Klor, zehirleyici özelliği bulunan tahrip edici bir elementtir. Gaz ve sıvı halde bulunur. Sıvı klor, atmosferik basınçla gaz haline dönüşür. Bütün metalleri etkileyebilen ve ametallerle etkileşime giren klor, şebeke ve havuz sularının dezenfektesinde çok sık kullanılır. Sanayi ve endüstride de birçok işlem için klora başvurulur. Doğada volkanik gazlar içinde serbest klor bulunabilirken, genellikle doymuş tuz çözeltisinin elektrolize edilmesiyle elde edilir. İnsan sağlığı için olumsuz etkileri olan ancak hijyen ve dezenfeksiyon için önemli bir element olan klor, aynı zamanda temizlik ürünlerinin bileşenleri arasındadır. Önemli bir kimyasal olan klorla ilgili merak edilenleri makalemizde okuyabilirsiniz.
Klorun Özellikleri Nelerdir?
Klor, ilk olarak 1774 yılında İsveçli kimyacı Carl Wilhelm Scheele tarafından keşfedilmiştir. Bu elemente ‘klor’ adını ise 1810 yılında İngiltereli bilim adamı Humpry Davy vermiştir.
Yeşilimsi sarı rengi olan klor, boğucu bir koku yayar. Klorun elde edilmesi için bazı yöntemler uygulanır. En basit yöntem; sodyum klorür olan mutfak tuzunun elektrolize edilmesidir. Bu yöntemle klorla birlikte hidrojen ve sodyum hidroksit de açığa çıkar. Başka bir yöntemde de mangandioksit, sodyum klorür ve sülfirik asit tepkimeye sokulur. Bu şekilde klor açığa çıkar. Bu tepkime laboratuvar ortamında klor elde etmek için kullanılan yöntemlerden biridir. Başka bir ifadeyle; laboratuvar ortamında derişik hidroklorik asidin mangandioksitle ısıtılması yoluyla klor elde edilebilir. Klor; doğada deniz suyunda ve çeşitli minerallerde ‘klorür’ olarak bulunur.
Simgesi “Cl” olan klorun atom numarası 17, atom ağırlığı ise 35,453’tür. Havadan 2,5 kat daha ağırdır. Bu nedenle kaptan kaba aktarılabilir. Eksi 34 derecede soğutulduğunda veya sıkıştırıldığı zaman sıvılaşır. Suda çözünürlüğü azdır. Bu sebeple 1 litre suda 2-3 litre klor çözünür. Bu suya “klor suyu” adı verilir. Bu çözelti; altın gibi metalleri etkileyebilecek güçte yükseltgeyicidir. Organik bileşikleri etkileyerek hidrojenin yerini alır. Flor, brom, astatin ve iyotla halojenler grubunu oluşturur. Halojenler; periyodik cetvelin VIIA grubunu oluşturur. Klor halojenler arasında ikinci sırada yer alan bir elementtir.
Etkileşim ve Reaksiyonları
Klorun bazı etkileşimlerine ve reaksiyonlarına da değinelim. Klor; hidrojen ile karıştırılarak güneşe tutulursa patlayarak hidroklorik aside dönüşür. Karbonla etkileşime girmeyen klor; kükürt iyot ve brom gibi metalsilere etki eder. Beyaz fosfor klora temas ederse erir ve beyaz renkte fosfor klorür dumanları ortaya çıkar. Demir bir çubuk, içine az miktarda su katılmış klor tüpüne batırıldığında erir. Altın ve platin klor gazına tabi tutulduğunda çözülür. Klor sodyum karbonatla etkileşirse çamaşır suyu ortaya çıkar.
Doğada klor serbest olarak bulunmaz. Hidrolik asit içeren volkanik gazlarda serbest klor bulunur. Lut Gölü, Hazar Denizi, Utah Büyük Tuz Gölü gibi iç denizlerin ve okyanus sularının eksi yüklü iyonu, klor iyonudur.
Klor Nerelerde Kullanılır?
Klor, özellikle şebeke ve havuz sularının dezenfektesi, sanayi ve çeşitli endüstrilerde çok sık kullanılır. Kirli suların ve endüstriyel suların arıtılması için de klora başvurulur. Kimya, ilaç ve kozmetik sektörünün çeşitli bileşenlerinde yer alır. Kullanım alanlarını şöyle sıralayabiliriz; Kâğıt yan ürünleri, dokuma sanayisi, ilaçlar, petrol ürünleri, boya maddeleri, tekstil ürünleri, antiseptikler, böcek öldürücüler, çözücüler, temizlik kimyasalları, çözücüler, plastikler, ağartıcılar, kauçuk üretimi, mikrop öldürücüler, organik ve inorganik maddelerin üretimi…
Klorun Zararları Nelerdir?
Klor, insan sağlığı için zararlı bir kimyasaldır. Solunum yollarını tahriş eder. Boğucu bir gazdır. Kanserojen etkisi vardır. Cilt, mide, akciğer, mide ve prostat kanserlerini tetikleyebilmektedir. Bu sebeple klorlu su içen insanlar, içmeyenlere oranla yüzde 90’ların üzerinde kanser riski taşır. Göz, burun ve kulak gibi bölgelerde mukozaları tahriş edebilir. Klorun etkileri, temas edilen veya vücuda alınan miktara göre farklılık gösterir.
