NASA, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) uzay programlarını yürüten kurumdur. ABD’nin uzay çalışmalarına yön veren bir kurum olan NASA, “Ay’a ayak basan ilk insan” programı olan Apollo’yu başarıyla uygulamıştır. Amerika ile Rusya arasındaki uzay yarışında “uzaya ilk uydu ve ilk insan gönderme” yarışını Rusya, “Ay’a ilk insan gönderme” yarışını da Amerika kazandı. NASA, halen çok sayıda uzay programını yürütüyor ve uyguluyor. NASA, “National Aeronautics and Space Administration” ifadesinin kısaltmasıdır. Türkçesi “Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi” şeklindedir. Uzaya gidememe ihtimaliniz çok yüksek; ancak makalemizde NASA ve uzay çalışmaları ile ilgili birçok bilgiyi bulabilirsiniz.
("Saturn I" uzay aracının yapımı - 18 Eylül 1964)
NASA’nın Tarihi
Amerika’nın 34. başkanı Dwight David Eisenhower tarafından 29 Temmuz 1958 tarihinde askeri amaçlarla kurulan NASA, 1 Ekim 1958 tarihinden itibaren sivil hayata yönelik faaliyetlere başladı. NASA’nın kuruluşu, ABD’nin Rusya ile “uzay yarışına” katılması anlamına geliyor.
NASA’dan önce kurulan NACA (National Advisory Committee for Aeronautics) yani “Havacılık Alanında Ulusal Danışma Komitesi”, 1915 yılında faaliyete başladı. NACA, “NASA’nın öncü kuruluşu” olarak kabul ediliyor. ABD’nin savaş uçakları tasarımları üzerinde çalışmalar yapmış, 1946 yılından itibaren de süpersonik roketler üzerinde çalışmalar yapmıştır. 1950’li yıllarda Amerika ve Sovyetler Birliği arasında “uzaya uydu gönderme” rekabeti yaşanıyordu. Sovyetler Birliği’nin (Rusya) ürettiği “Sputnik-1” adlı uydu, 4 Ekim 1957 tarihinde uzaya ulaşmayı başaran ilk insan yapımı uydu olarak tarihe geçti. Sovyetler, bu anlamda uzay rekabetinin ilk raundunu kazanmış oldu. Bu gelişmenin ardından ABD ile Rusya arasında “Sputnik krizi” adı verilen ve “uzay yarışı” sürecinin başlangıcını oluşturan kriz yaşandı. ABD, Rusların gerisinde kalmamak için bir takım önlemler aldı.
İkinci Dünya Savaşı sonrası aerodinamik uzmanları, NACA’ya katıldı. Jet motorları ve süpersonik uçakların tasarımı ve üretimi konusunda ilerleme kaydedildi. Başkan Eisenhower, 29 Temmuz 1958 tarihinde NACA’nın adını “NASA” olarak değiştiren yasayı onayladı. Böylece NASA kurulmuş oldu. 1 Ekim 1958’de, NASA’nın, 4 laboratuvarı, 8 bin personeli ve 100 milyon dolarlık bütçesi vardı. Daha sonra askeri araştırmalar, balistik füze araştırmaları, donanma ve hava araştırmaları için bazı ajanslar kuruldu. Kaliforniya’daki jet laboratuarı NASA bünyesine katıldı.
Wernher Magnus Maximilian von Braun, Amerika ve Almanya’da roket gelişimini sağlayan bilim adamıdır. “Amerika uzay programının babası” olarak bilinir. Von Braun, Ay’a insan gönderilmesini sağlayan Apollo programında kullanılan “Saturn V” adlı roketi tasarlayan isimdir.
Sputnik Krizi
ABD ile Sovyetler Birliği arasında 1950’li yıllarda yaşanan “uzay” krizidir. Bu yıllarda yaşanan uzaya ilk kez uydu gönderme rekabeti sırasında Rusya, “Sputnik-1” adı verilen küçük bir uyduyu 4 Ekim 1957 tarihinde uzaya gönderdiğini ve yörüngeye oturttuğunu duyurdu. ABD açısından büyük bir şoka sebep olan bu olay üzerine Amerikalılar, Sovyetlerin uzaya nükleer silah gönderebileceği ve uzay teknolojisinde geri kalacakları düşüncesine kapıldı. Dönemin ABD Başkanı Dwight David Eisenhower, askeri harcamaları kısıtlamak ve uzay programı geliştirememekle suçlandı. Bunun üzerine ABD, 1 yıl içinde 11 uydu fırlatma denemesi yaptı; ancak hiçbirinde başarılı olamadı. Sovyetler Birliği, 3 Kasım 1957 tarihinde bu sefer “Sputnik-2” adlı ikinci uyduyu “Laika” adlı bir köpekle uzaya fırlattı ve başarılı oldu. Böylece Ruslar, uzaya canlı gönderen ilk ülke oldu. Ruslar, Uzay Çağı’nı açarak rekabeti kazanan ülke olarak tarihe geçti. Amerika ise, NASA sayesinde ilk insanlı uçuş programını uyguladı. 1969-1972 yılları arasında gerçekleşen Apollo Projesi kapsamında Ay’a 12 astronot gönderen Amerika, Rusya ile rekabetinde bir adım öne geçti. Bu proje kapsamında Ay’a ilk ayak basan insan da bir Amerikalı olarak tarihe geçti. Gelinen aşamada Amerika ve Rusya ortak uzay programları uygulayabiliyor.
