İşyerinizin yöneticisinden santral görevlisine kadar herkes personeldir; işgücüne katılarak ülke ekonomisini ayakta tutan bireyler personeldir.
Personel, bir örgütteki bütün insan kaynaklarıdır. Görevi her ne olursa olsun örgüt icraatlarında yer alan tüm bireyleri ifade eder. Bir işletmede çalışan kişiler, yaptıkları işin çeşidine bakılmadan 'personel' kavramı ile nitelendirilir. Otobüste yanınızda oturan bir kişi, çok önemli bir kurumda hayati bilgileri kontrol eden bir “personel” olabilir. Trafikte tartıştığınız kişi, sizi tedavi eden hastanenin müdürü olabilir. Yani, herkes, doğrudan veya dolaylı yollardan birbirinin “işini gören” personeldir. Makalemizde, teknik açıdan “personel” kavramını irdeledik.
Tanımı
Örgütte çalışan tüm beşeri kaynaklarla ilgili her türlü problemin çözümüne dair faaliyetler, personelin işlevine işaret eder. Personel süreci; çalışacak bireylerin nitelik ve niceliklerinin saptanması, personelin işe alımı ve bunların uygun birimlere yerleştirilmesi, işlerin analiz edilmesi, elemanların ücretlendirilmesi, eğitim çalışmaları, adaletin sağlanması, endüstriyel ilişkiler şeklindedir.
Personel Kategorileri
Bir örgüt içindeki personel, yerine getirdiği görevler bakımından 4 kategoride incelenebilir:
- Teknik personel (Mavi Yakalılar): Teknik işlerde çalışan ustabaşları, mühendisler ve teknisyenlerden meydana gelir. Bunlar yönetici değillerdir. Genel anlamda işleri, üretim faaliyetlerini kontrol etmektir.
- Büro personeli (Beyaz Yakalılar): Büro hizmetlerinde çalışan personeldir. Bunlar yönetici gruba dahil değillerdir.
- Yönetici personel: Örgüt içinde bulunan alt, orta ve üst düzey yöneticilerdir.
- İşçi: Beden gücü ile çalışan, bu gücünü üretimde kullanan personeldir. Nitelikli ve niteliksiz işçiler olarak gruplandırılabilir. İşçiler de kendi aralarında iki gruba ayrılır;
a. Direkt olarak üretimde çalışan işçiler.
b. Endirekt (dolaylı) olarak üretime katılan işçiler. Endirekt işçiler, direkt işçilere yardım ederler. Bu işçiler bakım, temizlik gibi faaliyetleri yerine getirirler. Örneğin, bekçilik, endirekt işçi sınıfındadır.
Çalışan personellerin meslek gruplarına göre sınıflandırılması şöyledir;
- Yöneticiler
- Profesyonel meslek mensupları
- Teknisyenler, teknikerler ve yardımcı profesyonel meslek mensupları
- Büro hizmetlerinde çalışan elemanlar
- Hizmet ve satış elemanları
- Nitelikli tarım, ormancılık ve su ürünlerinde çalışanlar
- Sanatkârlar ve ilgili işlerde çalışanlar
- Tesis ve makine operatörleri ve montajcıları
- Nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar
Sözleşmeli Personel Nedir?
Sözleşmeli personel, niteliği bakımından işçi sayılmayan kişilerdir. Zorunlu durumlarda mesleki bilgi, beceri ve uzmanlığına göre istihdam edilen kimselerdir. Bilgi ve uzmanlıkları doğrultusunda istihdam edildikten sonra meslekten doğan görevleri yerine getirmekle yükümlüdür. Çalışma saatleri ve görev tanımı belli olan sözleşmeli personel, belli bir maaş almak için sözleşme imzalamak zorundadır. Sözleşme belirlenen süre sonunda yenilenmezse veya herhangi bir sebeple feshedilirse, sözleşmeli personelin istihdam edildiği pozisyondaki görevi sona erer. Kamudaki sözleşmeli personelin sözleşmeleri her yıl yenilenir. Sözleşmeli personel, kadrolu personele göre daha dikkatli ve verimli çalışma baskısı altındadır. Çünkü üstleri ile aralarında yaşanan sorunlar, verilen görevlerdeki yetersizlikleri sözleşmenin feshedilmesi veya yenilenmemesi ile sonuçlanabilir.
