Fümigant, genel olarak fümigasyon işlemlerinde kullanılan kimyasal maddelere verilen addır. Fümigasyon ise, bir ürüne veya ürünlerin zararlılardan arındırılması için uygulanan bazı işlemlerdir. “Dumanlama” veya “gazlama” olarak da bilinir. Bitkisel ve hayvansal ürünler başta olmak üzere bazı ortamların zararlılardan arındırılması için kullanılan bu iki terim, böceklenmeye ve haşerelere karşı uygulanan maddeleri ve işlemleri içerir.
Fümigasyon, uluslararası standartları olan ve gümrüklerde birçok üründe aranan bir işlem. Yani ithalat ve ihracat işlemlerinde gümrüklerde fümigant örnekleri kontrol edilerek, fümigasyon sertifikası aranır. Bu iki terimin standartlara uygun bir şekilde uygulanması sonucu “etkin, ekolojik ve ekonomik” bir mücadele yapılmış oluyor. 20. yüzyılın başlarından beri kullanılan yönteme “kimyasal savaş” da denebilir. Şimdi bu terimlerin içeriği ile ilgili bilgiler verelim.
Tarihçe
Latince gaz ve duman anlamındaki “fumus” sözcüğü ile “agare” fiilinden türeyen “fumigatus” kelimesi Türkçeye “fümigasyon” olarak geçmiş. Eski çağlarda sarayların, evlerin, odaların güzel kokması için bitkisel kökler ve karışımlarla uygulanan işlemlerin günümüze yansıması diyebiliriz. Tarihte otlarla hazırlanan bazı kokuların binaları ve evleri kötü kokulardan arındırmak için kullanıldığına dair çok sayıda kayıt var. Tarımsal amaçlı ilk fimügasyon uygulamaları ise 1897 yılında karbon sülfür kullanılarak yapılmış. 1907 yılında klorpiktin, 1927 yılında etilen oksit, 1932 yılında methyl bromid gibi fümigantlar haşerelere karşı kullanılmış.
Fümigant Nedir?
Fümigasyon işlemleri için sağlanan kimyasal zehirli gaz veya maddelere “fümigant” adı verilir. Kapalı bir ortamdaki sıcaklık ve neme göre sıvı, gaz ve katı formlarda belirli sürelerde uygulanan kimyasal maddelerdir. Tarım ürünlerinin ekildiği topraklara da uygulanabilir.
Çok sayıda fümigant çeşidi vardır. Yaygın olarak “aliminium” ve “methyl bormide” maddelerinin etkili olduğu fümigant çeşitleri kullanılır. Dichlorvos etkili preparatlar ise “yarı fümigant” olarak bilinen kimyasallardır. Bu fümigantlar, ürünlerin ve bulundukları alanların durumuna göre çeşitli şekillerde fümigasyon işlemlerinde kullanılır.
Kapalı alanlarda kullanılan fümigantlar; hidrojen siyanür, hidrojen fosfit, etilen oksit, metil bromür, naftalin, nikotin, akrilonitril, karbon disülfit, paradiklorobenzen, kükürt dioksit ve sülfüril florür gibi kimyasallar içerir. Topraklarda kullanılan fimügantlar ise “nematostiler” olarak bilinir. Bu fümigantlar; dikloropropan, propilen oksit, metil bromid, dibromokloropropan, organofosfat böcek ilaçları ve kloropikrin gibi maddeler içerir. Bu maddeler, topraklarda oluşan mikroskobik solucanlar, böcekler, bakteriler, mantarlar gibi çok hücreli yüzlerce zararlıyı tanımlayan “nematodların” popülasyonunu, istilasını ve zararlarını engeller.
Fümigant maddelerin en belirgin özellikleri şunlardır; kolaylıkla gaz haline geçebilir. Alandaki bütün yüzeylere nüfuz edebilir. Gıda maddelerinin kokularını ve özelliklerini değiştirmez. Tohumların çimlenme özelliklerini olumsuz etkilemez. Kalıntı bırakmaz. Patlayıcı ve alevlenici özellikte değildir.
Fümigasyon Nedir?