NASA’nın Programları
NASA, günümüze kadar insanlı ve insansız çok sayıda uzay ve uçuş programını hayata geçirdi. İletişim ve bilimsel amaçlı programlarda, ilk Amerika uyduları yörüngeye oturtuldu. Güneş Sistemi’ni incelemek için uzaya çeşitli sondalar gönderildi. NASA’nın uzay programlarını ve uygulanan projeleri şöyle sıralayabiliriz;
İnsanlı Uzay Programları: NASA, roket gücüyle çalışan deneysel uçak programını, “uzaya insan gönderme” programı olarak değiştirdi. Daha sonra “tek kişilik roket” programı olarak güncellendi. Ardından 1961 yılında Başkan John F. Kennedy, 1960’lı yılların sonunda Ay’a insan gönderip geri getirme hedefini koydu. Bu hedef, 1969 yılında Apollo Projesi ile gerçekleşti. Daha sonraki yıllarda da farklı insanlı uzay programları geliştirildi ve uygulandı.
X-15 Roket Uçak (1959-1968): NACA’nın deneysel hipersonik roket projesi olarak başlayan “X-15 Roket Uçak” projesinde üretilen 3 uçak, ilk test uçuşunda yaklaşık 510 kilometre hıza ulaştı. 1959-68 yılları arasında 12 pilotla 199 uçuş gerçekleştirildi. Bu uçuşlar sırasında ulaşılan 7273 kilometre hız, “insanlı bir hava aracı ile hız rekoru” olarak kayıtlara geçti (Bu rekor 2014 yılına kadar geçerli kaldı). Program; ufuk tanımlı navigasyon, basınçlı uzay giysisi ve reaksiyon kontrol sistemi jetleri gibi pek çok teknik buluşa öncülük etti. Atmosfere giriş ve çıkışlarda elde edilen veriler, yeni uzay araçlarının tasarımında kullanıldı.
Merkür Projesi (1959-1963): Uzay yarışındaki ilk hedef, Dünya yörüngesine insan göndermekti. NACA bünyesinde bu çerçevede, “Men in Space Soonest” yani “en kısa sürede uzayda insan” adlı bir proje başlattı. 1958 yılında proje kapsamında uzay kapsülleri tasarımları seçildi. Aynı yıl NASA kuruldu ve proje NASA’ya devredildi. Projenin ismi “Merkür Projesi” olarak değiştirildi. Bu projede, ilk olarak donanma, hava kuvvetleri ve deniz piyadeleri test pilotlarından 7 astronot seçildi.
Bu arada, Sovyetler Birliği de “uzaya insan gönderme” yarışına devam ediyordu. 12 Nisan 1961 tarihinde “Vostok-1” adlı uzay aracı ile kozmonot Yuri Gagarin’i uzaya göndererek, Amerika’dan 1 ay önce “uzaya ilk insan gönderen ülke” Sovyetler Birliği oldu. Gagarin, Dünya yörüngesinde ilk kez tur atarak Uzay Çağı’nı başlatmış oldu.
Amerika, bir kez daha uzay rekabetinde şok yaşadı. Gagarin’in uzaya çıkmasından yaklaşık 1 ay sonra, 5 Mayıs 1961 tarihinde astronot Alan Shepard, “Freedom-7” adlı roketle uzaya çıkan ilk Amerikalı ve ikinci insan oldu. Shepard’ın içinde bulunduğu roket uzaya çıktı; ancak Dünya yörüngesine oturamadı. 20 Şubat 1962 tarihinde astronot John Herschel Glenn, “Friendship-7” adlı roketle Dünya yörüngesine gönderilen ilk Amerikalı oldu, uzaya çıkan üçüncü insan oldu. Glenn, Dünya’nın etrafında 3 defa döndükten sonra yeryüzüne döndü. 15-16 Mayıs 1963 tarihlerinde de astronot Gordon Cooper ise, Merkür Projesi’nin en uzun ve en son uzay uçuşunu gerçekleştirdi. Cooper, “Faith-7” adlı roketle Dünya yörüngesinde 22 defa dönerek yeryüzüne döndü. 34 saat yörüngede kalan Cooper, uzayda uyuyan ilk Amerikalı oldu.
