Taşımalı eğitim, nüfuzu az ve dağınık olan köy ve benzeri küçük yerleşim birimlerinde, zorunlu öğrenim kapsamındaki ilköğretim öğrencilerin ilçe, il gibi daha büyük yerleşim birimlerindeki merkez ilköğretim okullarına günübirlik olmak üzere taşınması ile yapılan eğitime denir.
Taşımalı eğitim ülkemizde 1997 yılında 8 yıllık kesintisiz ve zorunlu eğitimin uygulanmaya başlanmasıyla yaygınlık kazanmış bir uygulamadır. İlk aşamada yalnızca 1. sınıf ile 8. sınıf arasındaki ilköğretim öğrencilerini kapsayan uygulama, "4+4+4" diye de anılan 12 yıllık zorunlu eğitime geçilmesiyle liselerdeki öğrencileri de sisteme dahil etmiştir.
Türkiye gibi düzensiz bir nüfus yapısı ve öngörülemez nüfus hareketleri olan bir ülke, bu uygulamayı daha da hayati hale getirmiştir.
Taşımalı Eğitime İhtiyaç Duyulmasının Nedeni
Taşımalı eğitimin ana nedenleri, küçük yerleşim birimlerindeki öğretmen ve eğitmen noksanlığı, okul eksikliği, öğrenci sayısının yetersiz olması ve birleştirilmiş sınıflardan oluşan okullarının sayısının azaltılmasıdır. Çeşitli nedenlerden her köye okul yapılamıyor olması taşımalı eğitimi kaçınılmaz kılmıştır.
Taşımalı Eğitimin Kapsamı
Ufak yerleşim birimlerinde meydana gelen yangın, sel, deprem gibi doğa olayları, yerleşim birimindeki hasarlar giderilene ve hayat eski düzenine kavuşturuluncaya kadar da taşımalı eğitim yapılabilir.
Yerleşim birimindeki yol sorunları, ağır mevsim koşulları nedeniyle kapanan yollar veyahut ulaşımın çok uzun sürdüğü yakın olmayan bölgelerdeki öğrenciler için yatılı eğitim uygulanır. Bu tip durumlarda taşımalı eğitim uygulanmaz.
Taşımalı eğitimin uygulanacağı bölgelerde ve taşımalı eğitimi gerçekleştirmekle yükümlü okullar il milli eğitim müdürlüklerinin teklifinin ardından valiliklerin onaylaması sonrası saptanır.
Taşımalı eğitimde ilk yapılacak şey, taşıması yapılacak küçük yerleşim birimlerinin saptanmasıdır. Sonrasında ise taşımalı eğitimi verecek okullar saptanır.
Taşıması yapılacak küçük yerleşim biriminin hangi okula taşınacağı ve öğrencilerin nasıl araçlar vasıtasıyla, hangi rotayı izleyerek, hangi zaman dilimlerinde taşınacağı saptanır. Taşımayı yapacak servisler, yönetmeliklere dikkat edilerek ihale açılması sonucu belirlenir.
Taşımalı eğitimi sunacak okullarda, taşınan öğrenciler ile mevcut öğrencilerin aralarında ayrım yapılmaksızın, eşit ve adil biçimde eğitim ve öğretimden faydalanmasının sağlanması en önemli husustur. Sınıf ve şubeler bu hususa dikkat ederek, düzenli ve dengeli bir biçimde belirlenir. Dersler sırasında verilen ödev ve görevler ile düzenlenen sosyal etkinlikler, tüm öğrencilerin eşit biçimde ulaşacağı, katılacağı ve rol alabileceği biçimde planlanır.
Taşımalı eğitim kapsamındaki öğrencilerin öğle yemekleri, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından sunulur, tüm giderler bakanlıkça karşılanır. Okullarda öğrencilere uygun olacak biçimde yemekhane ayarlanır. Yemekhanede yemek verecek şirketler, yine yönetmeliklere uyacak biçimde ihale usülüyle seçilir.
Taşımalı Eğitimde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Okul müdürlükleri, taşımayı gerçekleştiren servis araçlarını ve şoförleri düzenli biçimde takip ve kontrol etmelidir. Servis şoförlerine ait bilgiler kayıt altında tutulmalıdır. Servis şoförlerinin yaptıkları işe dair eğitim alması, görev ve sorumluluklarının bilincinde olması, kuralları bilmesi ve bunlara harfiyen uyması sistemin sağlıklı biçimde işlemesi açısından hayatidir.
Servis araçlarının öğrencileri ilgili yerleşim biriminden alma saati, yolda geçirdiği süre, öğrencileri okula bırakma saati ve yeri devamlı kontrol edilmelidir. Bu kontrolün düzgün biçimde yapılması için veli, muhtar ve okulun işbirliği çok önemlidir.
Öğrenciler, dersler tamamlandıktan sonra sayılarak kontrollü ve gözetimli şekilde servis araçlarına binmelidir. Servisler okula geldiğinde de aynı sayım ve kontrol gerçekleştirilir.
Eğitim-öğretim yılı uzun olduğu için, pek çok problemle karşılaşılabilir. Bu nedenle, taşıması yapılan öğrencilerin velilerine ait bilgiler, ilgili yerleşim biriminin muhtarının bilgileri okullar tarafından kayıt altında tutulmalıdır. Bir sorun meydana geldiğinde, öğrenci velisi ve muhtara hızlı biçimde ulaşmak çok önemlidir.
