Noktalı virgül, kullanımı virgül ile karıştırılan ve bu yüzden de pek kullanımı tercih edilmeyen noktalama işaretimizdir. Sanırım bu yüzden de sürekli yanlış kullanılır.
Noktalı virgülün mantığı nokta ile virgülün işlevini birleştirmektedir. Nokta, bir cümleyi diğer bir cümleden ayırırken virgül eş görevli sözcükleri ayırmakta kullanılır. Lakin fiilimsi olmadan yapılacak bu cümleler cümleyi basitleştirmektedir. Anlatımın daha güçlü olması için noktalı virgül, nokta ve virgül işlevinde kullanılır. Önemli bir bağa sahiptir.
Şimdi bu işlevler nedir yakından bakalım..
Noktalı Virgül Kullanım Alanları
1. Virgül nasıl ki cümle içindeki eş görevli sözcükleri ayırıyorsa noktalı virgül de bunun bir üst basamağı olarak virgülle ayrılmış tür ve sözcük takımlarını birbirinden ayırır. Yani virgülde bahsedilen sözcük iken noktalı virgülde bahsedilen sözcük takımlarıdır. Bu ayrıma özel ve genel ayrım diyebilirsiniz.
Örnek:
Köyde kocaman bir ahır yapmışlardı. Ahırda sağ tarafta koyun, keçi, kuzu, teke ; sol tarafta inek, öküz, buzağı ve camız vardı.
Örnekte görüldüğü gibi ahırın sağ ve sol yanı anlatılırken büyükbaş ve küçükbaş hayvan ayırımı yapılmış. Küçükbaş hayvanlar ayrı bir sözcük takımı, büyükbaş hayvanlar ayrı bir sözcük takımı oluşturmuş ve bu takımlar cümlede noktalı virgül sayesinde ayrılmış. Virgül ise sadece takımların içindeki eş görevli sözcükleri ayırmada kullanılmış.
Böyle bir cümlede noktalı virgül yerine alternatif bir noktalama üretemezsiniz. Sadece cümleleri noktalar ve yeni bir anlatım kurarsınız. Şöyle ki;
Köyde kocaman bir ahır yaptılar. Ahırın sağ tarafına teke, koyun, keçi ve kuzu yerleştirildi. Ahırın sol tarafına inek, öküz, buzağı ve camız yerleştirildi.
Böyle bir kullanımda ancak nokta konur noktalı virgül yerine, bunun dışında özellikle iki nokta ya da yeniden virgül kullanılmaz, kullanılmamalıdır.
2. Sözcük takımlarının ne kadar kalabalık olduğu kullanımı etkilemez. Önemli olan bir grup oluşturacak ortak bir noktaya sahip olmasıdır sözcük takımının.
I.Dünya Savaşı’na katılan İtilaf Devletleri, Rusya İmparatorluğu, Britanya İmparatorluğu ( İngiltere ), Avustralya, Kanada, Hindistan, Yeni Zelanda, Fransa, İtalya, ABD, Romanya, Sırbistan, Yunanistan, Belçika, Portekiz, Karadağ ; İttifak Devletleri, Alman İmparatorluğu,Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu, Bulgaristan Krallığı’dır.
Düzyazının doğurucusu akıl ve mantık ; şiirin ise algılama alanları dışında gizlerin ve bilinmezlerin geceleri içine gömülmüş, yalnız aydınlık sularının ışıkları, zaman zaman duyuşlarımızın ufuklarına yansıyan kutsal ve adsız kaynaktır. ( Ahmet Haşim; Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar )
3. Sıralı bağlı cümle türlerinde, cümleleri birbirinden ayırmak için noktalı virgül kullanılır. Biçim olarak ayrı ayrı iki cümle vardır ama anlamsal olarak birbirine bağlıdır bu cümleler. Noktalı virgülle ayrılmış cümlelerin, unsurları arasına da virgül konmuştur.
Örneklersek;
Aşktan, sevdadan gözüm bir şeyi görmüyor ; ona sürekli bakmak, onu sevmek, onu görmek isteğine engel olamıyorum.
4. Cümlede ikiden fazla aynı öge varsa – ki bunların arasına mecburen virgül konur – bu eş ögeleri özneden ayırmak için noktalı virgül kullanılır. TDK’nın örneğini bu bağlamda inceleyelim:
Yeni usul şiirimiz; zevksiz, köksüz, acemice görünüyordu. (Yahya Kemal Beyatlı)
Özne Zarf Z.T Z.T Yüklem
Tümleci
Eş görevden kasıt, cümle ögesi olarak aynı görevde kullanılmaktadır. “Zevksiz, köksüz, acemice” sözcükleri burada durum bildiren zarf tümlecidir. Görünme işini yapan da “Yeni usul şiirimiz” olur ve bu da onu öge olarak özne yapar. Bu cümlede özne ve zarf tümleci ögeleri noktalı virgül tarafından ayrılmış oldu.
Yukarıda bahsedilen bu durum genelde tanımlamalarda olur. Örneklersek:
Edebiyat ; olay, düşünce, duygu ve hayallerin dil aracılığıyla sözlü veya yazılı olarak biçimlendirilmesi sanatı, yazın , gökçe yazın şeklinde TDK sözlüklerinde tanıtılmaktadır. (TDK Türkçe Sözlük, 2009)
Not:Noktalı virgülden sonra büyük harfle başlanmaz. Ayrıca noktalı virgül, iki nokta yerine kullanılamaz; yani tırnak işaretinden önce noktalı virgül kullanmak yanlıştır.