Rooibos Çayı Nedir, Faydaları Nelerdir?

Rooibos çayı, lezzetli ve sağlıklı bir içecektir. Siyah ve yeşil çaya alternatif olarak görülüyor. Son yıllarda giderek popülerlik kazanıyor.

Güney Afrika'da yüz yıllardır tüketilen rooibos çayı, dünya çapında da sevilen bir içecek haline geldi. Siyah ve yeşil çaya, “kafeinsiz” ve “aromatik” bir alternatif olabilir. Sağlık uzmanları, potansiyel faydaları sebebiyle bu çaydan övgüyle bahsediyor.

Rooibos Çayı Nedir?

Rooibos çayı; “kırmızı çay” veya “kızıl çalı çayı” olarak da bilinir. “Fabaceae” familyasının üyesi, endemik bir bitkidir. Sadece Güney Afrika'nın batı kıyısındaki (Batı Cape) Cederberg (Ümit Burnu) bölgesinde küçük bir dağlık alanda yetişir. Bilimsel olarak “Aspalathus linearis” şeklinde adlandırılan bir çalının yaprakları kullanılarak elde edilir. Bu çalı, süpürgeye benzeyen bir yapıdadır.

Rooibos yaprakları, geleneksel olarak kırmızı-kahverengi renge dönünceye kadar fermente edilir (fermantasyon). Yani rengi ve tadının değişmesi için bir süre bekletilir. Fermente edilmeyen yeşil rooibos çay da bulunur. Ancak taze rooibos, geleneksel formuna göre daha az lezzetli ve daha pahalıdır. Kırmızı rooibos çayı tatlı ve aromatik kokuluyken, yeşil rooibos çayının daha otsu bir tadı vardır. Buna karşın yeşil rooibos, geleneksel kırmızı rooibosa göre daha yüksek seviyede antioksidanlar içerir.

Rooibos çayı, genellikle siyah çaya benzer bir şekilde tüketilir. Bazı insanlar farklı bir lezzet katmak için bu çaya süt ve şeker de ekler. Geçtiğimiz yıllarda bu çayın; buzlu, espresso, latte ve cappuccino formları bazı ülkelerde tanıtıldı.

Rooibos, sıfır kalorili, kafeinsiz, düşük taneli bir çaydır. Baklagil ailesinin bir üyesidir. Yeşil çaya göre yüzde 50 daha fazla antioksidan içerir. Güney Afrikalılar başta olmak üzere birçok ülkede diğer geleneksel çaylara alternatif bir çay haline gelmiştir.

Rooibos çayı, vücudun ihtiyacı olan çok sayıda besini içeriğinde bulundurmaktadır. Demir, kalsiyum, potasyum, bakır, iyot, florin, manganez, fosfor, sodyum, selenyum, çinko, magnezyum ve alfa hidroksi asit de dahil olmak üzere birçok mineral içerir. Ayrıca; А, В1, В2, В5, В6, В12, С, D, Е, К ve РР vitaminleri bulunur.

Özetle: Rooibos, Güney Afrika'da yetişen bir çalı yaprağından üretilen geleneksel bir içecektir ve siyah çay gibi tüketilir.

Rooibos Çayının Sağlığa Faydaları Nelerdir?

Rooibos çayı, içeriğindeki antioksidanlar sebebiyle sağlık için faydalı görülen çaylardan biri. Kanser, kalp hastalığı ve felce karşı korunma amacıyla tüketilebileceği belirtiliyor. Bunun yanında; bakır ve flüorür dışında vitamin ve mineral kaynağı bakımından oldukça zengindir.

Rooibos çayı;

• Anti-inflamatuar ve antioksidan özellikler içerir. 
  
• Atardamarların sertleşmesi (ateroskleroz), yüksek kolesterol, kalp hastalığı ve dolaşım problemleri dahil kalp ve kan damarlarının koşullarını iyileştirir. 
  
• Diyabet, saman nezlesi, inflamasyon, astım, viral enfeksiyonlar, kronik yorgunluk ve prostatın kronik enfeksiyonlarına karşı yardımcı olabilir. 
  
