Terim olarak anlamını bilmesek de, hemen hepimizin evinde aerosol ürünler bulunduğunu söylemek mümkündür. Günlük yaşantımızda kullandığımız deodrantlar, parfümler, tıraş kremleri, cam temizleyiciler, böcek ilaçları ya da mobilya sektöründe kullanılan mobilya cilası ve sprey boyalar aerosol yönteminin kullanıldığı ürünlere örnek olarak gösterilebilir. Bu ürünler için hazırlanan aerosol kapları, içerisindeki sıvılaştırılmış gazların püskürtülerek kullanılmasını sağlar. Günümüzde aerosol ürünler spreyin yanı sıra köpük ya da jel formunda da hazırlanmaktadır.
Aerosol, terim olarak kimya ve coğrafya literatüründe geçmektedir. Bu kelime her iki alanda da farklı şekilde tanımlanmaktadır.
Aerosol Kimya Literatüründe Nasıl Tanımlanır?
Aerosol, gaz halde bulunan herhangi bir kütle içerisinde asaltı halde olan sıvı ve katı parçacıkların oluşturduğu ince karışımlara verilen isimdir. Yani, herhangi bir sıvı veya katının belirli bir ortam içerisinde dağılmasıdır. İçine aerosol konulan basınçlı kaplar ise aerosol kapları olarak adlandırılır.
Aerosol örnekleri doğada da bulunmaktadır. Havadaki bulutlar, sis, ev ve de sanayilerin bacalarından çıkan dumanlar, aerosol karışımlara verilebilecek örnekler arasında yer alır. Bulutlar, içerisindeki küçük su damlacıkları, dumanlar ise dumanların içerisinde bulunan katı parçacıklar ile birer aerosol örneğidir.
Aerosol Sprey
Deodrant, parfüm, saç spreyi vb ürünlerin günlük yaşantımızdaki kullanımının artmasıyla birlikte aerosol sprey kavramı hayatımıza girmiş oldu. Aerosol kabı denilen, kapalı bir şişe içerisinde bir gazla sıkıştırılmış basınç altındaki sıvı ürünler aerosol olarak adlandırılır. Bu sıvıların şişeden çıkıp geniş bir alana yayılabilmesi için şişenin deliğinin küçük olması gerekir. İçerisindeki gaz sebebiyle, şişedeki pompaya basıldığında sıvı büyük bir hızla geniş bir alana yayılır. Aerosol spreyin günlük hayattaki en önemli faydası oldukça pratik kullanım imkanı sunmasıdır.
Aerosol Yöntemi Nedir, Ne İşe Yarar?
Aerosol yöntemi, bir sıvının gaz halinde ve basınçla püskürtülmesini sağlar. Aerosol kaplarının içinde belirli bir madde ile basınçlı bir gaz bulunur ve bu basınçlı gaz, maddeleri dışarıya doğru püskürtmek amacıyla kullanılır.
Aerosol yöntemini anlamak için aerosol kaplarının nasıl çalıştığını incelemek gerekir. Aerosol kabının içerisinde bulunan itici gaz, belirli bir basınç altında sıvılaştırılmış kloroflorokarbon ya da flüorokarbon bileşiğidir. Aerosol kapları, alüminyum ve teneke gibi levhaların lehimle birleştirilmesiyle yapılır. İçindeki gazın basıncına karşı direncini arttırmak amacıyla bu levhaların tabanları çukurlaştırılır. Aerosol kaplarının en üzerinde, basıldığı zaman çalışan bir valf, bu valfin altında sarmal yapıda bir yay ve de esnek yapıda bir boru bulunur. Bu boru, kabın altına kadar uzanır. Aerosol kaplarına ilk olarak püskürtülmek istenen sıvı madde doldurulur. Daha sonra, kapak ve valf takılır. Son olarak ise, basınçlı gaz aerosol kabına doldurulur. Bu esnada kabın içindeki artan basınç nedeniyle gazın bir kısmı sıvı hale geçer. Püskürtme sonrasında, kaptaki yüksek basınçtan kurtulan gaz, tekrar gaz haline geçerek havaya karışır. Püskürtülen sıvı madde ise püskürtüldüğü yüzeye yapışır.
Aerosol kapların üzerinde “kullanmadan önce çalkalayınız” ibaresi bulunur. Bunun nedeni, püskürtülmek istenen madde ile itici gazın birbirine karışmasını sağlamaktır. Kabın üzerindeki düğmeye basıldığında valf açılır ve aerosol karışım basıncın etkisiyle boruda yükselmeye başlar. Hemen ardından püskürtülmek istenen sıvı madde ve itici gaz çıkar. Püskürtme sonrasında aerosol kabın içerisinde bir boşluk meydana gelir. Bu boşluk, gaz haldeki itici gaz tarafından doldurulur.
Kozmetikten sanayiye pek çok sektörde kullanılan aerosol kapları, 10 mikrondan bile daha küçük çaptaki katı parçacıkların dağıtılmasını sağlayabilir. Aerosol kaplarına günümüzde sprey kabı da denilmektedir.
Oldukça küçük zerreciklerden oluşan aerosol, havada uzun süre kalabilme özelliğine sahiptir. Aerosol kaplarındaki itici gaz basınç altında tutulan sıvılaştırılmış gaz ve gazlar karışımıdır. Bu gazların kaynama noktası normal ısının altında olduğundan itici gaz karışımı atmosfer ile temas ettiği anda hızlı bir şekilde buharlaşır. Aerosol kabındaki etken madde ise püskürtüldüğü yüzeyde kalır. Böylelikle hızlı ve etkili bir kullanım imkanı oluşur. Köpük ve jel aerosol ürünlerin çalışma prensibi de bu şekildedir.
