Safir, diğer adıyla “gökyakut” olarak bilinir. Mükemmel bir renk, sertlik, dayanıklılık ve parlaklık içerdiği için göz kamaştırıcı özellikleri vardır. Safir, yıllar boyunca sadece mavi renkli olarak kabul edildi; ancak safir birçok renkte oluşabilir. Safir ile yakut aynı mineralden elde edilir ve birbirine çok yakın özellikleri vardır. Yakutu ayıran tek farklılık, kırmızı ve tonlarındaki renklerdir. Mineraldeki diğer renkler, safirdir. Kırmızıya yakın tonlardaki safir ile yakut arasında çok ince farklar vardır.
Safir aynı zamanda 45. evlilik yıldönümleri için geleneksel bir hediyedir; eylül ayının doğum yıldızıdır. Astrolojik anlamda yay, terazi, boğa ve balık burçlarının taşıdır. Sadakat, aşk ve özlemi temsil eder. Herkesin sahip olmak isteyeceği taşlardan biridir aynı zamanda. En çok mavisi tercih edilse de, mesela turuncu-pembe tonundaki çok nadir bulunan safirler de eşsiz niteliktedir. Renklerine göre çok sayıda çeşidi bulunur. Lafı fazla uzatmadan safirin dünyasına misafir olalım!
Tarihçesi
Safir, M.Ö. 800’lü yıllardan beri kullanılan değerli bir taştır. Antik çağlarda mavi lazurit taşı ile karıştırılan safir, yıllardır mücevherlerde ve değerli süs eşyalarında kullanılmış. Eski Mısır’da safirin tanrı Horus’un gözü olduğuna inanılırmış. Persler, Grek tehdidine karşı üzerlerinde safir taşırmış. Ortaçağ Avrupası’nda papazlar, kötü güçleri yok ettiğine inanarak safirli mücevherler takarmış. Osmanlı’da da birçok takı, mücevher ve aksesuarın gözde taşları arasında yer alan safirin izlerini Topkapı Sarayı’ndaki mücevherlerde görmek mümkün.
İlk sentetik safirin üretim süreci, 1902 yılında Fransız kimyager Auguste Verneuil tarafından başlatıldı. ABD’de ilk safir yatakları 1865 yılında Missouri Nehri yataklarında bulundu.
“Safir” kelimesi, Yunanca “sappheiros” yani “mavi” anlamındaki kelimeden türetilmiş bir sözcüktür.
Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
Safir, alüminyum oksidin kristal formudur. Sertlik değeri 9 mohstur. Yakutla aynı sertlik değerindedir. Elmastan sonra ve yakutla birlikte en sert doğal taştır. Kristal sistemi köşeli altıgen skalenohedraldir.
Doğada nadir bulunan değerli taşlardan olan safir, korendon mineralinde bulunur. Korendonun kırmızı renkli olanlarına yakut denir. Mavi başta olmak üzere diğer renkler safirin türleridir. Tipik mavi renklidir. Mavi, aynı zamanda safirin en çok tercih edilen rengidir. Ancak rengi değişebilir. Mor, sarı, turuncu, pembemsi, siyah, gri ve yeşil renkli safirler de vardır. Renksiz safir de bulunabilmektedir. Kırmızı renkli safir bulunmaz; çünkü kırmızı korendon minerali yakuttur. Pembe renkli korendon, yakut veya safir olabilir. Renklerdeki farklılık, mineraldeki krom, demir veya titanyum içeriğine bağlıdır. Korendon doğada bol bulunur; ancak değerli taşlar içeren korendon nadirdir. Safir içeren korendon, magmatik kayaçlar, siyenitler, pegmatitler ve çeşitli bazik oluşumların başlıca bileşenlerinden biridir. Şistlerde ve metamorfize karbonat kayaçlarında da görülür. Ticari olarak genellikle alüvyon çakıllar ve diğer plaser (ikincil) yataklardan elde edilir.
