İğne yapraklı, üç köşeli, kozalaklı, çamgiller ailesinin bir parçası olan sedir ağacı, gücün, kuvvetin ve zenginliğin bir sembolü olarak biliniyor. Sevimli bir yapısı olan, piramit özellikli sedirin asil bir tarihi var. Mezopotamya’nın gözde ağaçlarından olan sedir, farklı türleri ile birçok faydası bulunan bir ağaç. Kozmetik ve ilaç sektörünün aranan ağaçlarından olan sedir, insanı ferahlatan kokusu ile de çok sevilen bir ağaç türü olarak karşımıza çıkıyor. İsterseniz tarihinden özelliklerine kadar sedire büyüteç tutalım.
Sedirin Milattan Önceye Uzanan Tarihi
Mezopotamya’ya yayılmış bir ağaç olan sedir, Hititler’den Eski Mısır’a kadar geniş bir coğrafyada yetişmiş ve birçok alanda kullanılmış bir ağaç türüdür. Milattan önceye uzanan bir tarihe sahip. Osmanlı’da da birçok alanda kullanılmış bir ağaçtır. Sedir, Hititler’de de kutsal bir ağaç olarak kabul edilmiş. Dalları dinsel törenlerde tütsü olarak kullanılmış. Kutsal olduğu için mabetlerin ve dini mekânların yapımında da tercih edilmiştir. Mesela Kudüs’teki Süleymaniye Camii’nin yapımında tonlarca sedir kullanılmış. Lübnan bayrağındaki ağaç simgesi Lübnan sediridir ve güç ve kuvveti temsil eder. Eski Mısır’da cesetlerin mumyalanmasında sedir reçinesi kullanılmıştır. Sedir, özellikleri sebebiyle gemi yapımı için oldukça elverişli bir ağaç türü. Tarihte sedirin çok yetiştiği bölgelerde gemicilik ve denizcilik çok gelişmiş ve dolaylı olarak da ticaret çok ilerlemiştir.
Anadolu’nun anıt ağaçlarından biri olan sedir, İstanbul tarihine de ışık tutuyor. İstanbul Yenikapı’daki arkeolojik kazılarda bulunan gemi enkazlarında da sedir ağacı kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu kazılardan bulunan gemiler, İstanbul tarihini 8500 yıl öncesine götürmüştür. Eski Türk evlerindeki ahşap bölümlerde de sedirin izlerini görüyoruz. Osmanlı’da “dağların kadısı” ifadesi sedir için kullanılmıştır. İstanbul’un Emirgan, Ayazağa ve Beylerbeyi korularında, Adalar’da da sedir ağaçları bulunmaktadır.
Türkiye’nin en geniş sedir ormanı Toroslar’da bulunuyor. Toroslar’ın ikliminde yetişen sedirler çok uzun yıllar ayakta kalabiliyor. Türkiye’nin en yaşlı 10 ağacı arasında iki adet sedir ağacı bulunuyor. Bu ağaçlardan birinin dünyanın en yaşlı sediri olduğu iddiası var. Antalya’nın Kumluca ilçesine bağlı Karacaören köyü yakınındaki Dibek Tabiatı Koruma Alanı’nda bulunan sedir, Türkiye’nin en yaşlı ağacı olduğu kabul ediliyor. Bu ağacın 2332 yaşında olduğu tespit edilmiş. Halk arasında ‘ambar katran’ olarak anılan bu sedirin dünyanın en yaşlı sediri olduğu da iddia ediliyor. Antalya’nın Elmalı ilçesine bağlı Göltarla köyü yakınındaki Çığlıkara Tabiatı Koruma Alanı’nda dik bir yamaç üzerinde bulunan ve 2000 yaşında olduğu tespit edilen sedir de ‘koca katran’ olarak anılıyor. Öte yandan, Lübnan’da 2000’li yaşlarda 400 sedir ağacı korumaya alınmıştır.
Sedir Ağacının Özellikleri Nelerdir?
Sedirin tarihi kadar özellikleri de dikkat çekici. İki bin yıldan fazla yaşayabilen sedirin yapısı birçok alanda tercih edilmesine yol açmıştır. Botanik literatüründe ‘Pinaceae’ denilen çamgiller familyasına dahil olan bir ağaç türüdür ve ‘Cedrus’ cinsini oluşturur. Sedir, yaprak dökmez, her zaman yeşil kalabilir. Yeşil, kalın ve iğne yaprakları vardır. Yapraklar ağaç üzerinde 6 yıla kadar kalabilir. Yaprakları üzerinde kozalakları vardır. Sedir ile çam ağacı benzer özellikler gösterir. Ancak yaprakların uzunlukları ile birbirlerinden ayrılırlar. Sedirin yaprakları kısadır, uzun yapraklı ağaçlar da çamdır. Sedirin kozalakları çam kozalaklarına göre daha ince ve uzundur. Sedirin kozalaklarının oluşması da yaklaşık 26 ay sürmektedir. Sedir, uzun bir sürede yetişen, güçlü bir odunu bulunan dayanıklı ağaç türüdür.