İş Analizi ve Personel
İş analizi; belirli bir işin en küçük parçalarıyla ayrıntılı olarak tanımlanıp incelenmesi sürecidir. Örgüt yapısının oluşturulması, iş araç ve gereçlerinin dizaynı, işgücü planlaması, personel seçimi ve eğitimi, performans ve iş değerlemesi, işin görevlerine ilişkin belirsizliklerin azaltılması gibi süreçlerin tamamıdır. İş analizi süreci içinde personel hakkında davranışları ile ilgili gözlem yoluyla çeşitli bilgiler edinilir.
İş analizi sürecindeki personelin yerini şöyle sıralayabiliriz;
- Personele kendi yapacağı işin, iş analizi ile belirlenmiş kapsamı ve sınırları, iş tanımı ile ortaya konulup iletilmelidir.
- İş tanımı yapılmayan personel, az çalışma veya aşırı iş yüklenmesi sonucu birçok sorunla karşılaşabilir.
- İyi bir iş tanımı, personelin talep ettiği pozisyona kendisini hazırlamasını sağlar.
- İş analizleri, personelin bölümlendirilmesini, iş yapısına ilişkin temel iş bilgilerini içerir.
- Personelin işten ayrılması, işletmede insan gücü açığı doğurur. İş analizleri, bu açığı doğuracak faktörleri değerlendirip önlemler alma süreçlerini de içerir.
- Bir pozisyonu dolduracak personelin özellikleri, insan kaynakları planlamasında değil, iş analizlerinde ele alınır.
İnsan Kaynakları Planlaması ve Personel
Bir organizasyonun gelecekteki personel ihtiyacını tatmin etme ve ihtiyaç duyulacak personelin tam sayısını ve tipini sağlayacak programları planlama sürecine “insan kaynakları planlaması” adı verilir. Bir işletmede ihtiyaç duyulan personelin özelliklerinin önceden tam olarak bilinmesi veya öğrenilmesi zor bir süreci işaret eder. Bu süreç, işletmenin verimliliği ve kârlılığı ile doğrudan bağlantılıdır. İnsan kaynakları planlaması, personel seçimi için işletmelere katkılar sağlar.
- İnsan kaynakları planlaması, sadece gerekli personel sayısının belirlenmesi değildir.
- İşgücü kapasitesi, personel hareketleri, kademe yükseltimi, işe alım ve emekliliklerin planlanması ve eğitim gibi alanları kapsar.
- İnsan kaynakları planlaması, bir organizasyonun veya iletmenin gelecekteki personel ihtiyacını tahmin ederek, personel sayısı ve özelliklerini gösterecek programların planlanması sürecidir.
- Gelecekteki personel ihtiyacının planlanması, gereksiz zaman ve para harcanmasını önler.
- İnsan kaynakları talebi, bir işletmenin gelecekte gereksinim duyacağı işgücüdür. “İşgücü gereksinimi” olarak da tanımlanır.
Personel Seçme Süreci
Bir organizasyonda istihdam edilecek personelin seçilmesi sürecinde mevcut seçme tekniklerinden en iyi şekilde yararlanmak, kurumsal performansın artmasını sağlar. Personel tercihinin esası, iş performansıyla ilişkili bireysel özelliklerin tanımlanmasına dayanır. Personel seçmede hangi görevlerin hangi şartlarda ve ne için yapılacağı sorularına cevap aranır. Kurum kültürü ve kurum ile çalışan arasındaki uyum araştırılır ve adaylar bu bakımdan tek tek ve mukayeseli olarak değerlendirilir. Personel hakkında mümkün olduğunca çok ve anlamlı bilgi toplanmaya çalışılır.
İşe almada temel ölçütler; mesleki eğitim durumu, deneyim ve geçmişteki performans, fiziksel görünüm, fiziksel ve kişisel özellikler dikkate alınır. Personel seçmede, ayrıca; işe uyum, ekip uyumu, fonksiyonel uyum ve örgütsel uyum araştırılır. Personel seçim araçlarının kullanım amacı; iş bilgisi, bilgi, beceri, kabiliyet, kişilik özellikleri ve organizasyon-birey uyumunu araştırmaktır.
