Hayıt otu çayı, özellikle kadınlar için faydaları kanıtlanan bir çay türüdür. Kadınların hormanal sorunları için tavsiye edilmektedir. Rahipler, cinsel arzularını bastırmak için hayıt otu kullanmıştır. Bu sebeple “keşiş ağacı” olarak da bilinir. Faydalarına ilişkin yapılan çok sayıda araştırmadan olumlu sonuçlar alınmıştır. Kendinize iyilik yapmak istiyorsanız hayıt otu çayını denemelisiniz. Makalemiz, hayıt otunu ve çayını tanımanız için çok işinize yarayacak!
Hayıt Otu Çayı Nedir?
Çok yıllık bir bitki olan hayıt otundan elde edilen şifalı bir çaydır. Bitkinin bilimsel adı, “Vitex agnus-castus” şeklindedir. Mineçiçeğigiller (Verbenaceae) familyasının bir üyesidir. İngilizce “chasteberry” veya “chaste tree” olarak bilinir. “Ayıt”, “beşparmak”, “iffetli ağaç” ve “Yemen safranı” gibi adları da vardır.
Ağaç, “Vitex agnus-castus” adını, cinsel arzuları engellediğine inanıldığı için antik çağlarda almıştır. Aynı zamanda “keşiş ağacı” ve “keşiş biberi” olarak da anılmaktadır; çünkü antik çağlarda yaşayan rahipler, cinsel ihtiyaçlarını bastırmak için bu otu kullanmıştır.
Tropikal ve alt tropik ılıman bölgelere özgü çiçekli bitkilerin Vitex türünden biridir. Akdeniz’de maki bitki topluluğunun meydana getirdiği örtünün tipik bir üyesidir. Dere ve deniz kenarlarında, kayalıklarda yetişebilir. Organik madde içeren, azot ve fosfor bakımından zengin toprakları sever. Çalı görünümündeki ağacın boyu 1 ila 3 metreye kadar ulaşabilir. Uzun ve parmak şeklinde yaprakları, soluk pembe veya mavi-mor çiçekleri, koyu mor meyveleri vardır.
Hayıt otunun yapraklarında “viteksin” ve “viteksinin” adı verilen iki farklı heterozit (bitkisel bazlı bileşik) madde vardır. Flavonoidler ve esansiyel yağlar bakımından zengindir. Yaprakları, tohumlarından daha fazla flavonoid barındırır; ancak çay yapmak için genellikle tohumları kullanılır.
Meyvenin ana aktif maddeleri; casticin, kaempferol, orientin, quercetagetin ve isovitexin adlı flavonoidlerdir. Flavonoidler, bağışıklığı ve genel sağlığı destekleyen güçlü antioksidanlardır. Hayıt otu ayrıca, antidiyabetik etkileri olan “aucubin” ve “agnuside” gibi iridoid glikozitler de içerir. Diğer bir deyişle, çay kan şekerini düzenlemeye yardımcı olabilir.
Hayıt Otu Çayının Faydaları
Hayıt otu çayı için yaprakları ve tohumları kullanılır. Bazı sağlık sorunlarında etkili bir tedavi sunabilmektedir. Hayıt otu üzerinde yapılan araştırmalarda sayısız faydası keşfedilmiştir. Kadınlar başta olmak üzere erkeklerde de olumlu etkileri görülmüştür. Özellikle dişi üreme sağlığı için tavsiye edilir. Kadın üreme sistemi ve adet sorunları üzerinde birçok faydası tespit edilmiştir. Kadınların adet döngüsündeki faydaları sebebiyle hormon dengeleyici özellikleri önemlidir. Erkekler de özellikle libido baskılayıcı özelliğinden yararlanabilir.
İşte en çok bilinen faydaları;
Doğurganlığı artırır: Bir çalışmada, doğurganlık sorunlarından muzdarip kadınlara, yeşil çay ve bazı vitaminlerle birlikte hayıt otu çayı verilmiştir. Bu kadınlarda “progesteron (bir steroit hormon)” düzeylerinde artış görülmüştür. Bu kadın hormonu, rahim sağlığı için gereklidir. Araştırmaya katılan kadınlarda ayrıca, yumurtlama için vücut ısısının uygun olduğu gün sayısında artış gözlenmiştir. Ayrıca, teste katılan kadınların yüzde 33'ü, bu çayı 5 ay boyunca tükettikten sonra gebe kalmıştır.
Menopozal belirtileri tedavi eder: Menopozdaki kadınların hormonlarını dengeleyebildiği ve böylelikle menopoz semptomlarını hafifletebileceği belirlenmiştir. Etkili bir sonuç alabilmek için siyah kohoş (karayılan otu) ile birlikte tüketilmesi tavsiye edilmektedir.
