“Kara Cuma” olarak bilinen bu gün, alışveriş çılgınlığının doğurduğu olumsuz durumları ifade ediyor. Toplumsal olarak tam bir kara gün yaşanıyor!
Black Friday, Türkçe anlamı ile “Kara Cuma”, Amerika’da kutlanan kültürel bayram Şükran Günü’nün ertesi günüdür. Şükran Günü “hindi”, Black Friday “indirim” demektir. Büyük indirimler sebebiyle herkes mağazalara akın eder, online alışveriş siteleri kampanyalar uygular. Kara Cuma’yı, televizyonlarda mağazalardaki izdiham görüntüleri ile hatırlarız. Peki, neden “Kara Cuma” denmiştir, neden bugünde indirim yapılır ve Şükran Günü ile bağlantısı nedir? Makalemizde bu konuda birçok bilgi bulabilirsiniz.
Neden Black Friday?
Black Friday’in geçmişi, 1960’lı yıllara kadar uzanıyor. Şükran Günü’nde insanların mağazalar önünde kuyruk oluşturması, insanlar ve araçlarla dolu sokaklar ve trafik yoğunluğu o gün çalışanlar için tam bir kâbus anlamına gelir. Bu sebeple perşembe günü kutlanan Şükran Günü’nün sonraki güne “Black Friday” adı verilmiş. Zamanla alışveriş çılgınlığının simge günü olarak insanların diline yerleşmiş.
“Kara Cuma” tabiri, o gün yaşanan toplumsal olumsuzluklar, alışverişin abartılması, çalışan insanların fazla mesai yapmak zorunda kalması, işverenlerin çalışanları sömürmesi gibi durumlar sebebiyle içerdiği anlamı dolduruyor. Yani gerçekten toplumsal açıdan “kara bir gün” yaşanıyor.
Black Friday’de Neler Oluyor?
Aslında tamamen alışveriş temelli bir gün. Mağazalar indirim yarışına giriyor ve herkes ihtiyacı olsun olmasın “kaptığı” ürünü sepetine dolduruyor. En büyük indirim elektronik eşyalarda yapılıyor. Televizyonlar, beyaz eşyalar, telefonlar, bilgisayarlar havada uçuşuyor. Özellikle Amerika’da büyük indirimler uygulanıyor. Okullar açılırken ve yaz dönemlerinde toplu indirim kampanyaları yapılan Amerika’da, Black Friday’den daha büyük indirim yapılan başka bir gün yok!
Tekstil ürünleri de, büyük indirim uygulanan diğer önemli ürünlerdir. Günlük ve trend kıyafetler, elbiseler büyük indirimlerle alıcı buluyor. En büyük indirimler ise gelinliklerde yapılıyor. Gelin adayları mağazaların önünde uzun kuyruklar oluşturuyor. Özellikle kadınlar giyim mağazalarına ilk adımı atan kişi olmak için birbirleri ile yarışıyor. Her yıl bu dönemde televizyon haberlerinde gelinlik mağazalarının önünde izdihama yol açan kadınların haberlerini mutlaka görmüşsünüzdür. İşte Black Friday, böyle bir gün!
Black Friday’in Olumsuzlukları
Alışveriş çılgınlığı başlı başına olumsuz bir durum olarak sayılabilir. Fırsat gibi görünen ve “ihtiyaç olmayan” birçok ürün indirimlere kapılan insanlar tarafından alınabiliyor.
Kara Cuma’nın diğer olumsuzluklarını sıralayalım:
- İhtiyacı olmadığı halde gereksiz ürünler alan insanlar ekonomik anlamda sorun yaşayabiliyor.
- Mağazalara akın ederek izdihama yol açan insanlar arasında kavgalar, şiddet olayları ve çeşitli kazalar yaşanabilmektedir.
- Mağazalara akın ederek bulduğu ürünü kapmaya çalışan kalabalık, ürünlere zarar verebilmektedir. Bu sebeple mağaza görevlileri ile müşteriler arasında arbede çıkabilmektedir.
- Mağaza arabalarını kullananlar, kalabalık ve izdihamdan yaralanmalara yol açabilmektedir.
- Black Friday’da mağaza çalışanları çok uzun süre mesai yapmak zorunda kalmaktadır. İşverenler de bu günde çalışanların mesailerini suiistimal etmektedir.
- Kalabalık, mağazaya, mağaza görevlilerine ve kendilerine zarar verebilmektedir. New York’ta 2008 yılında büyük bir mağazanın önünde kapıların açılmasını bekleyen müşteriler, mağazanın kapısını kırmış, burada sıkışan 34 yaşındaki bir çalışan hayatını kaybetmiştir.
- 2016 yılında New Jersey, Nevada ve Tennessee'de 3 kişi Black Friday’de çıkan olaylarda silahla vuruldu. New Jersey'li şahıs hayatını kaybetti.
Black Friday’in Tarihi
“Black Friday” yani “Kara Cuma” ifadesi, 1960’lı yıllarda tatil sezonu sırasında yaşanan trafik sıkışıklığı ve kalabalığı ifade etmek kullanılmaya başlandı. Bu terim ilk olarak ABD'nin Philadelphia kentinde ortaya çıktı. Terim, yaygınlaşmaya başladığı ilk yıllarda Şükran Günü'nden sonraki gün sokaklarda meydana gelen kalabalığı ifade etmek için kullanılıyordu.
