Rütbe, mertebe, sıra, derece; devlet memurları, askerler ve halktan bazı kesimlere verilen unvandır. Askerlik mesleğinde emir komuta kademesini çalıştırmak, disiplini sağlamak ve korumak için rütbeler oluşturulmuştur. Ayrıca hükümet emirlerinin yerine getirilmesi amacıyla amir ve memur derecelerini belirleyen bir kademeye ya da zincire gerek duyulduğundan, son yüzyılda da sivil teşkilatlarda da rütbe meselesi ortaya çıkmış ve oldukça önem kazanmıştır.
Türk ordusundaki askeri rütbeler incelendiğinde, rütbelerin sıralaması zorunlu askerlik hizmetini yapmakta olan er ve erbaşlardan başlamak üzere kara, hava ve deniz harp okullarından mezun olarak subay rütbesini alan askerlere, generallere kadar belli hak edişlere ve kurallara göre verilen çeşitli rütbelerden oluşmaktadır.
Türk ordusunda görev yapan bütün askerler bir rütbeye sahiptir.
Her askerin sahip olduğu rütbe, belli sınırlara, kademelere ve aşamalara sahiptir. Rütbeler zaman içinde değişebildiği gibi, bazı süreçler içerisinde sabitte kalabilir. Rütbeler zamanla hak edilir ve kazanılır. Rütbelerin birçoğu kara, hava ve deniz kuvvetlerinde ortak olduğu gibi birkaç yüksek rütbe farklı isimle adlandırılabilmektedir.
Emir- komuta zinciri ile sağlanan askerlikte rütbe en temel direklerden biridir. Askerler ast – üst ilişkisi ile hareket ederler. Emir alan ve o emri yerine getiren askerler, aldıkları emre bağlıdırlar. Bu durum ast – üst kademesinin gerektirdiği bir zorunluluk halidir.
Türk ordusunun bugün ki askeri sınıflandırmasının tarihi Türk Kara Ordusu’nun kurucu olan Mete Han’a kadara dayanır. Mete Han’ın yapmış olduğu ‘onluk sistem’ günümüzde askeri sınıflandırma olarak kullanılmaktadır. Bu sınıflandırma sisteminde ordu, onluk, yüzlük ve binlik gruplara ayrılmaktadır. Bu grupların başında onbaşı, yüzbaşı ve binbaşı bulunmaktadır. Orduda ki bu düzen, ordu yönetimini ve emre itaati kolaylaştırmaktadır.
Bu makalemizde Türk Ordusu’nun kara, hava ve deniz kuvvetlerinde yer alan rütbeleri, sıralaması ve görevlerini inceleyeceğiz. Kara, deniz ve hava kuvvetlerindeki rütbeler genel olarak aynı olsa da, renkleri ve şekilleri farklılık gösterir. En yüksekten, en düşük rütbeye asker rütbeleri şu şekildedir:
Türk Silahlı Kuvvetleri Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlığı Rütbeleri, Sıralaması ve Görevleri
General ve Amiral Rütbeleri
Mareşal
Türk Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri’nde en yüksek askeri rütbe olan ‘Mareşal’ diğer rütbelerden farklıdır. Kara Ve Hava Kuvvetleri’nde Mareşal, Deniz Kuvvetleri’nde ise Büyükamiral ismini almaktadır.
NATO kodu: F-10 olan Mareşal rütbesi diğer rütbeler gibi zamanla ve kıdemle kazanılmadığı gibi eğitim ya da okul yolu ile de kazanılmaz. Bu rütbe sadece TBMM tarafından ilgili kanuna dayanarak, savaşlarda üstün başarı gösteren Orgeneral ve Oramiral rütbesindeki subaylara verilir. Bu subaylarında en az üç meydan savaşı komuta etmiş olması ve komuta ettiği savaşlardan birini kazanmış olması gerekir Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nda günümüzde Mareşal rütbesinde hiçbir asker yoktur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tarihinde bu rütbeyi sadece Mustafa Kemal Atatürk ve Fevzi Çakmak’a vermiştir.
Mareşal rütbesinde diğer rütbelerde olduğu gibi yıldız bulunmaz. Apoletin üstünde kılıçlı çelenk vardır.
