Ihlamur ağacı; çiçekleri, meyvesi ve odunu ile nazenin bir ağaç türü. Bazen gölgesinden, bazen çayından, bazen de odunundan, bazen de kabuğundan faydalanırız. Soğuk algınlığından uykusuzluğa kadar birçok tıbbi yararı da bulunan ıhlamur, tanımak isteyeceğiniz bir ağaç türü… Ihlamur ağacı; kokusu, gölgesi ve görünümü her zaman insanlara güzel bir izlenim bırakmıştır.
Ihlamur ağacının bir adı da ‘mahkeme ağacı’ olarak bilinir. Orta Avrupa tarihinde bu ağacın gölgesinde köy mahkemeleri kurularak yerel duruşmalar görülürmüş. Avrupa’da bazı halkların kutsal kabul ettiği ıhlamur ağacı, geçmişten günümüze gölgesinde sevgililerin buluştuğu, festivallerin düzenlendiği, alışveriş yapıldığı koruyucu ve hoş kokulu bir ağaç türü.
Morfolojik özelliklerini incelediğimizde Ebegümecigiller ve Ihlamurgiller familyalarının bir üyesi olan ıhlamur ağacı aynı zamanda Tilia cinsinden… Çalı ve küçük ağaççık türleri de bulunuyor. Çalı olarak nadir görülür. Boyu 30 metreye kadar çıkabilir. Kazık kökleri güçlü olan ıhlamurun yan kökleri de uzudur ve derin bir kök sistemine sahiptir. Işığı ve sıcak iklimleri, geçirgenliği yüksek, serin ve derin toprakları sever. Yumuşak, zengin mineral ve besin barındıran, ılımlı, kireçli ve humuslu toprakları tercih eder. Tuzlu toprak, don ve soğuk iklimler ıhlamur için uygun şartlar değildir.
Ihlamur ağacının yaprakları kış aylarında dökülüyor, sonbaharda da kuruyarak altın sarısı bir renk alıyor. Beyaz ve sarımsı çiçekleri sarkık şeklinde yetişir ve karakteristik bir kokuları vardır. Çiçek dallarında 30’un üzerinde çiçek bulunabiliyor. Kalp şeklindeki çiçekler geç açar ve haziran-temmuz aylarında ağaç dallarında kurullarda sıralanır. Eylül-Ekim aylarında tohumları olgunlaşır. Filizlenme gücü yüksek olan ağaçta meyvelerin büyümeleri çabuk olur.
Yürek biçiminde güzel yaprakları bulunur. Kenarları dişli olan yaprakları dilimli görünüşte ve sapları uzundur, tüylüdür. Yapraklar, 5-10 santimetre boyundadır ve kış aylarında dökülür. Sürgünleri tüylü veya çıplak olabiliyor. Çiçek tozu üreten ve erkek organı meydana getiren çiçek kısmı yani ‘ercik’ şeklinde ifade edilen kısım çok sayıda bulunur. Çiçekler, ‘erdişi’ tabir edilen hem erkek hem dişi formundadır. Meyveler, içinde bir veya iki tohum taşıyan, açılmayan kuru bir meyve şeklinde oluşur. Yumurta, armut, elips gibi şekillerde yetişen meyveler, odunsudur. Meyvelerin diğer bir adı ‘ıhlamur fındığı’ şeklindedir. Ağacın rengi sarımsı veya pembemsi olabiliyor. Ağacın tepesi geniştir, seyrek ve yuvarlak bir formdadır.
Yumuşak ve nazik bir ağaç olan ıhlamur, hava şartlarından çok etkilenir. Ihlamur; sıkı, ince, esnek ve eş yapılıdır. Odunları olgun ve kullanışlı ağaç grupları arasına girer. Dış odunu geniş ve dağınık gözenekli olur. Yıl halkalarının görüntüsü belirsizdir. Kabuğu oldukça liflidir. Özgül ağırlığı 0.40 gr/cm3’tür.
Ihlamur Ağacı Türleri
Dünya üzerinde 30’un üzerinde türü bulunuyor. Bin yaşına kadar yaşayabiliyor. Türkiye’de de 500 yaşın üzerinde çok sayıda ıhlamur ağacı bulunuyor. Genellikle 100 yıl yaşadıkları biliniyor. Kuzey Yarıküre’nin ılıman veya yarı tropik iklimlerinde yetişir. Amerika, Avrupa ve Asya’da da birçok bölgede yetişebilen ıhlamur ağacı, Türkiye’de de kıyı bölgelerinde ağırlıklı olarak kendine yer buluyor. Yaz ıhlamuru, kış ıhlamuru, Kafkas ıhlamuru gibi türleri çok bulunur. Türkiye’de Kafkas ıhlamuru, büyük yapraklı ıhlamur, gümüşî ıhlamur türleri yaygındır. Bu türler ilaç olarak da kullanılan türlerdir.
Bilinen diğer türlerinden bazılarını da şöyle sıralayabiliriz: Ak ıhlamur, Ağlayan ak ıhlamur, Meksika ıhlamuru, Moğolistan ıhlamuru, Oliver ıhlamuru, Henry ıhlamuru, küçük yapraklı ıhlamur, Carolina ıhlamuru, Mançurya ıhlamuru, Amur ıhlamuru, Amerikan ıhlamuru, Çin ıhlamuru, Japon ıhlamuru, Batı ıhlamuru…
“Tilia cordata” ve “Tilia platyphyllos” şeklinde ifade edilen türlerine dünya üzerinde çok rastlanır. Bu iki tür, yapraklarının büyüklükleri ile birbirinden ayrılır. Bazı türleri ormanlarda yan yana bazıları da park veya bahçelerde tek tek bulunabilir.
