Türk Tarih Kurumu, Atatürk’ün direktifleriyle kurulan kurumların başında gelir. Avrupa devletlerinin ders kitaplarında yer alan Türklerin ikinci sınıf (secondaire) bir millet oldukları iddiaları ve “barbar” deyimi kullanılarak “istilacı bir kavim” şeklinde gösterilmesine karşın kurulmuştur. Bu iddiaların gerçeği yansıtmadığının ispat edilmesi, Türk milletinin dünya tarihinde en eski çağlardan beri gerçek yerinin ne olduğunun ve medeniyete ne gibi hizmetlerinin bulunduğunun araştırılması amacı çerçevesinde kurumsallaşmıştır. Kurumun kuruluş tarihinden çalışmalarına kadar birçok bilgiyi makalemizde bulabilirsiniz.
Kuruluşu
Türk Tarih Kurumu, 12 Nisan 1931 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk’ün öncülüğünde ve direktifleriyle kuruldu. Kurulma süreci, bu tarihten 1 yıl önce başladı. 28 Nisan 1930 tarihinde düzenlenen Türk Ocakları’nın 6. Kurultayı’nın son oturumunda tarihçi ve sosyoloji profesörü Afet İnan, Atatürk’ün direktifi üzerine 40 imzalı bir önerge sunarak, Türk tarihini bilimsel olarak araştırmak üzere bir heyet kurulmasını önerdi. İnan, önergesinde, “Türk tarih ve medeniyetini ilmî surette tedkik etmek için hususi ve daimî bir heyetin teşkiline karar verilmesini ve bu heyetin azasını seçmek salahiyetinin Merkez heyetine bırakılmasını teklif ederiz.” ifadesine yer verdi.
Aynı gün Türk Ocakları Kanunu’na bu konuda bir madde eklendi. İlk olarak oluşturulan 16 kişilik heyet, 4 Haziran 1930 tarihinde ilk kez toplanarak yeni kurulacak kurumun yöntemin kurulunu ve üyelerini belirledi. İlk yönetim kurulu şu isimlerden oluştu; Başkan Tevfik Bıyıklıoğlu, Başkanvekilleri Yusuf Akçura ve Samih Rıfat, Genel Sekreter Dr. Reşit Galip, Üyeler: Âfet İnan, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Hâmid Zübeyir Koşay, Halil Edhem, Ragıb Hulûsi, Reşid Safvet Atabinen, Zâkir Kadîrî, Sadri Maksudi Arsal, Mesaroş (Ankara Etnografya Müzesi uzmanı), Mükrimin Halil Yinanç, Vâsıf Çınar ve Yusuf Ziya Özer.
Türk Tarih Kurumu’nun temeli, “Türk Tarih Heyeti” adı verilen bu heyetin çalışmaları ile atılmıştır. Heyetin ilk olarak yayımladığı “Türk Tarihinin Ana Hatları” adlı bir kitapta, Orta Asya’da bir Türk uygarlığı tezi işleniyordu. Ayrıca, bu uygarlıkta başlayan göçlerle Türklerin Çin, Hindistan, Mezopotamya, Mısır, İran ve Anadolu’ya yayılarak gittikleri bölgelerin halklarını uygarlaştırdıklarını vurguluyordu. Kitabın tezlerine ve ana fikrine uygun okul kitapları hazırlanması hedeflendi.
Türk Ocakları, 29 Mart 1931 tarihinde kapandı. Türk Tarih Heyeti, 12 Nisan 1931 tarihinde “Türk Tarihi Tedkik Cemiyeti” adıyla tekrar çalışmalarına başladı. Kurumun ismi, 1935 yılında “Türk Tarihi Araştırma Kurumu”, daha sonra da “Türk Tarih Kurumu” olarak değiştirildi. Kurum, çalışmalarına Ankara’daki Türk Ocağı Halk Evleri binasında başladı.
TTK ile ilgili diğer bazı önemli tarihleri şöyle sıralayabiliriz;
- Türk Tarih Kurumu adı altında yapılan ilk çalışmalar çerçevesinde 4 ciltlik lise tarih kitabı, İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın “Anadolu Beylikleri” kitabı, bazı kazı raporları, Piri Reis’in “Kitab-ı Bahariye” kitabı ve haritası basıldı.
- 1937 yılından itibaren “Belleten” adlı dergi yayınlanmaya başlandı.
- 2-11 Temmuz 1932 tarihleri arasında “Türk Tarih Kongresi” adlı ilk büyük kongre düzenlendi. Bu kongre, düzenli olarak devam etti.
- 20-25 Eylül 1937 tarihinde uluslararası düzeyde İkinci Türk Tarih Kongresi düzenlendi.
- 1937 yılında, TTK’nın olanakları ve çalışmaları ile Alacahöyük Kazısı başlatıldı. TTK bünyesindeki ilk kazı çalışması bu kazıdır.