Fümigasyon, tarımsal gıda ürünlerindeki zararlı böcek, haşere ve organizmaların çeşitli gazlarla yok edilmesi işlemidir. Depo, silo, antrepo, konteynır ve ambar gibi gıdalar ve ürünlerin depolandığı, taşındığı alanlarda uygulanan uluslararası standardı olan bir işlemler zinciridir.
Sevkiyatı günler süren ürünler hava değişimleri ve havasızlık, ısı ve nem değişiklikleri gibi etmenler sebebiyle böceklenir veya zararlılara maruz kalabilir. Böceklenme, ürünlerde tahribat ve kayıplara sebep olur. Fümigasyon; zararlı etmenler barındıran bitkisel ve hayvansal ürünleri, çeşitli materyalleri bu zararlılardan arındırarak hem zararlıların tahribatlarını hem de ürünün özelliklerini koruma amacıyla uygulanır. Böylece ürün kayıpları ve zararlı popülasyonlarının yayılması önlenir.
Fümigasyon; yumurta, larva, krizalit, pupa ve ergin dönemlerinde böceklere; bakteri, mantar ve nematod gibi zararlılara belirli bir ısıda, belli miktarlarda kimyasal gaz (fümigant) vermek ve bu gazı belirli bir süre ortamda tutmak şeklinde uygulanır. Zararlıların bütün dönemlerinde etkilidir. Yani larva haldeki bir böcek ile ergin bir böceğe etkisi aynıdır.
Fümigasyon işlemlerinin uygulandığı bazı ürün ve materyaller şunlardır; her türlü bitkisel ve hayvansal gıdalar, ihracatı yapılan ürünler, ürünleri taşımada kullanılan tahta paletler, demir ve çelik materyaller, depolanmış gıdalar, tütün, pamuk, tohumlar, fideler, un, mermer, bakliyatlar, ev ve iş yerleri…
Fümigasyon işlemlerinde kullanılan bazı malzemeler ise şunlardır; çadır, kum torbaları, bakır boru ve harç, maske ve süzgeçler, vantilatör, termometre, takım çantası, tutanak materyalleri, örtüler, hava pompası, sonda, sıcak su kabı…
Özellikleri Nelerdir?
Fümigasyon işlemlerinin özelliklerini ve bazı bilgileri şöyle sıralayabiliriz;
- Bu işlem ürüne doğrudan uygulanabilir. Standartlara uygun teknikler kullanıldığında üründe kalıntı ve koku bırakmaz.
- Ürünlerin her alanına sirayet ederek zararlıları bütün biyolojik dönemlerinde etkisiz hale getirir.
- Kısa sürede kesin sonuçlar vererek, geniş çaplı uygulamalara da olanak sağlar. Yani çok fazla ürene kısa sürede uygulanabilir.
- İşgücü ve girdi maliyetleri diğer yöntemlere göre daha avantajlıdır.
- Fümigasyon işleminde zararlının türü, işlemin süresi ve ürünün niteliği önemlidir.
- Fümigant maddelerin niteliği fümigasyonu olumlu veya olumsuz doğrudan etkiler.
- İşlemin uygulandığı alanın sıcaklığı, nemi, hava sirkülasyonu ve sızdırmazlığı olumlu sonuç almak için uluslararası standartlara uygun olmalıdır.
- Fümigasyon işlemleri uygulanan ortamdan insan ve hayvanların uzaklaştırılması gerekir.
- İşlemlerin uygulanacağı ürünler ve fümigant maddesine uygun fümigasyon yöntemi seçilmelidir. Yani her ürüne her fimügasyon uygulanamaz. Ancak farklı yapı ve türdeki ürünlere bir arada uygulanabilir.
- Fimügasyon işlemlerinde beton zeminin üzerinde ızgara olması tercih edilmelidir. Taban toprak veya tahta ise naylon ve branda gibi örtüler serilmelidir.
- Bitkilere uygulanan fimügantların uygun özelliklerde olması gerekir.
- Yasal olarak fimügasyon operatörlüğü eğitimi almış ziraat mühendislerinin uygulaması gerekir.
Fümigasyon Teknikleri
Fümigasyon, “vakum” ve “atmosferik” adı verilen iki teknikle uygulanır.