Gemini Projesi (1961-1966): Bu proje, “Ay’ insan gönderme” programı olan Apollo Projesi’ne hazırlık niteliği taşıyor. Amerika tarafından uygulanan ve daha önceki tüm projelerin rekorunu kıran bir projedir. “Gemini-1” uzay aracı, 8 Nisan 1964 tarihinde fırlatıldı. İlk iki araç insansız iken, 23 Mart 1965 tarihinde fırlatılan “Gemini-3” aracı, Amerika’nın bu projedeki ilk insanlı uzay uçuşunu gerçekleştirdi. Bu uçuşta, Gus Grissom ve John W. Young adlı astronotlar yer aldı. 1965-66 yılları arasında bu proje kapsamında 9 uzay uçuşu gerçekleştirildi. Bu sürede uzayda insan sağlığı üzerine çeşitli tıbbi veriler toplandı.
(Neil Louis Armstrong, “Ay’a ayak basan ilk insan” olarak tarihe geçti.)
Apollo Projesi (1961-1972): Amerika ile Rusya arasındaki uzay yarışı tüm hızıyla devam ederken, dönemin başkanı Kennedy, Kongre’ye “Ay’a ilk insanı gönderme” tasarısını sundu. Programın adı, “Apollo Projesi” olarak belirlendi. 1968 yılında, proje kapsamında ikinci insanlı uzay uçuşu olan “Apollo-8” uçuşunda astronotlar Ay’ın çevresine getirildi. Nihayet Amerikalı astronot Neil Louis Armstrong, “Apollo-11” uçuşunda 20 Temmuz 1969 tarihinde Ay’a ayak bastı. Armstrong, “Ay’a ayak basan ilk insan” olarak tarihe geçti. Apollo Projesi kapsamında toplam 12 astronot, Ay’ın üzerinde yürümeyi başardı. Bu proje, aynı zamanda alçak Dünya yörüngesi dışındaki ilk insanlı görevdi ve ilk kez bir insan farklı bir astronomik cisme dokundu. Apollo-17, son “ay yürüyüşü” göreviydi.
Skylab İstasyonu (1965-1979): Amerika’nın bağımsız tek uzay istasyonu olan Skylab, 1965 yılında tasarlandı. Ağırlığı 77,088 kilogramdı. 14 Mayıs 1975 tarihinde “Saturn V” roketinin en üst iki kademesine yerleştirilerek 435 kilometre yükseklikteki yörüngeye gönderildi. 1973-1974 yılları arasında 171 gün kullanıldı. Astronotların istasyona geliş gidişleri, Apollo araçları ile sağlandı. Üç kişilik mürettebat, 28, 59 ve 84 günlük periyotlarla uzayda kaldı. Skylab, mikro yer çekimi ve güneş gözlemi gibi görevleri yürüttü. 11 Haziran 1979 tarihinde yeryüzüne döndü.
Apollo-Soyuz Test Projesi (1972-1975): Amerika ve Sovyetler Birliği’nin ortak yaptığı bir uzay programıdır. 24 Mayıs 1972 tarihinde dönemin ABD Başkanı Richard Nixon ile Sovyetler Birliği Başkanı Aleksey Kosigin tarafından imzalanan bir anlaşma çerçevesinde uygulandı. Uluslararası uzay araçlarının birbirlerine kenetlenmesi amacıyla yürütüldü. Bu kapsamda, Apollo modülü ile Soyuz uzay aracının buluşup kenetlenmesi hedeflendi. Temmuz 1975 tarihinde program başarıyla uygulandı.
Uzay Mekiği Programı (1972-2011): NASA’nın en çok önem verdiği programlardan biri olan “uzay mekiği” projesi, sürekli uzaya gönderilebilecek, yeniden kullanılabilecek ve yörüngede dolaşabilecek mekikleri kapsayan bir projedir. Bu kapsamda 4 uzay mekiği tasarlandı. Uzay mekikleri; uzay aracı, yakıt tankı ve itici roketlerden oluşan bir araçtır ve yaklaşık 25 ton yük taşıyabilir. İlk uzay mekiği Columbia, Yuri Gagarin’in uzaya çıkışının 20. yıldönümü olan 12 Nisan 1985 tarihinde uzaya yollandı. 1988-1998 yılları arasında uzay mekikleri, “Spacelab” adlı uzay aracını 20 farklı görev için uzaya taşıdı. Bu aracın en önemli görevi, Hubble Uzay Teleskopu’nun uzaya götürmesidir. Bu proje kapsamında 30 yıl boyunca 135 farklı görevle 300 astronot uzaya gönderildi. Uzay görevleri sırasında meydana gelen iki kazada uzay araçları parçalandı ve toplam 14 astronot hayatını kaybetti. Son görev, Atlantis mekiğinin 21 Temmuz 2011 tarihinde yeryüzüne inmesiyle tamamlandı.