- Atatürk, 5 Eylül 1938 tarihli vasiyetnamesinde İş Bankası hisselerinin gelirinin yarısını TTK’ya bağışladı.
- 21 Eylül 1940 tarihinde Bakanlar Kurulu kararnamesi ile kurum, kamu yararına çalışan dernekler statüsüne alındı.
- 1940 yılında Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi binasına taşındı.
- 12 Kasım 1967 tarihinde günümüzdeki binasına taşındı.
- 7 Kasım 1982 tarihinde, tüzel kişilik olarak Başbakanlığa bağlı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu bünyesinde dahil edildi.
Amacı
TTK, Türk tarihiyle ilgili araştırmalar yapmak üzere kurulmuştur. “İlk kaynaklardan araştırmalar yapmak” amacıyla kurulan TTK’nın misyonu; Türk ve Türkiye tarihini çağdaş sosyal bilim anlayışıyla araştırmak ve yaymak; bu alandaki araştırmaları desteklemek ve toplumdaki tarih bilincini geliştirmektir. “Türk ve Türkiye tarihi araştırmalarını dünya tarih yazıcılığıyla bütünleştirmek; Türk tarihçiliğini evrensel ölçekte en üst düzeye ulaştırmak” vizyonunu taşımaktadır.
TTK, amaçları ve hedefleri çerçevesinde Türk ve Türkiye tarihini incelemek ve sonuçları yaymak için konferanslar, seminerler, kongreler, anma törenleri, sergiler düzenliyor. Ayrıca kazılar yaptırarak, kitaplar yayınlamaktadır. Uluslararası tarih kongrelerine de ev sahipliği yapmaktadır.
Yayınları ve Kazıları
Türk Tarih Kurumu’nun ilk süreli yayını olan “Belleten”, 1937 yılından bu yana dört ayda bir yayınlanmaktadır. Türk arşivindeki belgeleri açıklamalı olarak yayınlayan “Belgeler” dergisi ise, 1964 yılından bu yana yılda bir kez yayınlanmaktadır. 1988 yılında yayın hayatına başlayan “Höyük” dergisi, bir süre yayınlanamamıştır. Arkeolojik çalışmalarla ilgili bilgiler içeren Höyük dergisi, yılda bir kez yayınlanmaktadır. TTK, ayrıca 1991 yılında bu yana çeşitli raporlar yayınlamaktadır.
TTK, 22 Ağustos 1935 tarihinde kendi imkânları ve ekibi ile Alacahöyük’te ilk kazı çalışmasını başlattı. Daha sonra TTK öncülüğünde, Trakya ve Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde çok sayıda kazı çalışması ve arkeolojik araştırma gerçekleştirildi. Bu çalışmalarda bulunan tarihi eserler çeşitli müzelerde sergilenmektedir.
TKK günümüzde halen çok sayıda kazıya ve yüzey araştırmasına destek vermektedir. Bu kazılar şunlardır; Mersin Silifke Kalesi Kazısı, Teos Antik Kentinde Cadde-Sokak Sistemi ve Kentsel Gelişimi, Acemhöyük Kazısı, Eskiyapar Kazısı, Kültepe Kazısı, Kurutlu Kazısı, Ortaköy-Şapinuva Kazısı, Assos Kazısı, Amorium Antik Kenti Kazı Çalışmaları: Roma-Bizans-Selçuklu ve Osmanlı İzleri, Alacahöyük Kazısı, Çankırı Çorak Yerler Kazısı, Edirne Yeni Saray (Saray-ı Cedîd-i Âmire) Kazısı.
Atatürk’ün TTK İle İlgili Sözleri
- 1 Kasım 1934: "Kültür işlerimiz üzerine, ulusça gönüllerimizin titrediğini bilirsiniz, bu işlerin başında da Türk tarihini, doğru temelleri üstünde kurmak, öz Türk diline, değeri olan genişliği vermek için candan çalışmakta olduğumuzu söylemeliyim. Bu çalışmaların göz kamaştırıcı verimlere erişeceğine şimdiden inanabiliriz."
- 1 Kasım 1935: "Kültür kınavımızı (faaliyet), yeni ve modern esaslara göre teşkilâtlandırmaya durmadan devam ediyoruz. Türk Tarih ve Dil çalışmaları büyük inanla beklenilen ışıklı verimlerini şimdiden göstermektedir."
- Atatürk, 1 Kasım 1936’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin V. dönem 2. yasama yılının açılış konuşmasında Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu’nun geleceği ile ilgili dileklerini şu sözlerle dile getirmişti: "...Tarih Kurumunun Alacahöyük’te yaptığı kazılar sonucunda, ortaya çıkardığı beş bin beş yüz yıllık maddî Türk tarih belgeleri, dünya kültür tarihinin yeni baştan incelenmesini ve derinleştirilmesini gerektirecektir."