Ihlamur Çayı Nasıl Yapılır?
Yıllardır annelerimiz ve ninelerimiz ısrarla ıhlamur çayı içmemizi tavsiye eder. Aslında bu ısrarlarında hiç de haksız değiller. Ihlamur çayının bilinen faydaları bu ısrarda annelerimizi ve ninelerimizi haklı çıkarıyor. Peki, bu şifa kaynağı çay nasıl yapılıyor?
Ihlamur çiçeği olgunlaştıktan sonra ağaca metrelerce uzaktan bile hoş bir koku alırsınız. Bu koku, ıhlamur çayının ilk adımı. Özellikle öğle saatlerinde bu çiçekler toplanır. Ihlamur çiçeğinin kurutulması da oldukça özen istiyor. Gölgede ve hafif bir meltem rüzgârında kurutulur. Toplama ve kurutma işleminden sonra çay yapabiliriz.
Bardak başına 1 çay kaşığı tepeleme kurutulmuş ıhlamur ölçüsü kullanılabilir. Ihlamuru suyla birlikte kaynatmak çok önerilmiyor. Başka bir kapta su kaynatıldıktan sonra demliğe konulmuş kurutulmuş ıhlamurun üzerine kaynamış suyun dökülmesi gerekiyor. Demliğin kapağı kapatılarak en az 10 dakika kadar ıhlamurun demlenmesi bekleniyor. Ihlamurun demlenmesinin ölçüsü de kırmızı rengini almasıdır. Ihlamur çiçeği veya yaprağının demlenmesi ile içeriklerindeki etkin maddeler suya karışarak ıhlamur çayını oluşturur. Yemeklerden sonra veya herhangi bir zaman diliminde içebileceğiniz ‘tavşankanı’ ıhlamur çayınız hazır!
Ihlamurun Faydaları
Birçok sağlık sorununa bitkisel çözüm arıyorsanız ıhlamur sizin için harika bir seçenek. Ihlamur çayı, genel olarak sakinleştirici, yatıştırıcı, sinir giderici olarak kullanılır. Soğuk algınlıklarının olmazsa olmaz bitkisel çözümü olan ıhlamur, ateş düşürücü, öksürük giderici, grip ve nezle düşmanı bir seçenek. Migren ağrılarını azaltarak kaygıları giderici özelliği bulunduğu biliniyor. Sağlıkta ve alternatif tıpta sık kullanılan ağaç olan ıhlamurun çiçeği, yaprağı ve kabuğunun birçok faydası bulunuyor.
Ihlamurun faydalarını genel olarak şöyle sıralayabiliriz: İshali önler, kan basıncını düşürür, damar sertliğini önler, kas spazmlarını giderir, safra kesesi rahatsızlıklarına etkisi vardır, hazımsızlığa iyi gelir, çarpıntıyı önler, boğaz ağrısını hafifletir, burun tıkanıklığını ve uykusuzluğu giderir, cilt ve deri hastalıkları için önerilir, teni yumuşatır, bağırsak sorunlarının çözümünde etkilidir, mide sorunlarında tavsiye edilir, kansızlığa faydalıdır, idrar söktürücüdür.
Ihlamur çiçeği; şekerler, sudorifid, glikozit, saponin, tanen, müsilaj, flavonit ve uçucu yağlar gibi maddeler içerir. Yaprağında da glikozit ve müsilaj bulunurken; kabuğu da bir alkol türü olan farnasol ve müsilaj içerir.
Kullanım Alanları
Ihlamur, fiziksel etkilere dayanımı az bir ağaç türüdür. Bu sebeple kolay işlenebilir. Üzerinde kullanılan vida veya çivilere daha az dayanıklıdır. Tutkallandığında iyi bir sonuç verir; ancak zor verniklenir. Odunu beyaz ve hafiftir. Oymacılık sanatıyla uğraşan sanatçıların el üstünde tuttuğu ağaçlardandır. Doğramacılıkta da oldukça değerlidir. Ihlamurun lifli kabuğunun ip olarak veya kaba dokumalarda kullanımı elverişlidir.
Mobilya sektöründe tercih edilen ağaçlar arasında yer alan ıhlamur ağacının odunu tomruk ve kalas olarak satılabilir. Ihlamur odununun kullanıldığı alanlarda üretilen ürünlerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz: Kontrplak, kibrit, ayakkabı kalıbı, duralit, model kalıbı, müzik aletleri, kâğıt hamuru, kalem, kibrit, tıbbi kömür, kozmetik, peyzaj, ev eşyaları…
Piyasada iki tür ıhlamur satılıyor. Bunlar; çiçek ıhlamur ve yapraklı ıhlamur şeklindedir. Çiçek ıhlamur sadece çiçekten ibarettir ve birinci kalite ıhlamur olarak bilinir. Yaprak ıhlamur ise yaprak ve çiçek şeklinde satılır. İkinci kalitede ve daha ucuzdur. Ihlamurun yaprakları çok bol yetişir ve organik gübre üretiminde kullanılır. Ihlamurun kabuğu ise ilaç ve kimya sektörünün kullandığı ürünler arasındadır.