Orgeneral
Türk Silahlı Kuvvetleri’nde Mareşal rütbesinden sonra gelen en yüksek rütbedir. NATO kodu: OF-9 olan Orgeneral’in görev süresi 4 yıldır. Deniz Kuvvetleri’ndeki karşılığı Oramiral olan rütbe, bekleme ile elde edilebilecek en yüksek ve en son rütbedir.
Orgeneral rütbesi, Genel Kurmay Başkanlığı, Ordu Komutanlığı ve Kuvvet Komutanlığı gibi görevlerde yer alabilirler. Türk Silahlı Kuvvetleri’nde şuanda 14 Orgeneral/Oramiral görev yapmaktadır.
Korgeneral
Osmanlı döneminde Ferik-i Evvel olarak adlandırılan Korgeneral rütbesinin deniz kuvvetlerindeki karşılığı Koramiral’dir. General sınıflarından olan bu rütbe Mareşal ve Orgeneral’den sonra üçüncü büyük rütbedir. Zamanla alınan rütbelerden ise Orgeneral’den sonra ikinci büyük rütbedir. Nato kodu: Of-8 olan Korgeneral, Türk Silahlı Kuvvetleri’nde, ordu komutanlığı görevini yürütürler. Aynı zamanda tümen komutanlarıdır. Askeri dokunulmazlık rütbesine sahip ilk rütbe olan Korgeneral/Koramiral rütbesinin görev süresi 4 yıldır.
Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu’na göre sadece muharip sınıf mensubu generaller Korgeneral rütbesine yükselebilirler. Korgeneral rütbesi üç yıldızlı, kılıçlı çelenktir.
Tümgeneral
Zamanla alınan üçüncü büyük rütbe olan Tümgeneral rütbesi iki yıldızlı çelenktir. Deniz Kuvvetleri’ndeki karşılığı Tümamiral’dir. NATO kodu: Of-7 olan Tümgeneral’in asıl görevi tümen komutanıdır. Görev süresi 4 yıldır. Korgeneral ile Tuğgeneral arasında yer alan Tümamiral rütbesinin Osmanlı Devleti’ndeki adı Ferik-i Sani’dir. Tümgeneral’in rütbesi iki yıldızlı kılıçlı çelenktir.
Tuğgeneral
Türk silahlı kuvvetlerinde, general rütbeleri içinde en düşük, zamanla kazanılacak dördüncü büyük rütbedir. NATO kodu: Of-6 olan Tuğgeneral’in Deniz Kuvvetleri’ndeki karşılığı Tuğamiral’dir. Asıl görevi tugay komutanlığı olan Tuğgeneral, Albay ile Tümgeneral arasında yer alır. En düşük general rütbesidir ve görev süresi 4 yıldır. 4 yılın sonunda Yüksek Askeri Şura tarafından görev süresi uzatılabilir ya da emekliye ayrılabilir. Tümgeneral, Deniz Kuvvetleri’nde de tümamiral rütbesine terfi edebilir. Tuğgeneral rütbesi tek yıldızlı, kılıçlı çelenktir.
Subay Rütbeleri
Albay
Asıl görevi alay komutanı olan Albay’ın NATO kodu: Of-5’tir. Yarbay ile Tuğgeneral arasında yer alan Albay Osmanlı Ordusu’nda ki karşılığı Miralay’dır. Albay, Genel Kurmay ya da kuvvet komutanlıkları bünyesinde daire başkanı ve şube müdürlüğü görevlerinde bulunabilirler.
Görev süreleri 6 yıldır. Albay rütbesindeki subaylar genel görev süresinin beşinci yılında Yüksek Askeri Şura’nın görüşüyle terfi işlemleri yapılır. Terfiye uygun görülen albaylar Tuğgeneral/Tuğamiral rütbesine terfi ettirirler.
Yarbay
NATO kodu: Of-4 olan Yarbay, Binbaşı ile Albay rütbesi arasında yer alır. Kara ve hava Kuvvetleri’nde tabur komutanı olarak görev yaparlar. Görev süreleri 3 yıl olan Yarbay Jandarma ve Kara Kuvvetleri’nde komutan yardımcısı, Deniz Kuvvetleri’nde gemi komutanlığı, Hava Kuvvetleri’nde ise filo komutanlığı görevlerinde yer alır.