• Kan basıncını azaltan ve kan dolaşımını artıran “flavonoid” bileşiklerinden “chrysoeriol” içerir. 
  
• Adrenal bezden salgılanan hormonları düzenleyerek hipertansiyon oluşumunu azaltır. 
  
• Bağışıklık sisteminin; kansere, alerjik reaksiyonlara ve hatta AIDS'e karşı gerekli antikorları üretmesine yardımcı olur. 
  
• Karın ağrısını ve ishali önleyerek, sindirim sağlığını korur. 
  
• Kemiklerdeki mineral içeriğini artıran maddeler içerir. 
  
• Yağ yakıcı madde içerikleri ile kilo vermeye yardımcı olur. 
  
• “Tokluk hormonu” olarak bilinen “leptin”in salgılanmasına yardımcı olur. 
  
• İçeriğindeki “kuercetin”, alerjik reaksiyonları tetikleyen immün hücreleri engeller. 
  
• Mevsimsel alerji semptomları, gıda alerjileri, astım ve alerjik cilt reaksiyonlarına karşı tavsiye edilir. 
  
• Alfa hidroksi asit içeriği ve yaygın antioksidanlar nedeniyle kırışıklıkları azaltmaya yardımcı olur. 
  
• Antioksidan özellikleri saç köklerini hasara karşı korur. 
  

Potansiyel faydalarına ilişkin bilgiler ve bazı araştırmaları da şöyle sıralayabiliriz;

Rooibos kafeinsizdir; daha düşük oranda tanen içerir; oksalik asit içermez!

Kafein, siyah ve yeşil çayda bulunan doğal bir uyarıcıdır. İnsanların her gün orta derecede kafein tüketmesi öneriliyor. Günlük aktivitelere, konsantrasyona ve genel ruh haline faydaları olan kafein; kalp çarpıntısı, anksiyete, uyku problemleri ve baş ağrılarıyla mücadele edebilir. Ancak bazı insanlar kafeinden kaçınmak zorunda kalabilir veya tercihi bu yöndedir.

• Rooibos çayı, kafeinsiz doğal bir içecek olarak siyah veya yeşil çayın mükemmel bir alternatifidir. 
  
• Ayrıca; siyah veya yeşil çaya kıyasla daha düşük tanen seviyelerine sahip olması da tercih sebebi olabilir. 
  
• Tanenler, yeşil ve siyah çayda bulunan doğal bir bileşiktir. Demir gibi bazı maddelerin emilimini engelleyen tanenler, bu bakımdan kötü bir şöhrete sahiptir. 
  
• Öte yandan, siyah ve yeşil çaydan farklı olarak kırmızı rooibos, oksalik asit içermez. 
  
• Yüksek miktarda oksalik asit tüketmek, böbrek taşı riskini artırır. Yani rooibos, böbrek sorunları olan herkes için ideal bir içecektir. 
  

Rooibos, antioksidanlar bakımından zengindir; ciddi hastalıklara karşı sağlığa yardımcı olur!

Rooibos, sağlığa yararlı antioksidanlar içerdiği için popülerlik kazanmıştır. Yüksek oranda “aspalatin” ve “kuersetin” içerir. Bu maddeler, serbest radikallerin zararlarına karşı hücreleri korur. Uzun vadede kalp hastalıkları ve kanser risklerini azaltabilir.

• Rooibos çayı vücuttaki antioksidan seviyelerini artırır. 
  
• Ancak, belgelenen bu artış küçük seviyede kalmıştır ve çok uzun sürmemiştir. 
  
• 15 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada, kandaki antioksidan düzeylerinin; kırmızı rooibos içenlerde yüzde 6,6 oranında, yeşil rooibos içenlerde ise yüzde 2,9 oranında arttığı gözlenmiştir. 
  
• Gözlenen bu artış, katılımcıların, 750 miligram rooibos çay yaprağından yapılan 500 ml çayı içtikten sonra 5 saat sürmüştür. 
  