Ulusal bayramlar öğrencilerin taşınması nedeniyle köylerde kutlanamaması sebebiyle, öğrenci velileri merkez okullara taşınarak ulusal bayram törenlerine katılabilmelidir.
2014 Yılında Yenilenen Yönetmelik
2014 yılında Resmi Gazete'de yayınlanan yönetmeliğe göre öğrencisi taşıma eğitim kapsamına alınacak okullar ile yerleşim birimlerinin belirlenmesinde nüfusun az ve dağınık olması ile öğrenci sayısındaki yetersizliğe ve coğrafi özelliklere muhakkak bakılmalıdır. Bu özelliklerin belirlenmesi için kurulan planlama komisyonları, milli eğitim müdürlüğünde, ilgili il milli eğitim müdür yardımcısı ya da şube müdürünün liderliğinde minimum ikisi taşıma merkezi olan okulun yetkilileri olmak üzere en az üç, en fazla ise dokuz üyeden oluşmalıdır.
Bu komisyon, ilgili il, ilçe ve mahalleler içinde bulunan toplu taşıma imkanlarını değerlendirerek öğrencisi taşınacak ya da kapsamın dışında kalacak yerleşim birimleri ile taşımalı eğitim vasıtasıyla eğitimden faydalanacakları okullar bazında saptamada bulunmalıdır.
Öğrenci sayısına ve ulaşım olanakları uyarınca, taşınacak öğrenciler ve öğrencisi taşınacak yerleşim birimlerini gruplandıran komisyon, öğrenci sayısına dikkat ederin öğrencilerin kaçar araçla taşınacağını, servis araçlarının kullanacağı rotayı, durulacak durakları ve öğrencilerin alınma-bırakılma saatlerini belirlemeli.
İklimi ve yolları ulaşıma müsait olmayan yerleşim birimlerinde bulunan öğrenciler ise öncelikli olarak yatılı eğitim veren bölge okullarına yerleştirilmelidir.
Bu arada, otistik, serebralpalsili, zihinsel, ortopedik ve birden fazla özrü olan engelli öğrencilere taşıma sırasında refakatçilik edecek aile üyesi sayısı belirlenmelidir. Bu öğrenciler için araçlarda özel olarak rehber personel bulundurulmalıdır. Tekerlekli sandalye kullanan ya da yürüme güçlüğü yaşayanlar öğrencilere hizmet eden servis araçlarında liftli donanım olmalıdır. Bu araçlarda aynı zamanda seyyar rampa ve ihtiyaç duyulacak diğer başka özellikler bulunmalıdır.
Eleştiriler
Taşımalı eğitim pek çok kişi tarafından verimsiz ve aynı zamanda külfeti bol bir eğitim sistemi olarak görülmektedir. Öğrencilerin yerleşim birimlerinde belirlenen yerlerden alınıp eğitim aldıkları okula kadar getirilmesi, okulda yemek ve benzeri ihtiyaçlarının karşılıksız olarak karşılanması cazip görünüyor da olsa, uzak yerleşim birimlerinden çok uzun yollar katederek gelen gelen çocukların genellikle yorgun olması ve sınıfların kalabalıklaşması sistemin pozitif taraflarını bastıran negatif özelliklerdir.
Bunların da haricinde, bu sistem nedeniyle köylerin öğretmensiz bırakıldığı düşünülmektedir. Öğretmenlerin yalnızca öğrencilere eğitim verirken değil, yaşadığı köye örnek olması itibariyle de çok önemli oldukları düşünülürse, taşımalı eğitim nedeniyle köylerin öğretmen bilgisi ve ışığından mahrum kaldığı sonucuna varılabilir. Bu ülkenin genel anlamda eğitim kalitesini düşürecek bir durum halini alabilir.
Bir diğer sorun da, taşımayı yapan şirketlerin yönetmeliğe uygun şekilde görev ve sorumluluklarını yerine getirmemeleri, getirmeleri için gerekli önlemlerin alınmayışı, denetimlerin noksan oluşu ve tüm bu aksaklıklar sebebiyle meydana gelen trafik kazaları yüzünden her yıl öğencilerin yaralanması veya yaşamlarını yitirmesidir.
Bir eleştiri de, her küçük yerleşim biriminde dini yapılara muhakkak yer verilirken okul yapılması için gerekli çabanın gösterilmemesi ve maddi desteğin sağlanmamasıdır. Bu durum, köydeki bilirkişi pozisyonunun öğretmenden cami imamına devredildiği yönünde bir savı ortaya atar.
Devletler ilköğretimi uluslararası seviyede artırmak ve geliştirmek için bazı politikalar üretir ve bunları uygulamaya koyar. Türkiye'de layıkıyla uygulanmadığı yönünde bir eleştiri bulunan söz konusu politikaların başında şunlar gelir:
- Okul sayısını artırma,
- Her bir yerleşim biriminde okul açma,
- Kırsaldaki öğretmenlere ek ödeme yaparak onları motive etme,
- Çoklu eğitim yapma,
- Kız çocukları başta olmak üzere öğrencilere yatılı okuma olanağı sağlama,
- Ailelerin eğitim harcamalarını azaltma ve devlet tarafından karşılama,
- Halkı bilgilendirme,
- Toplumun eğitime destek olmasını sağlama.