Günlük kullanımda ´beygir gücü´ terimi ile benzerliğinden dolayı bu terim ile sıkça karıştırılan Tork’un ne demek olduğunu anlamak için öncelikle beygir gücünün ne demek olduğundan bahsetmek doğru olacaktır.
Beygir Gücü Nedir?
Otomobil sahipleri ya da otomobil ile ilgilenenlerin çok yakından tanıdığı ve otomobil satın almak isteyenlerin de öğrenmesi gereken bir terim olan beygir gücü bir otomobilin süratini anlatmak için kullanılan genel bir terimdir. Bir otomobilin kaç beygir gücünde olduğunu bilmek için o otomobilin teknik özelliklerine bakmak gerekir. En baştan söylemekte fayda vardır ki beygir gücü ile anlatılmak istenen aslen otomobilin sahip olduğu motorun gücüdür. Bir motorun sahip olduğu beygir gücü zamanla değişmez. Beygir gücü teknik alanda kısaca BG şeklinde kullanılır ve İngilizce karşılığı Horsepower yani kısaltılmış hali olan HP olarak da karşınıza çıkabilir.
Beygir gücünün birim olarak ne kadar güce karşılık geldiğini ise şu şekilde tanımlayabiliriz: Bir beygir gücü 75 kg’lik ağırlığı 1 saniye içerisinde 1 metrelik yüksekliğe çıkarabilecek güç miktarı olarak hesaplanmaktadır. Bu gücün tahmini olarak bir atın gücüne denk geldiği göz önüne anılarak bu güç hesaplaması için beygir gücü tanımı kullanılmaya başlanmıştır.
Her ne kadar beygir gücü değiştirilemez olsa da yazımızın ilerleyen bölümlerinde anlatacağımız gibi tork yapısı itibarı ile otomobillerin beygir güçlerinin farklı şekillerde de kullanılabileceği bilinmelidir. Burada bahsi geçen ise otomobilin aslen bir dinametre yardımı ile ölçülüp hesaplanan beygir gücü ve tork değerleri; aktarma organı, vites kutusu ve tekerlek çapı gibi değişkenlere göre farklılık gösterebilecegidir. Örnek vermek gerekirse bir otomobilin motorunda bulunan dişli oranı ayarlarını değiştirerek bu otomobilin beygir gücü ve tork değerlerini farklılaştırmak mümkündür. Buradan da anlaşılacağı üzere her ne kadar beygir gücü ve tork değerleri değiştirilemez olsalar da bir otomobilin sahip olduğu güç, motorun kuvvetinin tekerleklere varıncaya kadar geçtiği düzeneklerin değiştirilmesi ile farklı boyutlara taşınabilir.
Peki, Tork Nedir ve Beygir Gücünden Farkı Nedir?
Kısaca açıklamak gerekirse Tork, bir otomobilin motorundan, tekerleklerine hareket edebilmesi için iletilen kuvvettir. Bu kuvvete İtme Kuvveti denilebileceği gibi Dönme Momenti şeklinde de kullanılmaktadır. Bu kuvvet Newtonmetre yani kısaca Nm birimi ile gösterilmektedir.
Bir otomobilin çekişinin yüksek olması bu otomobilin tork kuvvetinin yüksek olması manasına gelir ve bu da otomobilin yüksek ağırlıktaki maddeleri çekebileceğini gösterir. Tork kuvveti ne kadar yüksek ise o otomobil ile daha fazla ağırlıktaki cisimler taşınabilir ya da çekilebilir. Bu nedenle de tır, kamyon, traktör gibi taşıtların, tork kuvvetleri yüksektir. Bu durum bu taşıtların çok büyük ağırlıktaki yükleri kaldırabilmelerine ya da hareket halinde taşıyabilmelerine olanak sağlar.
Bir torkun yükseltilebilmesi için tekerlek çaplarının küçültülmesi gerekir. Torku yüksek yani tekerleklerinin çapı düşük olan motorların hareket esnekliği de fazladır. Ani şekilde yüksek hızlara çıkabilirler ve ani şekilde ağır bir maddeyi kaldırabilirler. Ancak bu şekilde tekerlek çapları düşürülerek hız elastikliği arttırılan araçların daha hızlı gideceği düşünülmemelidir. Torkları yüksek olan taşıtların daha fazla sürat yapacakları düşünmek bir hata olacaktır. Bu durum daha önce de örnek verdiğimiz tır, kamyon ve traktör örneklerinden anlaşılabilir. Her ne kadar normal bir otomobilin kaldıramadığı kadar ağırlık taşıyabilecek durumda olsalar da bu taşıtlar normal şartlar altında hiç bir zaman bir otomobilin yapacağı hiza ulaşamazlar.