• 12 sağlıklı erkek üzerinde yapılan diğer bir çalışmada ise, rooibos çayının kandaki antioksidan düzeyleri üzerinde hiçbir etkisi olmamıştır. 
  
• Uzmanlar, bunun sebebini, “rooibostaki antioksidanların kısa ömürlü olması veya vücutta verimsiz bir şekilde emilmesi” şeklinde yorumlamıştır. 
  
• Yani rooibostaki antioksidanlar, dengesizdir ve vücutta emilmesi verimsizdir.
  

Rooibos çayı içmek, kalp hastalığı riski olan kişilere faydalı olabilir!

Rooibosta bulunan antioksidanlar, sağlıklı bir kalp için potansiyel faydalar içerir. Kalp krizi, ideal kolesterol düzeyleri ve inme gibi çeşitli kalp rahatsızlıklarına karşı koruma sağlamıştır. Kan basıncını olumlu yönde etkileyerek kalp sağlığına faydaları tespit edilmiştir. Ayrıca, kalp hastalığı riski olan kişilerde "kötü" kolesterolü düşürerek, "iyi" kolesterolü artırmıştır.

• Rooibos çayı içmek, Anjiyotensin Dönüştürücü Enzimi (ACE) inhibe ederek kan basıncı üzerinde faydalı etkilere sahip olabilir. 
  
• ACE, kan damarlarının daralmasına yol açarak, dolaylı olarak kan basıncını artırır. 
  
• 17 kişinin katıldığı bir çalışmada; rooibos çayı içen katılımcılarda, çay içtikten 30-60 dakika sonra ACE aktivitesinin inhibisyonu gözlenmiştir. 
  
• Bununla birlikte, bu durum, kan basıncında herhangi bir değişikliğe yol açmamıştır. 
  
• Ayrıca, bu çayın kolesterol seviyelerini geliştirebileceğine yönelik umut verici kanıtlar vardır. 
  
• Bir çalışmada rooibosun, kilolu 40 erkek ve kadındaki kalp hastalığı riski üzerindeki etkileri incelenmiştir. 
  
• Araştırmacılar, 6 hafta günde 6 fincan bu çayı içmenin "kötü kolesterol” olarak bilinen düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) kolesterolünde düşüşe neden olduğunu bulmuşlardır. 
  
• Aynı zamanda “iyi kolesterol” olarak bilinen yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) kolesterolünde de küçük bir artış gözlenmiştir. 
  
• Ancak, aynı etki, sağlıklı ve normal kilolu insanlarda görülmemiştir. 
  

Rooibos çayındaki bazı antioksidanlar kanser riskini azaltabilir!

Bazı laboratuar çalışmaları, rooibos çayında bulunan antioksidanlar “kuercetin” ve “luteolin”in, kanser hücrelerini öldürebildikleri ve tümör büyümesini önleyebildiklerini ortaya çıkarmıştır. Bununla birlikte, bir fincan çayda bulunan “kuersetin” miktarı, toplam antioksidanların sadece küçük bir yüzdesidir.

Bu nedenle, bu iki antioksidanın yeterli olup olmadığı ve vücutta yararlı etkileri için yeterince emilip emilmedikleri hakkında kesin bilgi yoktur.

• Rooibos çayı içmenin kanser gelişimini önleyebileceğine dair daha güçlü kanıtlar bulmak için insanlar üzerinde geniş çaplı araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. 
  
• Ancak, rooibos çayı içindeki bazı antioksidanların kanser hücrelerini öldürdüğü ve tümör büyümesini önlediği kanıtlanmıştır. 
  
• Bununla birlikte, rooibos çayının bu yöndeki etkilerine ilişkin insanlar üzerine herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. 
  

Rooibos çayındaki bileşikler Tip-2 diyabetli hastalara fayda sağlayabilir!

• Rooibos çayı, “aspalatin” adı verilen antioksidanın bilinen doğal kaynaklarından biridir. Hayvanlarda yapılan çalışmalar “aspalatin” bileşiğinin anti-diyabetik bir etkiye sahip olabileceğini düşündürmektedir. 
  