Aerosol kaplarda itici gaz olarak kullanılan maddelerin inert, renksiz ve kokusuz olması olmasına, yanıcı ve toksik olmamasına dikkat edilir. Bu amaçla da genellikle fluorokarbonlardan trikloromonofluorometan, diklorodifluorometan kullanılır. Ancak son yıllarda bu ürünlerin ozon tabakasına zarar verdiği ortaya çıkmıştır. Bunun üzerine bu ürünlerin yerine propan, izobütan, n-bütan gibi gazlar veya karışımları kullanılmaya başlanmıştır.
Aerosol İlaç Nedir?
Aerosoller tıpta genellikle sivrisinek ve pire gibi hastalık taşıyan parazitleri öldürme, havayı temizleme, kalabalık ortamlarda dam¬lacık enfeksiyonuyla bulaşan hastalıkları önleme ve akciğer hastalıklarında inhalasyon amacıyla kullanılır. Aerosoller, elle işleyen bir sprey veya ne-bülizör, özel olarak yapılmış inhalatör veya bilinen basınçlı kutular aracılığıyla kullanılırlar.
Astım rahatsızlığında daralmış olan akciğer hava yollanı genişletmeye yarayan aerosoller; adrenalin, atropin, methonitrite, isopre-naline veya orciprenoline kapsarlar. Bu tip aerosollerin kullanılması astımlı bir¬çok hastaya iyi gelir. Ancak yine de teda¬vinin önemle izlenmesi, bu kuvvetli ilaç¬ların fazla dozda alınmamasına dikkat edilmelidir.
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) ve Kistik Fibrozis (KF) hastalıklarının tedavisinde aerosol inhalasyon çözeltileri kullanılmaktadır. Bu tür ilaçların kullanımında hastanın solunumunu daha iyi bir hale getirmek amacıyla solunum yollarındaki kasları gevşetmek, bronşları genişletmek ve solunum yollarının iltihabını önlemek amaçlanır. Bu etkiler ile birlikte hastalar daha rahat nefes alır.
Aerosol Homojen Midir?
Bir katı veya sıvının gaz içinde dağılmasıyla oluşan karışımlar olan aerosoller için verilebilecek en iyi örnekler sprey, sis ve baca dumanıdır. Aerosol karışımların büyük bölümü koloittir. Aerosollerin homojen olup olmadığını anlayabilmek için koloitin ne olduğunu da incelemek gerekir.
Koloit Nedir?
Bir maddenin sıvı içerisinde asılı kalmasıyla oluşan karışımlara koloit denir. Koloitler homojen gibi görünürler. Karışımdaki maddeler gözle görülmez. Ancak karışımdan lazer ışını veya ışın demeti geçirilerek fark edilebilirler. Duman, boya veya boya gibi maddeler koloit için verilebilecek en iyi örneklerdir.
Koloitler çok ince dağılmış taneciklerden oluşur. Bu tanecikler koşullar değişmedikçe ortamda kalır. Koloitler gerçek eriyiklerle iri süspansiyonlar arasında yer alır. Gerçek eriyiklerde eriyen moleküllerine veya iyonlarına ayrışır. Gerçek bir eriyikteki moleküller ve iyonlar çok küçük olduğundan elektron mikroskobu ile bile fark edilemez. Ancak iri süspansiyondaki tanecikler oldukça büyüktür. Bu tanecikler birçok moleküllerin birleşmesinden meydana gelir ve süzgeç kağıdı ya da filtre ile süzülerek süspansiyondan ayrılabilirler. Koloit tanecikleri dibe çökmezler. Ayrıca hiçbir filtre onları içinde asılı bulundukları sıvıdan ayıracak kadar ince değildir. Eğer bir koloit maddeden kuvvetli bir ışık demeti geçirilir ve ışınların doğrultusuna dik olarak yerleştirilmiş bir kuvvetli mikroskopla bu ışık incelenirse; çok sayıda, durmadan hareket eden parlak yuvarlaklar görülür.
Aerosoller İklime Nasıl Etkide Bulunur?
Aerosoller; tuz kristalleri, tozlar, tanecikler, ufak volkanik parçalar, kum taneleri ve diğer damlacıklardır. Bu maddeler güneş ışınlarını ve kızılötesi ışınları yansıtırlar. Su buharının yoğunlaşıp önce damlacıklar ve daha sonra yavaş yavaş bulut haline gelmesine katkıda bulunarak yoğunlaşma çekirdekleri işlevi görürler. Bu durum, yani su buharının olmaması sera etkisine neden olarak ısınmayı azaltır. Dolayısıyla aerosollerin küresel iklim dengesinde önemli bir rol oynadığı kabul edilmektedir.
Aerosol Coğrafya Literatüründe Nasıl Tanımlanır?
Coğrafya literatüründe aerosol, “dalgaların kıyıya vurmasıyla patlayan su damlacıkları içindeki tuzlar” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tuzlar buharlaşma ile birlikte atmosfere geçer ve nemin yoğunlaşmasını kolaylaştırır. Nem yoğunlaştıktan sonra ise yağış ile birlikte toprağa geçer. Bu döngü toprağın verimliliğini arttırır.