Klor, sulardaki doğal organik maddeler ile reaksiyona girerek trihalometan ve haloasetik asit gibi dezenfeksiyon yan ürünlerini oluşturur. Bu bileşikler insan ve çevre sağlığı açısından oldukça sakıncalıdır. Buna rağmen klor, suların dezenfektanında çok sık kullanılır. Bunun amacı sudaki zararlı organizmaların yok edilmesidir. Klor ilk olarak 1900’lü yıllarda Belçika’nın bir kasabasında su arıtımı için kullanılmıştır. Ardından Amerika’da klor içeren filtre sistemi ile suyun arıtılması sağlanmıştır. Klorlu su arıtımı ile o dönemde çok yaygın olan tifo ve kolera gibi hastalıkların azaldığı görülmüştür. Ancak günümüzde yapılan araştırmalarda su ile klorun karıştırılması ile ortaya çıkan trihalometan bileşiğinin vücuttaki serbest radikalleri tetiklediği, hücre hasarlarına yol açarak kanserojen etkileri olduğu tespit edilmiştir.
Havuz sularının dezenfektesi için kullanılan klorun astımı tetiklediği belirlenmiştir. Ciltte ve gözde yanma, kızarma, kaşıntı ve alerjik durumlara yol açabilmektedir. Havuzlarda kullanılan klor, suda gaz halini alarak yüzde 70 oranında buharlaşır. Bu sebeple özellikle kapalı havuzlarda kullanılan klor havaya karışarak solunum güçlüğü yaşatabilir veya solunum yollarında yanma hissi bırakır, tahriş eder. Klor özellikle havuzlarda bakteri, mikroorganizma, mikrop ve virüsleri yok etmek için kullanılır; ancak bütün mikrop türlerine etkisi olmaz. Gaz ve sıvı olarak doğada çeşitli zararlara yol açar.
Klorun havuzlarda kullanılmaya başlanması ilk bulunduğu yıllara dayanır. Yani yaklaşık 200 yıldır havuzların dezenfektesinde klor kullanılmaktadır. Havuzlarda kullanılan klorun dozajı çok önemlidir. Suyun kimyasal yapısı, sıcaklığı ve ışıklı ortam dikkate alınarak klor dozajı ayarlanmalıdır. Fazla klor kullanımı havuzu kullanan insanlara zarar verirken, havuz suyunun yapısını değiştirerek farklı bir kimyasala dönüştürebilir. Ayrıca havuzun seramiklerine ve derzlerine de zarar verebilir. Havuz suyunun geçtiği ekipmanlara ve depolara da zarar verdiği tespit edilmiştir. Bu sebeple havuzlarda klor kullanımı konusu maliyet açısından pek avantajlı sayılmaz.
Klor kullanımının yıllar sonra bile etkileri görülebilir. Bazı araştırmalara göre klor kullanımından 20 yıl sonra kanser ve kalp hastalıkları ortaya çıkabildiği tespit edilmiştir. Klorun insan vücuduna alınması birkaç şekilde olabiliyor. Örneğin duş alırken şebeke sularındaki klorun gaz haline gelmesi sebebiyle solunması, klorlu şebeke suyunun içilmesi, havuzlarda suyun yutulması, çamaşır suyu gibi ev temizlemede kullanılan kimyasalların solunması gibi…
Klor Gazı Silahı Nedir?
Klor gazı, kimyasal silah olarak da kullanılmıştır. Klor kimyasal silah olarak 1. Dünya Savaşı sırasında Berlin’deki bir kimya enstitüsünde üretildi. İnsanlara karşı da ilk olarak 1. Dünya Savaşı’nda Almanya tarafından kullanılmıştır. Son günlerde Suriye’deki savaşta da kullanılan klor gazı sebebiyle yüzlerce insan boğularak ve organlarında oluşan kalıcı hasarlar sebebiyle hayatını kaybetmiştir.
Klor gazının suyla temas etmesi halinde hidroklorik asit ve hipoklorik asit oluşturan bir tepkime gerçekleşir. Bu sebeple vücudun nemli bölgelerini tahrip eder. Göz ve akciğerlere büyük zararlar verir. Geçici görme kaybı oluşturur. Solunum güçlüğü, nefes daralması ve akciğer ödemine yol açar. Klor gazının ölümcül oranı litre başı 2,5 miligramdır. Bu oranda klor gazı içeren havayı soluyan insanlar birkaç dakika içinde boğularak hayatını kaybeder.
Klor gazı zehirlenmesi sonucu sindirim sistemi felç olur, Ağızda yanma, boğazda şişme, mide ağrısı, kusma gibi etkileri görülür. Klor gazı cilde temas ettiğinde yaralanmalara yol açar. Kalıcı hasarlar bıraktığı için tedavisi çok zordur. Klor gazından etkilenen ve zehirlenen insanların hayatta kalma şansı çok azdır.