• Tip-2 diyabetli farelerde yapılan bir çalışmada, “aspalatin”, kan şekeri seviyelerini dengelemeye ve insülin direncini azaltmaya yardımcı olur. 
  
• Bu, Tip-2 diyabetli veya diyabet gelişmesi riski olan kişiler için umut verici bir çalışmadır. 
  
• Hayvan çalışmaları, rooibos çayındaki spesifik antioksidanların kan şekerini dengelemeye ve insülin direncini artırmaya yardımcı olabileceğini ortaya koymuştur. 
  
• Bununla birlikte, bu yararı doğrulamak için insanlar üzerinde daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
  

Rooibos Çayının Diğer Potansiyel Faydaları Nelerdir?

Rooibos çayının sağlık için faydalarına ilişkin iddialar yaygındır; ancak bu faydaların çoğunu destekleyecek kanıtlar yeterli değildir. Örneğin; rooibos çayının kemik sağlığı, sindirim, uykusuzluk, alerji, baş ağrısı ve kolik üzerindeki faydaları olduğu ileri sürülürken, bu bilgileri destekleyecek güçlü kanıtlar yoktur.

• Rooibos tüketiminin kemik sağlığına faydalı olabileceği düşünülüyor. Ancak bu konuda rooibos çayı üzerine odaklanan çalışmalar azdır. 
  
• Rooibos, genellikle sindirim problemlerini azaltmak için tavsiye edilir. Bunun kanıtları da zayıftır. 
  
• Olumlu yönde bazı anekdotsal raporlara rağmen; rooibosun, uyku sorunlarına, alerjilere, baş ağrılarına veya koliklere yardımcı olabileceğine dair güçlü bir kanıt yoktur. 
  
• Bununla birlikte delil yetersizliği, bu bilgilerin doğru olmadığı anlamına gelmez! 
  
• Öte yandan, Journal of Food Science dergisinde yayınlanan araştıramaya göre, rooibosun doğal bir gıda koruyucu olabileceği ortaya çıkmıştır. 
  
• Güney Kore'deki Kyung Hee Üniversitesi'nde yürütülen çalışma, rooibosun özellikle et ürünleri için koruyucu olarak kullanılabileceğini ortaya koymuştur. 
  

Rooibos Çayının Yan Etkileri Nelerdir?

Rooibos çayı, genel olarak çok güvenli bir içecek olarak bilinir. Çok nadir olmakla birlikte bazı olumsuz yan etkileri olabilmektedir.

• Bir vaka çalışması, günlük olarak büyük miktarda rooibos çayı içmenin, karaciğer enzimlerinde artışa neden olduğunu ortaya koymuştur. 
  
• Her gün aşırı miktarda rooibos tüketimi, karaciğer problemi riski doğurabilmektedir. 
  
• Çaydaki bazı bileşikler, dişi cinsiyet hormonu östrojen üretimini uyarabilmektedir. 
  
• Bu nedenle bazı kaynaklar, meme kanseri gibi hormona duyarlı hastalıkları bulunan kadınların rooibostan kaçınmasını tavsiye etmektedir. 
  
• Ancak, bu etki çok hafiftir; olumsuz etkisi çok büyük miktarlarda tüketmekle ilişkilidir. 
  
• Bazı araştırmalar, rooibos çayını uzun süre tüketmenin spermi daha konsantre hale getirdiğini; bu nedenle erkek fertilitesi (üreme kapasitesi) üzerinde düşük oranda bir etkisi olabileceğini ortaya koymuştur. 
  
• Ayrıca, rooibos çayının kemoterapi tedavilerinin olumlu etkilerini engelleyebileceği öne sürülmektedir.
  

Rooibos Çayı Nasıl Yapılır?

Rooibos çayı, diğer geleneksel çaylardan farklı olarak tatlı tanenler içerir. Hem sıcak hem de soğuk formunda lezzetlidir. Diğer çaylardan daha kısa sürede demlenir.

Rooibosu demlemek için;

• Bir demliğe bir çorba kaşığı çay koyun. 
  
• Üzerine 10 ila 15 dakika kaynamış su dökün. 
  