Binbaşı
Görevi bölük ya da tabur komutanı olan Binbaşı, Yarbay ile Yüzbaşı arasında yer alan askeri rütbedir. NATO kodu: Of-3 olan Binbaş’ının görev süresi 5 yıldır. Fakat üstün kıdem ve erken terfi sebebiyle görev süreleri 2 yıla kadar düşürebilir. Üstsubay sınıfına dahildirler. Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri’nde tabur biriminin komutanı olarakta adlandırılırlar.
Yüzbaşı
Yüzbaşı, Üsteğmen ile Binbaşı arasında ki rütbede yer alır ve görev süresi 6 yıldır. İlk 3 yıl Yüzbaşı rütbesinde, son 3 yıl ise Kıdemli Yüzbaşı olarak görev yaparlar. NATO kodu: Of-2 olan Binbaşı’nın görevi bölük komutanlığıdır. Rütbe için bekledikleri süre ise 6 yıldır.
Üsteğmen
Üsteğmen, Teğmen ile Yüzbaşı arasındaki askeri rütbedir. NATO kodu: Of-1 olan üsteğmenin görev süresi 6 yıldır. Doktora ya da master programlarını bitirmeleri durumunda bu süre 4 yıla kadar düşebilmektedir. Kara, Hava Ve Deniz Kuvvetleri’ndeki görevi takım komutanlığıdır.
Teğmen
Eski Türkçede hücum eden, saldıran anlamına gelen Teğmen, Asteğmen ve Üsteğmen arasında yer alan rütbedir. Osmanlıdaki adı Mülazım-ı Sani’dir.
Nato kodu: Of-1 olan Teğmen’in görevi, takım komutanlığıdır. Görev süresi 3 yıl olan Teğmen’in, Gülhane Askeri Tıp Akademisi mezunları için görev süresi ise 1 yıldır. Kara, Deniz ve Hava Harp Okulu öğrencileri yine Teğmen rütbesiyle mezun olurlar.
Asteğmen
En düşük subay rütbesi olan Asteğmen’in NATO kodu: Of-D’dir. Kara ve Hava Kuvvetleri’nin, takım veya kısım komutanlığı görev alanlarıdır. Adestim subaylığı ve batarya subaylığı da diğer görevleri arasındadır. Başçavuş ile Teğmen arasında yer alan Asteğmen şuan ki sistemde fakülte mezunları arasından seçilmektedirler.
Astsubay Rütbeleri
Astsubay Kıdemli Başçavuş
En üst astsubay rütbesi olan Astsubay Kıdemli Başçavuş, bölük astsubaylığı, karakol komutanlığı, birlik astsubaylığı, sahil güvenlik komutanlığı ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nda bot komutanlığı görevine atanırlar. Rütbe bekleme süresi 6 yıldır. Astsubay Kıdemli Başçavuş ilk 3 yılını doldurduktan sonra rütbe kıdemliliği alır ve Astsubay Kademeli Kıdemli Başçavuş olarak görev yaparlar. Görev sürelerinin altıncı yılında nöbet tutmaktan muaf olurlar.
Astsubay Başçavuş
Türk Silahlı Kuvvetleri'nde rütbesi Astsubay Kıdemli Üstçavuş ile Astsubay Kıdemli Başçavuş arasında olan astsubay rütbesidir. Görevleri, takım komutanlığı, bölük astsubaylığı, özel takımlarda takım astsubaylığı ve karargahta bazı idari işlerdir.
Astsubay Kıdemli Üstçavuş
Rütbesi Astsubay Üstçavuş ile Astsubay Başçavuş arasında olan astsubay rütbesidir.
Astsubay Üstçavuş
Türk Silahlı Kuvvetleri'nde rütbesi Astsubay Kıdemli Çavuş ile Astsubay Kıdemli Üstçavuş arasında olan astsubay rütbesidir. Astsubay rütbesini aldıktan sonra 3 yıl Astsubay Çavuş, 3 yıl Astsubay Kıdemli Çavuş rütbelerinde görev yaptıktan sonra mesleğinin altıncı yılında Astsubay Üstçavuş rütbesine yükselir ve 6 yıl bu rütbede görev yapar.