Bir otomobilin yüksek derecede esnekliğe sahip olması demek onun düşük hızlardan çok süratli hale çok kısa sürede geçebiliyor olması demektir ve burada tork devreye girer. Örnek vermek gerekirse otomobillerin 60 km/h’dan 120 km/h’ya çıkabilmeleri için çok esnek olmaları yani çok yüksek tork seviyelerine sahip olmaları gerekir. Normal otomobiller bir rampayı çıkarken vites düşürüp hız arttırmak zorunda kalırken torku yüksek seviyelerde olan araçlar (jip gibi) bu rampalardan çok fazla devir yapmadan ve hızını aynı şekilde koruyarak dahi kolayca çıkabilirler.
Torkun teknik olarak işleyiş biçimine daha yakından baktığımızda yüksek torklu motorun yanma odasında düşük torklu motorlara göre daha kuvvetli bir yanma derecesi gerçekleşmesi gerektiğini görürüz. Yanma odasındaki derecelere göre aynı beygir gücünde de olsa iki araç arasında farklı seviyelerde torklar oluşabilir. Aynı zamanda aracın benzin ya da dizel kullanıcısı olmasına göre de bu yanma odası derecesinin değişeceğini göz önüne alırsak yine kullanılan enerji kaynağı da torkun oluşmasında önemli rol oynamaktadır.
Dizel motorlu araçların benzin ile çalışan araçlardan daha hızlı ya da daha yüksek seviyelerde torka sahip olmasının nedeni ise şu şekilde açıklanabilir. Dizel ile çalışan motorlarda yanma odasında bir yüksek basınç sıkıştırması gerçekleşirken bu yanma odalarına aynı şekilde yüksek basınçlı enjektörler vasıtası ile yakıt püskürtülmektedir. Bu durum yanma odasında çok yüksek derecelerin elde edilmesine meydan verir. Aynı şekilde dizel motorlarında piston hareketleri de bu motorların yüksek torklara sahip olmalarını sağlar. Piston kolunun uzaması ve pistonun kurs içerisindeki hareket mesafesinin artması da torkların yükselmesine neden olur. Ancak yine de bu dizel motorlar diğer motorlara kıyasla sahip oldukları devir düşüklükleri nedeni ile bu yüksek tork düzeyi avantajlarını çok da iyi kullanamamaktadırlar.
Bu nedenle en yüksek tork düzeylerinin ve ivmelenme derecelerinin benzin ile çalışan yüksek devirli motorlarda bulunduğunu söylemek mümkündür. Dizel motorların günlük kullanımda daha çok tercih ediliyor olmasının nedeni ise alt devirdeki ani hızlanma yeteneklerinden dolayıdır.
Sahip olduğunuz otomobilin daha fazla tork seviyelerine ulaşması ya da daha süratli gitmesi vites kutusu ile sizin elinizdedir. Günlük kullanım için üretilmiş normal otomobillerin tork ve beygir gücü değerleri birbirine yakın şekilde üretilirken, eşya taşımak ya da engebeli yollarda kullanılmak üzere üretilmiş araçlarda tork seviyesi, güç seviyesinden daha yüksektir.
Sayılar ile örnek vermek gerekirse, normal bir binek aracı normal olarak 120-140 beygir gücüne ve 160 Nm tork seviyesine sahiptir. Teknik özellikler bakımından binek araca hemen hemen yakın değerlere sahip olan bir jipte ise 100 beygir gücü ve 280 Nm tork seviyesi bulunmaktadır. Buradan da anlaşılacağı gibi günlük kullanım için üretilen araçların tork seviyeleri jip gibi engebeli yol araçlarından çok daha düşüktür. Bu durum bir jipin sorun yaşamadan engebelerden çıkmasını sağlarken, binek araçlarının da daha süratli gidebilmelerini mümkün kılmaktadır.
Aynı şekilde sahip olunan tekerlek çapının büyüklüğüne göre de çekiş gücünün değişmesi gerekir. Tekerleklerin çapı ne kadar büyükse o aracın tork seviyesinin de aynı derecede yüksek olması beklenir. Sahip olunan motor tipi de tork seviyesinin belirlenmesinde önemli bir etkendir. Sıra tipli motorlar daha çok günlük kullanımdaki sürat yapmaya elverişli araçlar için kullanılırken, çekiş gücünün fazla olması gereken tır, traktör gibi taşıtlarda ise V tipi motorlar kullanılmaktadır. V tipi motorlar taşıtın tork gücü seviyesinin yüksek olması gerektiği durumlarda kullanılan motor çeşitleridir.