- 1 Kasım 1937: "Türk Tarih ve Dil Kurumlarının, Türk Millî varlığını aydınlatan çok kıymetli ve önemli birer ilim Kurumu mahiyetini aldığını görmek hepimizi sevindirici bir hâdisedir. Tarih Kurumu; yaptığı kongre, kurduğu sergi, yurt içindeki kazılar, ortaya çıkardığı eserler, şimdiden bütün ilim dünyasına kültürel vazifesini ifaya başlamış bulunuyor."
- 1 Kasım 1938: "Türk Tarih ve Dil Kurumlarının çalışmaları, takdire lâyık kıymet ve mahiyet araz etmektedir. Tarih tezimizi reddedilmez delil ve vesikalarla ilim dünyasına tanıtan Tarih Kurumu, memleketin muhtelif yerlerinde yeniden kazılar yaptırmış ve beynelmilel toplantılara muvaffakiyetle iştirak ederek, yaptığı tebliğlerle ecnebi uzmanların alâka ve takdirlerini kazanmıştır."
Türk Tarih Kurumu’nun Başkanları
- Atatürk (Kurucu ve koruyucu genel başkan): 14 Nisan 1931 - 10 Kasım 1938
- Tevfik Bıyıklıoğlu: 14 Nisan 1931 - 8 Nisan 1932
- Prof. Dr. Yusuf Akçura: 8 Nisan 1932 - 11 Mart 1935
- Hasan Cemil Çambel: 23 Mart 1935 - 17 Aralık 1941
- Ord. Prof. Dr. Şemsettin Günaltay: 17 Aralık 1941 -19 Ekim 1961
- Ord. Prof. Dr. Şevket Aziz Kansu: 28 Nisan 1962 - 21 Nisan 1973
- Ord. Prof. Dr. Enver Ziya Karal: 21 Nisan 1973 - 18 Ocak 1982
- Ord. Prof. Dr. Sedat Alp: 16 Nisan 1982 - 17 Ekim 1983
- Prof. Dr. Yaşar Yücel: 17 Ekim 1983 - 16 Mart 1992
- Prof. Dr. Neşet Çağatay (vekil): 16 Mart 1992 - 21 Ocak 1993
- Prof. Dr. İbrahim Agâh Çubukçu (vekil): 21 Ocak 1993 - 23 Eylül 1993
- Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu: 27 Eylül 1993 - 23 Temmuz 2008
- Prof. Dr. Ali Birinci: 1 Ağustos 2008 - 13 Eylül 2011
- Prof. Dr. Bahaeddin Yediyıldız (vekil): 14 Eylül 2011 - 25 Haziran 2012
- Prof. Dr. Mehmet Metin Hülagü: 26 Haziran 2012 - 23 Haziran 2014
- Prof. Dr. Mehmet Ali Beyhan (vekil): 24 Haziran 2014 - 5 Mart 2015
- Prof. Dr. Refik Turan 6 Mart 2015 – Görevde (2017)
(TTK binası, Türk mimarlık tarihinin en önemli modern tasarımlarından biri olarak kabul edilmektedir. )
TTK İle İlgili Bazı Bilgiler
- TTK’nın kurulmasının öncülerinden öğretmen, tarihçi ve sosyoloji profesörü Ayşe Afet İnan (Uzmay), aynı zamanda Atatürk'ün manevi kızıdır. Cumhuriyetin ilk tarih profesörlerindendir. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde ilk Türk Devrim Tarihi Kürsüsü'nü kurmuştur.
- Atatürk, kurumla bizzat ilgilenerek toplantılarına katılıyordu. Daha sonraki cumhurbaşkanları da kurumun koruyucu başkanları oldu.
- TTK’nin mevcut binası Turgut Cansever ve Ertur Yener tarafından tasarlanmıştır. Binanın tasarımı, 1980 yılında Ağa Han Mimarlık Ödülü’nü kazandı. TTK binası, Türk mimarlık tarihinin en önemli modern tasarımlarından biri olarak kabul edilmektedir.
- Türk Tarih Kurumu, Uluslararası Akademiler Birliği’nin (International Union of Academies – IUA) Türkiye’deki tek üyesidir.
- Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, tarih ve arkeoloji ile ilgili Türkiye’nin en büyük kütüphanesidir. Kütüphanede yaklaşık 260 bin cilt kitap ve çok zengin içerikli tarihi belgeler bulunmaktadır.
- TTK bünyesinde; Bilimsel Çalışmalar Müdürlüğü, Kütüphane ve Arşiv Müdürlüğü, İnsan Kaynakları ve Destek Hizmetleri Müdürlüğü, Strateji Geliştirme Müdürlüğü bulunmaktadır. Bu birimler; Başkan Yardımcısı, İç Denetim Birimi ve Bilim Kurulu’na bağlıdır.
- Merkezi Ankara’da bulunan TTK’nın 2017 yılı bütçesi 10 milyon 716 bin liradır.