Safir Türleri
Mavi safir, canlılık ve parlaklık bakımından çeşitli tonlarda bulunabilir. Birincil renk tonunun saflığına bağlı olarak değerlendirilen mavi safirlerin ikincil tonları mor, yeşil, menekşe ve mavinin diğer tonlarıdır. İyi kalitedeki mavi safirler, yüzde 15 oranında mor ve menekşe renkler içerir. Mavi safirlerdeki gri ton ise, doygunluğunu ve parlaklığını negatif anlamda değiştirir.
Mavi renk dışındaki renklerdeki safirlere “fantezi” veya “parti renkli” safir denir. Bunlar genellikle mor, sarı, yeşil, menekşe, turuncu ve kahverengi renklerinde ve tonlarında bulunur. Parti renkli safirler, tek taş içinde iki veya daha fazla renk barındırır. Bunlar sadece doğal olarak bulunur, sentetik olarak üretilemez.
Pembe safir, içindeki krom miktarına göre tonları değişen safirlerdir. Pembe rengin derinliği, bu safirin değerini artırır.
Pembe-turuncu tonlarında safirler Sri Lanka, Vietnam ve Doğu Afrika’da nadir bulunan safir türüdür. Lotus çiçeğine benzerliği sebebiyle “lotus rengi” anlamındaki “padparadscha” adıyla bilinir.
Yıldız safir; yıldız şeklinde parlayan kristal yapısı sebebiyle bu adla anılır. Genellikle titanyum dioksit içeren rutil mineralinde oluşur.
Renk değiştiren safirler, çok nadir bulunan bir safir türüdür. Çeşitli ışık kaynakları altında mavi, mor, yeşil, gri-yeşil, pembe ve kırmızımsı mor renkler verebilir. Genellikle Tayland ve Tanzanya’da bulunur. Renk değişimine mineraldeki krom ve vanadyum içerikleri sebep olur.
Mor safirler, içeriğindeki eser miktar vanadyum oranına göre çeşitli tonlarda oluşur. Yüzde 0,01 oranında titanyum içeren korendon minerali ise renksiz safir verir. Eser miktarda demir içeren safirler ise sarı veya yeşil renkler verir.
Safir Kullanımı
Safirin doğadaki formu ağırlıklı olarak takı ve mücevherlerde kullanılır. Laboratuvar ortamında endüstriyel, dekoratif ve ticari amaçlı sentetik safir üretilebilir. Kızılötesi optik bileşenler, saat kristalleri ve camları ve küçük elektronik plakalarda da safir kullanılabilmektedir. Sentetik safir, zirkonya ve alüminyum oksinitrit ile birlikte zırhlı araçların kırılmaz camları ve çeşitli askeri araçların zırh takımlarında kullanılmaktadır. Ksenon farların camları da safir içermektedir. Kırılmaz ve çizilmez özelliği sebebiyle son yıllarda bazı cep telefonlarının ekranları, kamera mercekleri ve tuşlarında da safir kullanılabilmektedir.
Safirin Metafizik Özellikleri, Mitolojisi ve Şifası
Yıllardır değerli taşların Allah tarafından insanlar için gönderilen kutsal bir nimet olduğu inanışı hâkim. Safir de, değerli bir taş olmasının yanında şifalı ve metafizik özellikleri olan taşlar arasında kabul edilir. Eylül ayında doğanların doğum taşı olan safir, bazı rahatsızlıklara karşı da şifalı olduğu rivayet edilir. Tarih boyunca hakikat, samimiyet ve sadakat sembolü olan safirin kullanıcılarına barış, sevinç ve bilgelik verdiği belirtilir. Tarihte safir, kötü ruhlara ve gece ortaya çıkan yaratıklara karşı kalkan olan bir tılsım olarak görülürmüş. Yıldız safir, gezginleri ve kâşifleri koruyan bir safir türü olarak kabul edilmiş.