Black Friday’in tarihi serüvenine göz atalım:
- 1932 yılında Şükran Günü’nün ertesi günü, Amerika’da Noel alışveriş sezonunun başlangıcı olarak kabul edilmeye başlandı.
- Bu tarihten itibaren birçok ünlü marka ürünlerinde büyük indirimler ve fırsat kampanyaları düzenlemeye başladı.
- 1961 yılında “Black Friday” terimi ortaya çıktı.
- Terim ilk kez 1966 yılında Earl Apfelbaum adlı bir satıcı tarafından pullarda kullanıldı.
- 1981 yılından itibaren bu terim başka bir anlam kazandı ve yıllar geçtikçe “perakendecilerin indirim günü” olarak yer edindi.
- 2000’li yıllardan itibaren sabah saat 06.00'da açılan mağazalar, ertesi sabah saat 04.00-05.00’e kadar hizmet vermeye başladı.
- 2005 yılından bu yana Amerika’da alışveriş çılgınlığının doruğa çıktığı bir gün olarak yaygınlaştı.
- 2011 yılından itibaren bazı mağazalar bu günde 24 saat hizmet vermeye başladı.
Şükran Günü Nedir?
Black Friday’in arifesi olan Şükran Günü veya “Thanksgiving Day”, Kanada’da ekim ayının ikinci pazartesi günü, Amerika’da ise kasım ayının dördüncü Perşembe günü kutlanıyor. Hıristiyan kültüründe “yıl boyu yapılan hasada ve geçmiş yılın nimetlerine şükretmek” için kutlanan bir bayramdır. Bu bayramda Amerika ve Kanada’da büyük çaplı yürüyüşler ve etkinlikler düzenlenir. Bu bayramın ertesi günü de alışveriş çılgınlarının bayramı yani Black Friday’dir.
Şükran Günü, aynı zamanda Amerikalıların ortaklaşa kutladığı tek kültürel bayramdır. Her dinden, her inançtan, her ırktan ve her sosyal sınıftan Amerikalılar, Şükran Günü için fırında hindi, kabak tatlısı ve yaban mersini reçelinin bulunduğu sofrada ailesi ya da dostlarıyla bir araya gelir. Vejetaryenler ise, “tofurky” adını verdikleri tofu hindilerle sofralarını donatır. Yemekten sonra Amerikan Futbol Ligi (NFL)maçı seyredilir. Akşam saatlerinden sonra da ‘Black Friday‘ heyecanı başlar.
Bunları Biliyor musunuz?
- Black Friday çılgınlığı yaşanan ülkelere gidemeyenler internetten bu “zevki” tadabilir. “Cyber Monday” (Siber Pazartesi), Black Friday’in online versiyonu. Kara Cuma’dan sonra gelen ilk pazartesi günü internet üzerinden satışa sunulan birçok üründe büyük indirimler uygulanıyor.
- Black Friday, günümüzde Amerika dışında birçok ülkede yaygınlaştı. Kanada, Almanya, Hindistan, Fransa, Pakistan, İngiltere, Romanya, Meksika, Norveç, Güney Afrika, İsviçre, Avusturya, Ukrayna ve Belçika’da bu günde indirimler ve kampanyalar düzenleniyor.
- Black Friday günü yapılan indirimler sebebiyle mağazaların stokları tükenmektedir.
- Bu gün resmi tatil değil; ancak Kaliforniya gibi bazı eyaletlerde hükümet çalışanlarına “Şükran Günü'nden Sonra” adı altında 1 günlük resmi izin veriliyor.
- Black Friday kampanyaları, son 2-3 yıldır Türkiye’de yaygınlaştı. Özellikle online alışveriş sitelere bu güne özel indirimler ve kampanyalar uyguluyor. Bazı mağazalar da bu isimle indirimler düzenliyor.
- Türkiye’de “Kara Cuma” tabiri, bazı siyasilerin tepkisini çekiyor. 2017 yılındaki Black Friday’de sosyal medyada bir mesaj yayınlayan Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Hamza Yerlikaya, “Nedir bu Kara Cuma, neden Cuma? Aydınlık bereket bayramdır Cuma, huzurdur Cuma, güneşin doğduğu en güzel gündür Cuma, neyin algısı yapılıyor bu özel günde, neyin operasyonu yapılıyor?" diye yazdı.
- Ulusal Perakende Federasyonu (NRF) tarafından hazırlanan bir ankete göre 2016 yılında, ABD'de 154 milyondan fazla kişi Black Friday alışverişi yaptı.
- NRF verilerine göre, Black Friday’den sonraki hafta sonu yaklaşık 100 milyon kişi mağazalardan, 108 milyon kişi de online alışveriş yaptı. Bu rakam, ülke yetişkin nüfusunun yüzde 60’ına denk geliyor.
- 2015 yılında Kara Cuma’da alışveriş yapanlar kişi başı ortalama 290 dolar harcadı.
- 2015 Black Friday’de iki gün boyunca online alışveriş için 5,2 milyar dolar harcandı.