bilimsel çalışmalarına devam ederken, Sovyetler Birliği’nde kalan ağabeyleri Ludvig ve Robert, kardeşlerinin bulduğu dinamit sayesine Kafkaslar’da petrol yatakları keşfetti. Bu yatakları işleten Nobel ailesi, büyük bir servet kazandı. Alfred Nobel de, zamanla 20 farklı ülkede silah ve patlayıcı üreten 90 farklı şirket kurdu. Birçok ülke, silah ve patlayıcı ihtiyaçlarını Nobel’in fabrikalarından karşılamaya başladı. Bu dönemde Alfred Nodel de büyük bir servete sahip oldu.

Nobel’in Hayatındaki Dönüm Noktası ve Vasiyeti 

Alfred Nobel ve ailesi, dinamit temelinde dolaylı olarak büyük bir servet kazanırken, 1888 yılında ağabeyi Ludvig Nobel hayatını kaybetti. Bu olay sonrası Fransız gazeteleri “Ölüm taciri öldü” başlıklı haberler yayınladı. Haberde, “İnsanları hızlıca öldürmenin yolunu bularak zengin olan Dr. Alfred Nobel, öldü” ifadesi yer alıyordu. Gazeteler, aslında Alfred Nobel’in öldüğünü sanmıştı. Bu haberleri duyan Nobel, kendisi öldükten sonra böyle başlıklar atılacağını anlayınca büyük bir üzüntü yaşadı. Kurduğu şirketlerin insanları öldüren patlayıcı ve silahları üretiyor olması ve icadının savaşlarda kullanılması sebebiyle ölümüne kadar sürecek bir üzüntü içine girdi. Hayatının son dönemlerini “faydasız bir insan” olduğu düşüncesi ile yaşadı.

Bunun üzerine servetini insanlığa hizmet edenlere bağışlamaya karar verdi. Vasiyetinde, üzerindeki gayrimenkuller ve servetinin nasıl dağıtılacağına dair ayrıntılı bilgi veren Nobel, şu ifadeleri kullanmıştır; “Ardımdan bıraktığım gayrimenkul ve servetimin tamamı, aşağıdaki şekilde dağıtılacaktır. Kapital, emniyetli bir şekilde fonda toplanmalıdır. Bu fonun geliri her yıl insanlığa en büyük hizmeti yapan kişilere dağıtılmalıdır.” … “En büyük ve kesin arzum mükâfatlar adaylara dağıtılırken kesinlikle milliyet ayrımı yapılmamasıdır. En mühimi, mükâfatı alacak şahıs bir İskandinavyalı da olabilir, olmayabilir de…”

Ölümü

Alfred Nobel, 10 Aralık 1896 tarihinde 63 yaşında San Remo’da hayatını kaybetti. Beyin kanaması sonucu ölen Nobel’in cenazesi Stockholm’de defnedildi. Nobel, ölmeden önce son yıllarında buluşları sebebiyle ölen insanların üzüntüsünü ve pişmanlığını yaşadı.

Nobel Ödülleri

Alfred Nobel, hiç evlenmemiştir. Servetinin de vasiyeti üzerine insanlığa hizmet eden bilim adamlarına her yıl bir ödül vasıtası ile dağıtılmasını istemiştir. Bu sebeple her yıl servetinden 32 milyon 200 bin kron (Yaklaşık 14,5 milyon Türk lirası) insanlığa hizmette bulunanlara dağıtılır. 27 Kasım 1895 tarihli vasiyeti üzerine her yıl vefat ettiği 10 Aralık gününde fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış dalları olmak üzere toplam 5 dalda ödül verilmeye başlandı. 1900 yılında İsveç hükümeti tarafından Nobel Vakfı kuruldu. Vakıf aracılığı Nobel Ödülleri düzenli olarak dağıtılmaya başlandı. 1968 yılında İsveç Bankası, Nobel’in anısına ekonomi ödülü vermeyi kararlaştırdı. Ekonomi dalındaki ilk Nobel ödülü 1969 yılında verildi.

Nobelyum Elementi

Alfred Nobel’in adı, meslek hayatındaki başarıları sebebiyle 102 numaralı nobelyum adlı elemente verilmiştir. İsveçli kimyagerlerin ilk olarak keşfettikleri, Sovyetler Birliği bilim adamlarının tanımladığı elemente, İsveçli ekibin önerisi üzerine “nobelyum” adı verildi. Bu isim, kimya ve fizik alanında yetkili kurum olan Uluslararası Temel ve Uygulamaları Kimya Birliği (IUPAC) tarafından 1997 yılında onaylandı.

Nobelyum; İsveç, Rusya ve Amerikalı bilim adamları tarafından bağımsız olarak keşfedilmiştir. Keşif hakkı Rusya’ya, isim hakkı İsveç’e verilmiştir. Keşfi ve isimlendirmesi konusunda uzun süre tartışma yaşanan bir elementtir. Doğada bulunmayan sentetik bir metaldir. Aktinit element serisinde yer alır. Henüz gözle görülür miktarda sentezlenememiştir.

Alfred Nobel’le İlgili Bazı Anekdotlar

• Alfred Nobel, ölmeden 1 yıl önceki vasiyetinde servetinden 1 milyon kronun (Yaklaşık 450 bin lira) yeğenleri ve bir dönem âşık olduğu Sofie Hess adlı kadına verilmesini istemiştir. Servetinin kalanını insanlığa hizmet edenlere bağışlamıştır.
  
• Dinamiti bulması sebebiyle eleştirilen Nobel, şunları söylemiştir; “Dinamiti bulan adamı barış dostu görenler alay edecektir. Varsın olsun! Madem insan aklını dinlemiyor; öyleyse o kadar korkunç bir öldürme aracı bulunmalı ki, insanlık korku ve korunma içgüdüsü ile barışı seçsin.”
  
• Nobel, toplum içinde her zaman güler yüzlü ve neşeli bir insan olarak tanındı. Ancak yüzünde her zaman hüzün ve keder izleri vardı.
  
• Nobel, babası iki kere iflas ettiği için yoksulluğu bilen bir insandı ve fakirlere karşı oldukça cömertti. Bir keresinde, “Ölen insanlar için muhteşem anıtlar yapmaktansa, fakir insanların karnını doyurmayı tercih ederim.” demiştir.
  
• Nobel, dinamiti ve itici barutu bulduğu için savaşlarda birçok insanın ölümüne yol açtığı gerekçesi ile eleştirildi; ancak kendisi barış yanlısı bir insandı. Ölümüne kadar milletlerarası barış için parasını ve emeğini harcamıştır.
  
• Nobel, barışla ilgili şu sözleri sarf etmiştir; “İki büyük askeri birliğin birbirlerini bir saniye içinde yok edebileceklerini gördükleri gün, umuyorum ki, uygar milletler savaştan vazgeçecekler ve silahlarını bırakacaklardır.”
  
• Nobel’in serveti, sanıldığı gibi savaşlarda kullanılan patlayıcılardan değil, yol, baraj, maden, kanal ve tünel inşaatlarında kullanılan dinamittendir. Askeri anlamda kullanılan tek buluşu dumansız baruttur. Bu barutun servetindeki payının en fazla yüzde 10 olduğu belirtiliyor.