Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), 1990’lı yıllarda bankacılık sektöründeki dalgalanmalar ve denetleme kurumlarının parçalı yapısından kurtarılması için kurulmuş özerk bir kamu kurumudur. Haziran 1999 tarihinde BDDK’nın kurulmasına karar verilmiş, Kurum faaliyetlerine Eylül 2000 tarihinde başlayabilmiştir. Bankacılık sektörünün düzenlenmesi ve denetlenmesi için önemli görev ve yetkilere sahip BDDK, idari ve mali özerkliğe sahiptir. 200’ün üzerinde banka, kurum, kuruluş ve şirket BDDK’nın düzenleme ve denetimine uygun olarak faaliyet gösterebilir. BDDK’yı yakından tanımadan önce 1990’lı yıllardaki bankacılık sektörü ve BDDK’nın nasıl kurulduğuna ilişkin bazı bilgiler verelim.
Bankacılık, Ekonomik Kriz ve BDDK
Türkiye’deki bankacılık sektörü, 1990’lı yıllarda oldukça dalgalı bir dönem geçirdi. 1994 ekonomik krizi ile başlayan süreçte 1999 yılına kadar 11 bankaya el konuldu. Bu krizin en büyük sebebi; bankaların bu dönemde ağırlıklı olarak kamu menkul kıymetlerine yatırım yapmış olması, yüksek yabancı para açık pozisyonları ile çalışmış olmalarıdır. Bu aşırı risk alma eğilimi 1994 ekonomik krizini doğurdu. Türk Lirası değer kaybetti ve ağır ekonomik maliyetler ortaya çıktı. Bankacılık sektöründeki yapısal sorunlar da bazı bankaların batmasında etkili oldu.
1990’lı yıllarda bankacılık sektörünün düzenlenmesi ve denetlenmesi için parçalı bir yapı bulunuyordu. Şöyle ki; Bankacılık Kanunu’nun uygulanmasından Hazine Müsteşarlığı sorumluydu. Hazine Müsteşarlığı ayrıca Bankacılık Kanunu’nda yer alan ikincil düzenlemeleri yapıyordu, yerinde denetlemeler yapıyor ve bankalara idari ve cezai yaptırımlar uyguluyordu. Merkez Bankası ise, bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta eden Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nu (TMSF) idare ve temsilden sorumluydu.
Bu parçalı yapı 1999 yılına kadar devam etti. Bankacılık sektöründeki parçalı yapının ortadan kaldırılması için bağımsız bir kurum ihtiyacı ortaya çıktı. Denetleme ve düzenleme uygulamalarının artırılması ve bağımsız karar alma mekanizması kurulması amacıyla Haziran 1999’da 4389 Sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile BDDK’nın kurulmasına karar verildi. Kurum’la ilgili çalışmalar 15 ayda tamamlanarak BDDK, Eylül 2000 tarihinde faaliyetlerine başladı.
BDDK’nın Görev, Yetki ve Sorumlulukları
BDDK’nın görevleri, 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nda düzenlenmiştir. Genel bir çerçevede görevleri; denetime tabi kuruluşların faaliyetlerini denetlemek, kredi sisteminin etkin çalışmasını sağlamak, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması için çaba sarf etmek, finansal piyasaların gelişmesi ve istikrarı için faaliyetlerde bulunmak şeklinde sayılabilir.
BDDK; bankalar, finansal holding şirketleri ile banka dışı bazı kuruluşların faaliyetlerini, yönetim ve teşkilat yapısını, birleşme, bölünme, hisse değişimi ve tasfiyelerini düzenler, uygular. Bu faaliyetlerin uygulanmasını izler ve denetler. Uluslararası muadil kurumların da katıldığı mali, iktisadi ve mesleki teşekküllere üye olan BDDK, yabancı ülkelerle görev ve yetki alanına giren hususlarda mutabakat zaptı imzalar.
BDDK; finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması ve korunması için önemli bir görev üstlenmiştir. Kredi sisteminin etkin çalışması ve tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması amacını güden BDDK, işbirliği içindeki finansal kuruluşlar için piyasalara ilişkin politikalar geliştirir.
BDDK; 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nun 93. Maddesi uyarınca Kanun’un uygulanması için yönetmelikler ve tebliğler çıkarmaya yetkilidir. Düzenleme faaliyetleri yetkileri çerçevesinde, ulusal düzenlemeleri uluslararası standartlara uygun hale getirir. Avrupa Birliği (AB) Direktifleri, Basel-II ve Uluslararası Muhasebe Standartları’nı uygular.
BDDK; bankacılığa ilişkin yönetmelik ve tebliğleri hazırlar. İhtiyaçlara göre mevzuatlarda değişiklik yapabilir. Düzenleme faaliyetlerine ilişkin tereddüt oluşması halinde görüş bildirerek çözüme katkıda bulunur.
BDDK; denetim faaliyetleri çerçevesinde denetime tabi kuruluşların faaliyetlerinin Bankacılık Kanunu ve diğer ilgili kanunlarda yer alan hükümlere uygunluğunu denetler. Bahse konu kuruluşların finansal durumları ve bankacılık faaliyetlerini kontrol eder ve izler. Bilgi sistemlerinin kullanılmasından kaynaklanan riskleri denetler. Denetim faaliyetleri; ‘yerinde denetim’ ve ‘gözetim’ olmak üzere iki başlık altında toplanmıştır.