Sedir, yarı ışık ağacıdır ve sıcak bir ortam arar. Neme çok ihtiyaç duymaz. Soğuk havalara dayanıklı değildir. Bu sebeple belli bir ısının üzerindeki iklimlerde yetişir. Bu sebeple anavatanı Akdeniz’dir. Kumlu, killi ve kireçli topraklarda yetişir. Sedir ağacının egzoz gazından olumsuz etkilendiği, yol kenarlarındaki sedirlerin kuruduğu tespit edilmiştir. Sedirler, tohumla yetiştirilir. Boyları 50 metreye kadar uzayabilir.
Sedirin Faydaları Nelerdir?
Sedir ağaçlarının bulunduğu ormanlar, tarihte en çok kıyıma uğrayan ormanlardır. Sedirin değerli ve faydalı odunu insanoğlunun hep ilgi odağı olmuştur. Dayanıklı, kullanışlı ve insan sağlığı açısından yararları sebebiyle sedir ormanlarında sık sık kesim yapılmaktadır. Bu kadar ilgi gören sedirin faydaları saymakla bitmiyor. Cilt, sindirim ve bağışıklık sistemleri, akciğer rahatsızlıkları, idrar yolları rahatsızlıkları gibi hastalıklarda faydaları tespit edilen bir ağaç türüdür. Kozmetik ve ilaç sektörünün sık sık başvurduğu bir ağaç olan sedirin yaprakları, kozalakları, reçinesi ve odunu birçok sektörde tercih ediliyor.
Sedir ağacından elde edilen sedir yağı, insanlar açısından en büyük faydası bulunan bir ürün. Cilt problemleri için birebir. Ciltteki gözenekleri açarak canlandırdığı, siyah noktaları yok ettiği, cilt yağını dengelediği, aknelere karşı mücadele ettiği, cildi güzelleştirdiği tespit edilmiştir. Sedir yağı ayrıca, saç kırıklarının onarımı ve saçlarda kepek oluşumunu önlemek için kullanılabiliyor.
Sedir yağı sindirim sisteminin düzeni için de kullanılıyor. Kilo sorunu yaşayanlara bazı durumlarda tavsiye edilebiliyor. Öksürük, bronşit, idrar yolları rahatsızlıkları, bağırsak problemleri gibi durumlarda da tedavi amaçlı kullanılabilen sedir yağının, gastrit ve ülser gibi mide sorunlarına da faydası tespit edilmiş. Stresli ve sinirli durumlarda da sedir yağının sakinleştirici özellikleri bulunuyor.
Sedir ağacı kötü koku giderme amaçlı da kullanılabiliyor. Terleyen insanlar sedir yağı kullanarak rahatlama sağlayabilir. Sedir ağacı kokusu ferahlatıcı ve huzur verici özelliğe sahip. Sedir ormanları temiz hava almak için güzel bir seçenek. Bu sebeple saunaların yapımında da sedir ağacı kullanılıyor. Saunalardaki güzel ahşap ve orman kokusu, bu ağaçların odunlarının yaydığı bir kokudur. Sedir ağacından kolonya da yapılmaktadır. Hatta sedir kolonyasının dünyanın ilk kolonyası olduğu iddia edilir.
Sedir odunu ve dalları da bazı sektörlerde kullanılıyor. Talaş haline getirilen sedir dalları ve odunu su buharı ile damıtılarak eter yağı elde ediliyor. Sedir yaprakları ve kozalaklarından çay da üretiliyor. Osmanlı döneminde de sedir ağacından sarı katran elde edilerek Avrupa’ya satıldığı kayıtlarda yer alıyor. Sedir ağacında yetişen kozalaklar da dekor amaçlı kullanılabiliyor.
Sedirin odununda reçine de bulunur. Sedir reçinesi oldukça yararlıdır. Sedirin gövdesinde bir yaralanma olduğunda bu bölgeye reçine sürüldüğünde ağacın kendi kendine iyileştiği görülmüştür. Sedir reçinesi, halk arasında da mikrop öldürücü ve enfeksiyon önleyici özelliği bulunan ilaç gibi kullanılabilmektedir. Sedir reçinesinin fosilleşmiş hali de ‘kehribar taşı’ olarak karşımıza çıkar. Reçinenin kokusu sedirin kurtlanmasını ve böceklenmesini de önlemektedir. Evlerde kullanılan sedirin kokusu, tahtakurusu ve haşereleri uzak tutar. Gövdesi ve odunu dayanıklıdır, hoş kokuludur.
Sedir Ağacı Türleri Nelerdir?
Asırlardır hem ağaç olarak hem de odun olarak insanlığın hizmetinde olan sedir ağacının birçok ülkede bazı türleri bulunuyor. Özellikle Akdeniz iklimdeki ülkelerde farklı türde sedirler yetişebiliyor. Sedir ağacı türlerini şöyle sıralayabiliriz: Lübnan sediri, Kıbrıs sediri, Himalaya sediri, Atlas sediri…
Türkiye’de en çok Toroslar ve Amanos Dağları bölgesinde Lübnan sediri koruları ve ormanları bulunuyor. Toroslar’da yetişen Lübnan sedirinin diğer adı Toros sediridir. Bu türe ‘katran ağacı’ de denilmektedir. Toros sediri, Toros Dağları ve Çukurova civarındaki ormanlarda çok sık görülmektedir.