PMS belirtilerini azaltır: Premenstrüel Sendrom (PMS) yani Adet Öncesi Gerginlik Sendromu, birçok kadının korkulu rüyasıdır. İngiltere’de yapılan bir çalışmada, hayıt otu çayı verilen kadınların sinirlilik, meme hassasiyeti, baş ağrısı ve ruh hali değişimleri gibi PMS belirtilerinde azalma olduğu belirlenmiştir. Çalışmada, çayı tüketen grupta bulunan kadınların PMS semptomlarında yüzde 50 oranında azalma görülmüştür.
PMDD tedavisinde etkilidir: Şişkinlik, göğüs ağrısı ve baş ağrıları dahil olmak üzere fiziksel bazı semptomlara karşı olumlu etkileri gözlenmiştir. Bu semptomlar için kullanılan antidepresan ilaç fluoksetinden (Prozac) daha etkin işlevler gördüğü tespit edilmiştir. Bununla birlikte, Adet Öncesi Duysusal Bozukluk (Promenstruel Dysphoric Disorder - PMDD) yaşayan kadınlarda ruh hali değişiklikleri gibi psikolojik belirtilerin tedavisinde fluoksetinden daha az etkili olduğu belirlenmiştir. Ancak PMDD için bitkisel çözüm arayanlara tavsiye edilir.
Kadınlarda libidoyu artırır: Çaydaki, “fitoöstrojenler”, kadınlarda libido artışını tetiklemektedir. Özellikle menopozal durumdaki ve çocuk doğurma çağındaki kadınların cinsel arzularını arttırmak için bu çayı kullanabileceği belirtiliyor. Erkeklerde ise tam tersi yani libido azaltıcı etkileri görülmüştür.
Anne sütünü arttırır: Az miktarda hayıt otu çayı tüketen emziren annelerin süt üretiminde artış olduğuna dair bilgiler vardır. Bunun sebebi, çaydaki bileşenlerin vücuttaki “prolaktin” seviyelerini artırmaya yardımcı olmasıdır. “Prolaktin”, süt üretimini düzenleyen bir kadın hormondur. Bununla birlikte bu bilgiyi doğrulayacak bilimsel bir kanıt bulunmamaktadır. Süt üretimi için tüketmeden önce doktora veya jinekoloğa başvurulması tavsiye edilir.
Antioksidan özellikleri vardır: Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre, hayıt otu çayı antioksidatif özelliklere sahiptir. Ağacın özleri, serbest radikalleri yok etmeye yardımcı olan antioksidanlar içerir. Serbest radikaller, hücresel seviyelerde oksidatif strese neden olur. Bu stres, kanser ve erken yaşlanma gibi çeşitli hastalıkların ana nedenidir.
Anti-kanserojen etkisi vardır: İsviçre'de yapılan bir çalışmada, bu çayın kanser karşıtı özelliklere sahip olduğu tespit edilmiştir. Kanser tümörlerini etkili bir şekilde yok edebilmektedir. Ağacın özleri, kötü huylu (malign) hücrelerin çoğalmasını durdurabilmekte; hatta öldürebilmektedir. Özellikle kolon, göğüs ve yumurtalık kanserlerinin tedavisinde etkili olabilir.
Prostat kanseri riskini azaltır: Hayıt otu çayı esas olarak kadın hastalıkları için kullanılırken, aynı zamanda prostat kanseri riskini azaltmak için erkeklere de tavsiye edilmektedir. Anti-kanserojen özellikleri, testosteron düzeylerini azaltma özelliği ile birleştiğinde prostat kanserinin gelişimini baskılamaktadır. Yani vücuttaki hormonları dengelemek için doğal ve organik bir çözüm olan hayıt otu çayı, potansiyel olarak prostat kanseri riskini azaltma yeteneğine sahiptir.
Erkek osteoporozunda etkilidir: Erkek osteoporozunda (kemik erimesi) çok az tedavi seçeneği vardır. Ancak, Amerika’da yapılan bir çalışmada, hayıt otu çayının erkek osteoporozu için alternatif bir tedavi seçeneği olabileceğini göstermektedir. Hayıt otu özleri verilen sıçanlarda, “östradiol” ve “testosteron” karışımı verilenlere göre daha yüksek kemik yoğunluğu görülmüştür.
Epileptik nöbetleri azaltır: Amerika’da yapılan bir çalışmada, hayıt otu çayının epileptik nöbetleri azaltma özelliğine sahip olduğu görülmüştür. Erkek sıçanlar üzerinde laboratuar ortamında yapılan çalışmada, ağacın özlerinden verilen dozaja bağlı olarak, konvülsiyon (havale) süresinde ve nöbetlerde düşüş gözlenmiştir. Bu çalışmaya göre, doğru dozajlarda tüketilen hayıt otu çayı, epileptik nöbetleri kontrol edebilir veya azaltabilir.