Aday değerlendirme sürecinde “elemeci” ve “bütüncül” yaklaşım kullanılır:
- Elemeci yaklaşımda, sürecin her bir aşamasında uygun olmayan adaylar elenir ve bir sonraki aşamada daha az aday değerlemeye alınır. Personel aday sayısı çoksa ve elde edilen bilgilerin bazı adayların yetersiz olduğunu açıkça gösterdiği durumda elemeci yaklaşım kullanılır. Elemeci yaklaşım; uygulamanın zor ve maliyetli olması, seçim elemanlarının yetersizliği, seçim ihtiyacının aciliyeti gibi sebeplerle uygulanabilir.
- Personel seçmede kullanılan bir diğer yaklaşım olan bütüncül yaklaşım; ilk elemeyi geçen bütün adayların, uygulanan tüm aşamalardan geçmesi sonucu uygulanır. Bu yaklaşımda, her aşamada daha çok ve daha doğru bilgi toplayıp isabet derecesini artırmak hedeflenir. Bütüncül yaklaşım; aday sayısının az olduğu, pozisyonun önemli olduğu, seçimin acil olmadığı, seçim araçlarının uygulama imkânının bulunduğu durumlarda kullanılır.
Personel seçme sürecinde personelin kişilik özellikleri de önemli bir faktördür. Kişilik özellikleri; bireye özgü, duygu, düşünüş ve davranış kalıplarıdır. Kişilik özelliklerinde; soyaçekim, zekâ, güdüler, duygulanım ve coşku, benlik gibi faktörler ve katmanlar etkilidir. Beş kişilik özelliği, işe alımda geniş kabul görmüştür. Bunlar şunlardır;
- Dışadönüklük / içedönüklük: Sosyallik, konuşkanlık, ataklık, geri planda kalma, sessiz durma.
- Duygusal denge: Kaygı, depresyon, duygusallık, sinirlilik, güvensizlik, korku, üzüntü.
- Uyumluluk: Nezaket, esneklik, güven, işbirlikçilik, tolerans, affedicilik.
- Sorumluluk: İş performansıyla direk ilişkilidir. Güvenilirlik, dikkat, organizasyon, çalışkanlık, azim, başarı.
- Deneyime açıklık: Hayal gücü, merak, orijinallik, artistik algı, açık fikirlilik.
Personel Hakkında Kısa Bilgiler
- Türk Dil Kurumu’na göre personelin tanımları şöyledir; “Bir hizmet ya da kuruluşun görevlileri, bir işyerinde çalışanların tümü”, “Devlet ve diğer kamu kuruluşlarında çalışan, etkinliğe çeşitli aşamalarda katılan gerçek kişiler” şeklindedir.
- Kamu kurum ve kuruluşlarının sözleşmeli personel çalıştırabilmesi için Maliye Bakanlığı ve Devlet Personel Başkanlığı’nın takdirinin ardından Bakanlar Kurulu kararı gereklidir.
- Türkiye genelinde Ağustos 2017 tarihi itibariyle istihdam edilenlerin sayısı 28 milyon 828 bin kişidir. İstihdam oranı ise yüzde 48’dir.
- Türkiye genelinde işgücüne katılım oranı Ağustos 2017 tarihi itibariyle 32 milyon 233 bin kişidir. İşgücüne katılma oranı ise, yüzde 53,7’dir.
- Ağustos 2017 tarihi itibariyle kamuda istihdam edilenlerin sayısı 3 milyon 573 bin kişidir.
- Kamuda çalışan kadınların sayısı 1 milyon 171 bin 816 kişidir. Erkeklerin sayısı ise, 1 milyon 928 bin 153 kişidir. Kadın çalışan oranı yüzde 37,80, erkek çalışan oranı ise yüzde 62,20’dir. (Bu rakamlara askeri personel ve MİT personeli dahil değildir.)
- Her çalışan veya personel, işgücüne katılarak ülke ekonomisine direkt veya endirekt olarak katkı sağlar.
- Ekonomik açıdan bakıldığında her personel, “ekonomik puzzle”ın bir parçasıdır.