• 6 ila 7 dakika demlenmesini bekleyin. 
  
• Soğuk rooibos çayı için iki çorba kaşığı çayın üzerine su ekleyin. 
  
• En az 10 dakika bekleyin. 
  
• Çaya bal veya doğal tatlandırıcılar katılabilir. 
  

Başka bir demleme yöntemi de şöyledir;

• 1 kupa başına 1 çay kaşığı ölçeği kullanın. 
  
• Kaynayan suya çayı ekleyerek demlenmesini bekleyin. 
  
• Beş dakika sonra çöplerden arındırarak, süzün. 
  
• Tercihe göre süt de katılabilir.
  

Rooibos Çayının Tarihi

Rooibos çayıyla ilgili en erken referanslar, 1772 yılına ait bazı belgelerde bulunmaktadır. Bu çay, 1904 yılından beri ticari olarak işlem görmektedir. Botanikçi Dr. Pieter Le Fras Nortier, rooibos çay endüstrisinin babası olarak kabul ediliyor. Nortier’in araştırmaları, bu kırmızı çayın küresel dağılımına yol açmıştır.

Rooibos çayının tarihi gelişimi şöyledir;

• 1772 yılında İsveçli doğa bilimci Carl Thunberg, rooibos bitkisinden bahsetmiştir. 
  
• Batı Cape'e giden Hollandalı yerleşimciler, Avrupa'dan gemilerle gelenlere rooibos çayını tanıttı. 
  
• 1904 yılında Benjamin Ginsberg, “Rondegat” adlı çiftliğinde çeşitli deneyler yaparak rooibosun formunu iyileştirdi. 
  
• Ginsberg, çayı fermente ederek geleneksel Çin menşeli Keemun çayı yapma yöntemini simüle etti. 
  
• Ticari olarak rooibos yetiştirilmesindeki en büyük engel, çiftçilerin rooibos tohumlarını çimlendirememeleriydi. 
  
• Çayın yaygın olarak üretilmesini sağlayacak çimlenme yöntemini uygulamak uzun yıllar almıştır. 
  
• 1930 yılında bölge cerrahı ve botanikçi Dr. Pieter Le Fras Nortier, rooibos bitkisinin ekimi ile ilgili deneyler yapmaya başladı. 
  
• Nortier, ayrıca bölgedeki çayın sahip olduğu büyük ticari potansiyeli gördü; iki farklı çiftlikte farklı çimlendirme teknikleri ile rooibos yetiştirdi. 
  
• Nortier'in araştırması sonuçta başarılı oldu ve daha sonra tüm yerel çiftçilere tohumları nasıl çimlendireceklerini gösterdi. 
  
• Nortier, bu yüzden bugün rooibos çay endüstrisinin babası olarak kabul ediliyor. 
  
• Nortier’e, Güney Afrika tarımına yaptığı katkı nedeniyle 1948 yılında onursal doktora unvanı verildi. 
  
• 1994 yılında Amerika menşeli Burke International firması, "Rooibos" adını tescil ettirdi. 
  
• Güney Afrika Ticaret ve Sanayi Bakanlığı, 6 Eylül 2013 tarihinde, "rooibos", "kırmızı çalı", "rooibostee", "rooibos çay", "rooitee" ve "rooibosch" isimlerinin kullanımını koruyan ve kısıtlayan nihai kuralları yayınladı.
  

Rooibos Çayı Hakkında Bazı Bilgiler

• Türkiye'de “roybos” olarak da anılan çay; "kırmızı çay" veya "kızıl çay" isimleri ile de bilinir. 
  
• Ebegümeci çayı ya da yerba mate çayı gibi içeceklere benzeyen bir tada ve renge sahiptir. 
  
• Rooibos, aynı zamanda Güney Afrika'nın ikonik bir ulusal içeceğidir. 
  
• Amerika, Çin ve Avustralya’da yetiştirilmeye çalışılmış; ancak başarılı olunamamıştır. 
  
• Güney Afrika'da bebeklerde kolik tedavisinde kullanılır.