Vakum fümigasyonu uygulamasında; ürünlerin bulunduğu ortamdaki hava belli bir oranda boşaltılır. Daha sonra ortama fümigant maddesi veya gaz verilir. Bu teknik, genellikle dikdörtgen veya silindirik şeklinde dayanıklı ortamlar için kullanılır. Bu ortamlarda fümigant hızla yayılır ve ürün veya materyal tarafından emilir. Bu teknikte daha az fümigant maddesi kullanılır. 2-4 saat içinde tamamlanarak netice alınabilir. Daha çok ambalajlı ürünler, balyalı pamuk, preseli tütün gibi ürünler için uygulanan bir tekniktir.
Vakum tekniği, işlemin yapıldığı tesisin sabit veya seyyar oluşuna göre ikiye ayrılır.
Sabit vakum tekniği; genellikle vakum uygulanırken dayanıklı çelik konstrüksiyonlu tesisler tercih edilir. Kapıların dayanıklılığı ve gaz geçirmezliği önemlidir. Bu teknikte kullanılan vakum pompası, ortama çeşitli oranlarda basınç uygular. Ortamın basıncı, 700 cm cıva basıncının üzerine çıkabilir.
Seyyar vakum tekniğinde ise; römork, konteynır gibi hareketli ortamlara vakum uygulanması şeklindedir. Genellikle tarımsal ürünlere uygulanır.
Atmosferik fümigasyon; normal şartlar ve basınç altında uygulanan tekniktir. Bu uygulamada hava boşaltılmaz. Vakum tekniğine göre daha uzun sürer. Daha pratiktir ve daha geniş alanlarda uygulanabilir. Ortamda kullanılan araç ve malzemeye göre “gaz geçirmez çadır altında” ve “gaz odalarında” iki farklı şekilde uygulanır.
Gaz geçirmez çadırda yapılan fümigasyonda; özel çadırlar kullanılır. Her alanda kullanılabilir. Pratiktir, herhangi bir depodaki ürünler çadır altına alınarak fümigasyon uygulanabilir. Çadırlar birleştirilerek daha büyük alanlarda da uygulanabilir.
Gaz odalarındaki (fümigatuvar) fümigasyon ise; gaz geçirmez odalarda uygulanır. Bu odalar sabit veya hareketli olabilir. Fümigantın etkili olması için çabuk ve homojen dağılması sağlanır. Uygulama sonucu ortamdaki gazı 5 dakika içinde ortamdan atacak güçte aspiratörler kullanılır.
Uluslararası Fümigasyon Standartları
İthalat ve ihracat ürünlerinde tüm dünyada geçerli olan bazı standartlar var. Zararlıların ürünler üzerinden kentler arası veya ülkeler arası yayılmasının önüne geçmek için bu standartların uygulanması gerekiyor. Aksi halde ürünlere gümrüklerde el konularak imha edilebilir.
Gümrüklerde; gıda ürünlerinden demir çeliğe, sebze ve meyvelerden dayanıklı aletlere kadar birçok üründe uluslararası standartlarda fümigasyon uygulanması aranır. Uluslararası gıda ve bitki karantinası yönetmeliklerine göre fümigasyon işlemi yapılmayan ürünlerin ihracatı yasaklanmıştır. İhracatı yapılan her ürünün fümigasyon sertifikaları gümrüklerde kontrol edilir ve konteynırlardan fümigant örneği alınarak incelenir. Gönderilen gümrükten bir şekilde ürünün geçirilmesinin pek bir anlamı yok; çünkü karşı tarafın gümrüğünde daha sıkı denetimler yapılır. İthalat ve ihracat ürünleri için gümrüklere fümigasyon sertifikası ibra edilmezse ürünler imha edilir.
İnsan Sağlığına Zararları
Fümigasyon işlemlerinde kullanılan fümigant maddelerin insanlar için bazı zararları vardır. Zehirli ve ölümcül etkileri olan fümigant maddelere maruz kalanlarda şu belirtiler görülebilir; baş dönmesi, baş ağrısı, bulantı ve kusma, boğaz kuruluğu, solunum yetmezliği, mide ağrısı, ishal, titreme, kulak çınlaması, baygınlık, yorgunluk, zihin karışıklığı, dalgınlık, konuşma güçlüğü, iştah azalması, bulanık görme…