Hayıt otu çayının kendisi hormon içermez; ancak vücutta hormonal reaksiyonlara neden olur.
Bu avantajlarından bazıları şunlardır;
- Hipofiz bezini uyarır.
- Progesteron seviyelerini artırır.
- Folikül uyarıcı hormon üretimini durdurur.
- Meme hassasiyetini azaltır.
- PMS ile bağlantılı sivilce ve akne gibi cilt sorunlarını azaltır.
- Sinirlilik halini hafifletir.
- Laktasyonu uyarır veya azaltır.
- Cinsel arzuyu baskılar.
- Adet döngüsünde kilo almayı engeller.
- Fibröz yumurtalık kistine karşı etkilidir.
- Menopoz ile ilişkili sıcak basmalarını hafifletir.
- Adet döngüsünün luteal fazını optimize eder.
- Ruh hali dalgalanmalarını azaltır.
- Prolaktin seviyelerini düzenler.
Hayıt Otu Çayının Yan Etkileri Nelerdir?
Hayıt otu çayı, genel olarak güvenli olarak kabul edilse de az sayıda yan etkisi görülebilmektedir. Bazı durumlarda; baş ağrısı, baş dönmesi, yorgunluk, ağız kuruluğu, adet döngüsünü uzatma, mide rahatsızlıkları veya ciltte alerjik döküntü gibi sorunlara sebep olabilmektedir. Bunlardan herhangi biri görüldüğünde çayın tüketimi bırakılarak, doktora başvurulmalıdır!
Potansiyel bazı yan etkilerini şöyle sıralayabiliriz;
- Doğum kontrol hapları veya hormon replasman tedavisi ilaçları gibi sentetik hormonlar içeren ilaçlarla birlikte kullanılmamalıdır.
- Meme kanseri gibi hormona duyarlı bir durumda kullanmadan önce doktora başvurulmalıdır.
- Menstrüasyon, menopoz veya doğurganlık tedavileri ile birlikte kullanmadan önce doktor tavsiyesi alınmalıdır.
- Parkinson ve depresyon tedavisinde kullanılan ilaçlarla etkileşime girebilmektedir.
- Oral kontraseptifler ve antipsikotik ilaçlar ile etkileşime girebilmektedir.
- Hamilelik sırasında kullanımı önerilmemektedir.
Hayıt Otu Çayı Nasıl Yapılır, Ne Kadar Tüketilmelidir?
Hayıt otu yaprakları, çiçekleri ve tohumları kaynatılarak çay, tentür ve şuruplar elde edilir. Hayıt otu çayı, bitkisel çaylar gibi hazırlanabilir.
Çayı hazırlamak için şu yöntem kullanılabilir;
- 1 çay kaşığı olgun hayıt otu tohumu hazırlayın.
- Yaklaşık 250 ml suyu kaynatın.
- Suyun üzerine tohumları ekleyin.
- 10 ila 15 dakika demlemeye bırakın.
- Biraz soğumasını bekleyin.
- Tercihe göre bal gibi sağlıklı tatlandırıcılar eklenebilir.
Hayıt otunun tipik olarak günde 20 ila 40 miligram tüketilmesi tavsiye edilir. Bu miktarda tohumdan elde edilen çayın günde 3 kez içilmesi avantajlarından yararlanmak için yeterlidir. Düzenli olarak en fazla 6 ila 8 ay tüketilmelidir.
Hayıt Otu Hakkında Faydalı Bilgiler
- Hayıt otu, Akdeniz ve Batı Kafkasya'da yaygın olarak görülür. Türkiye'de Anadolu ve Trakya’da yaygındır.
- Anadolu’da hayıt bitkisi dallarından sepetler örülerek, pazarlarda satılır.
- Antalya’nın Kepez ilçesine bağlı Altınova beldesinin Koyunlar köyünde kurumuş gölde büyük miktarda hayıt otu yetişmektedir.
- Antik Yunan, Roma ve Mısır'da hormonları dengelemek için hayıt otu kullanılmıştır.
- Rahipler, libidoyu bastırmak için bu ottan faydalanmıştır. Rahipler, “bekârlığa veda” yemine sadık kalmaları için hayıt otu ağacının bazı kısımlarını çiğnermiş.
- Hayıt otu tohumu ekstresi cilde sürüldüğünde 6 saat boyunca kene ve pireleri, 3 ila 8 saat boyunca sivrisinekleri uzak tutabilmektedir.
- Hayıt otu kökleri, iplikleri sarı renge boyamak için kullanılır.
- Meyve ve tohumlarından ilaç yapımında faydalanılır.