BDDK; Risk Odaklı Denetim Yaklaşımı’nı benimser. Bu çerçevede, denetim faaliyetlerinde yeterlilik, etkinlik ve süreklilik olguları sağlanır. Yerinde denetim faaliyetleri çerçevesinde bankalar yeminli murakıpları, bankacılık bilişim ve hukuk uzmanları denetimler gerçekleştirir.
BDDK; bankalar ve banka dışı mali kurumların kuruluş ve faaliyette bulunma izinlerini verir. Kurum, birleşme ve bölünme, hisse devri, temsilcilik veya şube açılması, üst yönetim atamaları, faaliyet konu ve alanlarının genişletilmesi gibi konularda da yetkilendirilmiştir.
BDDK; Kanun’da belirtilen denetimlerin ardından ilgili kuruluştan gerekli tedbirleri almasını isteme yetkisine sahiptir.
BBDK’nın Diğer Faaliyetleri
BDDK; Finansal Sektör Komisyonu’nun bir üyesidir. Bu komisyonda Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), Hazine Müsteşarlığı, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) ve Rekabet Kurumu da bulunur. Komisyonun; finansal piyasalardaki güven ve istikrarı geliştirmek, kurumlar arası işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, finansal sektörün geleceği ile ilgili görüş bildirmek gibi amaçları vardır.
BDDK ile ilgili işlem ve faaliyetlere ilişkin BDDK tarafından veya ilgili kurumlar tarafından dava açılabilir. BDDK, tüketicilerin bankalarla ilgili şikâyetlerini de değerlendirir, gerekli yaptırımları uygular.
BDDK; Avrupa Birliği (AB) müzakereleri çerçevesinde Türkiye’deki düzenlemelerin AB mevzuatı uyumluluğu konusunda da çalışmalar yürütmektedir. Bankacılık sektörünün geliştirilmesi için de uluslararası kurumlarla işbirliği yapmaktadır. BDDK; Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası (WB), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ) gibi çok uluslu kuruluşlarla işbirliği içinde faaliyet gösterir. Ayrıca, Basel Bankacılık Denetim Komitesi (BCBS), İslami Finansal Hizmetler Kurulu (IFSB), Finansal İstikrar Kurulu Denetim ve İşbirliği Komitesi üyesidir. BDDK, şu ana kadar 33 ülke ile işbirliği anlaşmaları imzalamıştır.
BDDK; denetim ve düzenleme faaliyetleri kapsamında detaylı bilgiler içeren bültenler yayınlayarak çeşitli veriler paylaşmaktadır. Örneğin bankaların bireysel müşterilere sundukları; havale, EFT gibi para transferi işlemleri, kredi işlemleri, kredi kartı işlemleri, mevduat işlemleri, ATM hizmetleri ve menkul kıymetler işlemleri gibi faaliyetlerinde tahsil ettikleri komisyon, masraf ve ücret gibi faiz dışı kesintiler, bankacılık ürünlerinin faiz oranları gibi bilgilere banka bazında veya karşılaştırmalı olarak ulaşılabilen veri sorgulama hizmeti verir. Çeşitli bankaların kredi kartı uygulamaları arasında sağlıklı karşılaştırmalar yapılabilmesi için kredi kartı faiz ve komisyonlarına ilişkin çeşitli hesaplamalar paylaşır.
BDDK; faaliyet alanına giren konularda da çeşitli araştırma ve değerlendirme raporları yayınlamaktadır.
BDDK’nın Denetimine Tabi Kurum ve Kuruluşlar
BDDK, bazı kanunlarda belirtilen hükümler uyarınca çeşitli kurum ve kuruluşların faaliyetlerini düzenler ve denetler. BDDK’nın düzenleme ve denetimine tabi kurum, kuruluş, banka ve şirketlerin toplam sayısı 220 civarındadır. Bu kurum ve kuruluşlar şunlardır: Yerli bankalar, yabancı banka temsilcilikleri, finansal holding şirketleri, varlık yönetim şirketleri, faktoring şirketleri, finansal kiralama şirketleri, finansman şirketleri, ödeme kuruluşları, elektronik para kuruluşları, kart kuruluşları, takas ve mahsuplaşma kuruluşları…
BDDK ayrıca, bankalara veya finansal holding şirketlerine hizmet vermek isteyen bağımsız denetim, derecelendirme ve denetleme şirketlerinin yetkilendirilmesini de üstlenir.
Türkiye’deki Bankacılık Sektörü
7 Nisan 2017 tarihi itibariyle Türkiye’de 47 banka bulunmaktadır. Bu bankalara ait yurtiçinde 10 bin 676, yurtdışında ise 79 şube faaliyet gösteriyor. Bu bankalardan 34’ü mevduat bankası, 3’ü kamusal sermayeli mevduat bankası, 9’u özel sermayeli mevduat bankası, 1’i de TMSF’ye devredilen bankadır. Türkiye’de yabancı sermayeli 21 banka bulunmaktadır. Bu bankaların yurtiçinde toplam 2 bin 862, yurtdışında 15 şubesi faaliyet gösteriyor.