Uluslararası Uzay İstasyonu (1993-Devam ediyor): Amerika, Rusya, Japonya, Avrupa ve Kanada’nın yürüttüğü ortak bir projedir. 1998 yılında yapımına başlanan istasyon, uluslararası antlaşma ve kurallara göre kullanılıyor. Uzaya çıkan astronotlar, 6 ay bu istasyonda kalabiliyor. Üzerinde yaşanabilen yapay bir uydudur. İstasyonun görevi Amerika tarafından 2024 yılına kadar uzatıldı.
Ticari Tedarik Servisi (2006-Devam ediyor): Bu program kapsamında, Uluslararası Uzay İstasyonu’na hizmet edecek insansız ticari araçlar geliştirilmektir. Programa katılan şirketler, belirlenen hedeflere uygun araç geliştirdiklerinde ödül alır.
Ticari Mürettebat Programı (2010-Devam ediyor): Projenin amacı; Uluslararası Uzay İstasyonu’na 4 kişilik uzay aracı göndermek, 180 gün istasyonda kalmalarını ve yeryüzüne dönmelerini sağlamaktır. Projenin amaçları arasında ticari bir uzay istasyonuna insan taşınması da var.
NASA’nın Aktif Programları
NASA, güncel programları kapsamında Mars, Satürn, Jüpiter ve Plüton’un incelenmesi, Ay’a kalıcı bir üs kurma, asteroitlere uzay uçuşu gibi hedefleri bulunuyor. Bu hedefler çerçevesinde halen devam eden aktif programlar şunlardır; 2001 Mars Odyssey (Mars için uydu sondası), Cassini (Satürn için uydu sondası), Chandra X-ışını Gözlemevi, Curiosity kâşif robotu (Mars Bilim Laboratuvarı), Dawn (Asteroid sondası), Hubble Uzay Teleskopu, Uluslararası Uzay İstasyonu, Kepler görevi, Messenger (Merkür uydu sondası), Yeni Ufuklar, Mars keşif sondası, MAVEN, Opportunity keşif robotu (Mars), Spitzer Uzay Teleskopu, Alçak Dünya Yörüngesi Ötesi Programı.
(NASA'nın Juno uzay aracı tarafından çekilen Jüpiter'in 95 dakikalık renk değişimi fotoğrafları - 29 Eylül 2017)
Bunları Biliyor Musunuz?
- Uzaya gönderilen insan yapımı ilk uydu olan Sputnik-1 uydusu, basketbol topu büyüklüğünde ve 85 kilogram ağırlığındaydı.
- John F. Kennedy Uzay Merkezi, 1968 yılından beri insanlı uzay programlarına ev sahipliği yapan bir tesistir. Tesis, Florida eyaletine bağlı Brevard kentindeki Merritt Adası’nda bulunuyor. Tesisin uzunluğu 55 kilometre, genişliği 10 kilometredir.
- Amerika’nın “Ay’a ilk insan gönderme” programı olan Apollo Projesi, Amerika’nın en pahalı bilimsel programlarından biridir. Bu projenin maliyeti tahmini olarak 202 milyar dolar olarak belirlenmiştir.
- Apollo Projesi kapsamında Ay’dan 381,7 kilogram numune alındı. Bu numuneler, Ay’ın yapısı ile ilgili önemli bilgilere ulaşılmasını sağladı.
- Uluslararası Uzay İstasyonu, uzay mürettebatını 6164 gün kesintisiz barındırarak, “en uzun ve kesintisiz olarak uzayda insan bulundurma” rekorunu kırmıştır. Daha önceki rekor, 3644 günle Rus uzay istasyonu Mir’e aitti.
- NASA, Dünya ve Güneş sistemini incelemek için bugüne kadar binden fazla insansız uzay uçuşu gerçekleştirdi.
- NASA, son yıllarda uzayda sağlık sorunlarının çözülmesi, uzaydan okyanuslar, karalar, atmosfer, biyosfer ve kriyosferin incelenmesi gibi görevleri sürdürmektedir.
- NASA’nın 2017 bütçesi 19,5 milyar dolar olarak belirlendi. Kongre’nin bütçeyi onaylaması sırasında NASA’ya önümüzdeki 25 yıl içinde “Mars’a insan gönderme” hedefi verildi.