Astsubay Kıdemli Çavuş
Rütbesi Astsubay Çavuş ile Astsubay Üstçavuş arasında olan astsubay rütbesidir.
Kıdemli Çavuşlar Kara Kuvvetleri Komutanlığı bünyesinde muharip sınıflarda genel olarak şu görevlere atanırlar:
- Takım Astsubayı
- Tank Komutanı
- Unsur Komutanı
- Havan Kısım Komutanı
- Top Kısım Komutanı
- Kol Komutanı
- Kısım Komutanı
Astsubay Çavuş
En alt Astsubay rütbesidir. Astsubay Çavuş’lar Kara Kuvvetleri Komutanlığı bünyesinde muharip sınıflarda genel olarak şu görevlere atanırlar:
- Takım Astsubayı
- Top Kısım Komutanı
- Tank Komutanı
- Unsur Komutanı
- Havan Kısım Komutanı
Jandarma Genel Komutanlığı bünyesinde ise Astsubay Kıdemli Üstçavuş rütbesine terfi ettiklerinde, karakol komutan yardımcısı ve asayiş tim komutanı olarak görev yaparlar.
Uzman Jandarma
Uzman Jandarma, Jandarma Okulu'nu başarı ile bitiren Uzman Jandarma, Birinci Kademeli Çavuştan, Uzman Jandarma Sekizinci Kademeli Çavuş rütbesine kadar Jandarma Genel Komutanlığı’nda görev yapan askerdir.
Er ve erbaş rütbeleri
Uzman Çavuş
En az lise mezunu olup muvazzaflık hizmet süresini Çavuş rütbesi ile tamamlayıp, muvazzaflık hizmetini takiben Türk Silahlı Kuvvetleri’nin devamlılık gösteren teknik ve kritik görevlerde yer almış, kanun esaslarına göre istihdam edilenlerle, yönetmelikte belirtilen usul ve esaslara göre Uzman Onbaşı’lıktan Uzman Çavuşluk’a geçmeye hak kazanlardır.
Sözleşmeli Çavuş
Sözleşmeli olarak 2 yıl görev yaptıktan sonra kadro ve görev yeri uygun olduğunda yeterlilik durumuna göre sözleşmeli onbaşıların TSK’ ya aldığı Çavuş rütbesidir. Sınıf değişikliği yapabildikleri gibi, sözleşme süresinde kışlaya yerleştirirler. En az 1 yıl en fazla 3 yıl sözleşme yapılır ve 29 yaşının bitirildiği yılın sonuna kadar sözleşmeyi uzatabilirler.
Uzman Onbaşı
En lise mezunu olması şartı ile askerlik hizmetini takiben, TSK’ da devamlılık gösteren kritik ve teknik uzmanlık gerektiren sınıflarda istihdam edilirler. Erbaşların tabi oldukları hükümlere tabidirler.
Çavuş
Erler sınıfında ikici yüksek rütbe olan Çavuş ‘Er Yönetici’ olarakta adlandırılır. Çavuşlar subaylarından aldıkları emri ve görevleri erlere uygulatmak ile görevlidirler.
Uzman Onbaşı
En az lise mezunu olan uzman onbaşılar teknik konularda bilgili rütbeli askeri personeldir. Erlikten sonraki ilk rütbedir. Görevleri, içinde bulunduğu birliğin disiplinini korumak, emrindeki personeli savaş için hazır durumda tutmak, idare ve sevk etmek, araç ve gereçlerin bakımını yapmaktır.
Sözleşmeli Onbaşı
Sözleşmeli Onbaşı, sözleşmeli er olarak en az 2 yıl görev yaptıktan sonra uygun kadro ve görev yeri olması durumunda, yeterlilik durumu da göz önünde bulundurularak, Sözleşmeli Onbaşı rütbesi alır. Sözleşmeleri en az 1 yıl en fazla 3 yıldır. Sınıf değişikliği yapabildikleri gibi görevleri süresince kışlada iskan edilirler.
Er
TSK’ da en düşük rütbeli asker olan er, ihtiyaçları devlet tarafından karşılanan, TSK’ da belli bir süre için silah altına alınan askerdir.