Safirin manyetik etkisinin faydaları bilimsel olarak kanıtlanabilmiş değil. Bir denge kristali olarak bilinen safirin yıllardan beri söz edilen faydalarından bazılarını şöyle sıralayabiliriz; kalp ve böbrekleri kuvvetlendirir, vücuttaki salgı bezlerini harekete geçirir, inancı güçlendirir, özgüven kazandırır, şefkat duygusunu güçlendirir, ruhsal duyarlılığı artırır, odaklanmayı artırır, sevgi ve dostluk bağlarını güçlendirir, böbrekleri kuvvetlendirir, öfkeyi sakinleştirir…
Safirle ilgili ilginç bir bilgiyi de aktaralım; yapısı gereği bir panzehir olduğu iddia edilen safir zehirli bir yılanla aynı kaba konulduğunda safirin yaydığı ışınların panzehir etkisi ile yılanı öldürdüğü veya zehrini etkisiz hale getirdiği söylenir. Tabi bu sadece bir söylenti; lütfen denemeyin!
Bunları Biliyor Musunuz?
- Safirlerin değeri; rengi, saydamlığı, boyutu, kesimi ve kalitesine göre farklılık gösterir.
- Ocak 2016 tarihinde Sri Lanka’da dünyanın en büyük safiri bulundu. 1404,79 karatlık safirin değerinin 175 milyon dolar (yaklaşık 600 milyon lira) olduğu açıklandı. Safire “Âdemin Yıldızı” adı verildi. Sri Lanka, değerli taş ihracatından yılda yaklaşık 70 milyon dolar gelir elde ediyor.
- Diğer bilinen en büyük safir taşı ise, 563 (112,6 gr) karatlık Hindistan Yıldızı adı verilen safirdir ve New York’taki bir müzede sergilenmektedir.
- Washington’daki Doğal Tarih Müzesi’nde bulunan 423 karatlık (84,6 gr) Logan safiri, dünyadaki en büyük safirler arasında üçüncü sırada yer alır.
- Asya’nın Yıldızı adlı safir ise, dördüncü sıradadır ve 330 karattır.
- Şu anda kadar satılan en değerli safirin müzayede fiyatı 6,74 milyon dolardır. 2015 Ekim ayında satılan bu safir, Keşmir’de bulundu ve bir karatı için 242 bin dolar değer biçildi.
- İngiltere Kraliçesi Elizabeth, 2017 yılında safir yıldönümünü kutladı.
- 2010 yılında İngiltere Prensi William’ın Kate Middleton’a verdiği nişan yüzüğünün taşı safirdir.
- Tayland’ın özerk bölgesi Myanmar-Burma’da çok kaliteli ve değerli safir yatakları bulunmaktadır.
- En değerli mavi safirler Burma, Keşmir ve Sri Lanka’da bulunur. Bu bölgelerde bulunan safirler, herhangi bir işleme tabi tutulmadan mükemmel düzeyde renk ve berraklık içerir.
- Dünyanın dört bir yanından gelen doğal safirlerin kesilerek işlenmesi Tayland’ın Chanthaburi kentinde yapılır. Bu kent, hemen hemen dünyadaki bütün safir ve yakutların ana işleme ve ticaret merkezidir.
- Safir rezervleri; Doğu Avustralya, Afganistan, Kamboçya, Kolombiya, Sri Lanka, Avustralya, Tayland (Burma), Çin, Madagaskar, Hindistan, Kenya, Laos, Malavi, Nepal, Nijerya, Pakistan, Tacikistan, Tanzanya, Vietnam, Doğu Afrika ve Kuzey Amerika gibi ülkelerde bulunur.
- Türkiye’de ticari anlamda ekonomik safir rezervi ve üretimi bulunmuyor.
- Türkiye’de “Safir” ismini kullanan 32 kişi bulunuyor.