Akşam yemek yedikten sonra koltuğa kurulup çayımızı veya kahvemizi yudumlarken televizyonun karşısında sevdiğimiz bir programı izlerken bu yayının nasıl yapıldığını düşündüğünüz oldu mu? Veya bir haber kanalında bir canlı yayına rastladığınızda bu yayını hangi sistemlerin sağladığını merak ettiniz mi? Çok karmaşık ve entegre sistemlerin bir araya gelmesi ile bu tür yayınları izleyebiliyoruz. Televizyonun kendisi gibi. İçini açtığınızda çözemediğiniz parçaları bir arada görürsünüz. Ama bu karmaşık yapı size rahat bir seyir imkânı verir.
Yukarıda bahsettiğimiz yayınları Uplink sistemleri vasıtası ile alabiliyoruz. Televizyon kanalları, ajanslar, GSM firmaları, radyo istasyonları gibi birçok alanda kullanılan Uplink sistemleri, yayıncılık sektörünün olmazsa olmazı. Onlarca cihazın bir araya gelerek oluşturduğu bir sistem. Kısaca, dünyadan uyduya, uydudan dünyaya gönderilen sinyallerin alt yapısı diyebiliriz.
Uplink; kelime anlamı olarak ‘çıkış hattı’ veya ‘çıkış yolu’ ifadesi ile tanımlanır. Alt sistemden ana sisteme bağlantı kuran cihazların oluşturduğu bir yapı. Bir sistemden aldığı yayın sinyalini uzaydaki uyduya veya havadaki bir vericiye gönderen bağlantı kanalı da diyebiliriz. Yer istasyonundan uyduya gönderilen sinyaller olarak da özetlenebilir. Uydu haberleşme ve televizyon yayıncılığının ana faktörü olan Uplink sistemleri, dijital yayıncılığın önemli bir sacayağı… Sayısız şirket tarafından kullanılan bu sistemleri biraz tanıyalım.
Uplink Nasıl Yapılır?
Uplink sistemlerini kullanan firmaların Uplink odaları ve cihazları vardır. Bazen bir canlı yayın aracı, bazen mobil bir cihaz Uplink sistemi olabilir. Uydu haberleşme sistemlerinde uyduya gönderilen sinyaller, GSM sistemlerinde baz istasyonlarına gönderilen sinyaller, bilgisayarlardan gönderilen sinyaller için Uplink cihazları kullanılır.
Uplink sistemlerini anlatmadan önce uydu sistemlerine bir göz atalım. Üretilen bir yayın sinyalinin daha geniş bir alana ulaştırılması için uydu sistemlerine ihtiyaç vardır. Mesela sadece bir kente ulaştırılması gereken yayın için o ili kuşbakışı gören bir tepeye bir verici yerleştirip sinyalleri bu cihaza göndermek yeterli olabilir. Tabi oldukça detaylı bir işlemden sonra. Ama bu sinyali tüm Türkiye’ye ulaştırabilmek için uyduda bir frekansa ihtiyaç vardır.
Uydulardan gönderilen veriler sayesinde oldukça hızlı iletişim sağlanabilir. Yörüngelerdeki uydular atmosferin üzerinde bulunurlar. Böylece birçok sinyali ulaştırma imkânı doğar. Uydular, özellikle televizyon yayıncılığı için oldukça kaliteli ve hızlı olanaklar sunar. Her uydu aynı özellikte ve işlevde değildir. Bazı uydu çeşitlerini saymak gerekirse; mesela haberleşme uyduları, bütün uyduların yarısını oluştururular, dünya ile eşit hızda hareket ederler, televizyon ve radyo kanallarının ağırlıkta olduğu uydulardır. Navigasyon uyduları konum belirlemek için kullanılırken, astronomi uyduları dünyayı gözlemleyen teleskoplardır. Casus uydular, diğer ülkelerin füzelerini takip etmek, askeri hareketlilik ve alanlarıyla ilgili istihbarat toplamak, nükleer etkinliklerini izlemek için kullanılır. Meteoroloji uyduları ise, hava tahminlerinin olmazsa olmazıdır.
Bahsettiğimiz uydulardan faydalanabilmek için öncelikle Uplink sistemlerine ihtiyaç vardır. Uydunun haberleşmesi Uplink ve Downlink şeklinde ifade edilen sistemler sayesinde yapılır. Yeri gelmişken Downlink ifadesine de yer verelim: Uplink’in tam tersi bir işlemdir. Sinyali vericiden yeryüzüne gönderen bir sistem. Yerden Uplink cihazları vasıtası ile uyduya gönderilen bir sinyal, filtrelenerek transponderlar aracılığı ile farklı bir frekans aralığına dönüştürülür. Downlink cihazları yardımıyla da dünya üzerinde belirlenen bir alana gönderilir.
Uplink ve uydu iletişim sistemleri birbirine entegre sistemlerdir. Uydu iletişim sistemleri şunlardan oluşur: Uydu, uydu yörüngesi, uydunun uzaydaki konumu, uydunun çalışmasını denetleyen yeryüzü istasyonu, alış ve gönderme frekansını dönüştüren transponder cihazı, iletişim trafiğinin uyduya gönderilmesini sağlayan çıkarma hattı Uplink sistemi, iletişim trafiğini yeryüzüne indirme hattı Downlink ve yer terminalleri ağları…
Televizyon Yayıncılığı ve Uplink
Her televizyon kanalının bir Uplink sistemi vardır. Televizyon programlarının geniş kitlelere ulaşması için üretilen yayın sinyalinin önce uyduya ulaşması gerekir. Ardından Downlink yapılarak bu program yayını hedeflenen kapsama alanına gönderilir.
Yayıncılıkta Uplink şöyle yapılır; rejiden gelen ses ve görüntü sinyalleri Uplink odasında Encoder denen cihaza gelir. Bu cihazda bir kodlama işlemi uygulanır. Bu işlemin ardından sinyal modülatöre ulaşır. Ardından Upconvertore denilen cihaza gönderilen sinyal istenen frekansa yükseltilir. Ardından bu frekans High Power Amplifier (HPA) denilen sisteme dahil edilir ve HPA dalga kılavuzları yolu ile Uplink antenine gönderilir. Burada ideal güç seciyesine ulaşan sinyal, uyduya ulaştırılır. Uydudaki sinyal Downlink vasıtası ile belirlenen alana ulaşır.
Genel hatları ile anlattığımız bu sistem için kullanılan cihazların nitelikleri farklıdır. Yayıncılık sektörü de teknolojideki gelişmelere bağlı olarak giderek farklılaşıyor ve kullanılan cihazlar değişiyor. Karasal yayınlar için kullanılan sistemlerin yerini dijital sistemler aldı. Artık Standart Defination (SD) yayınlar da giderek azalıyor. Televizyon sistemlerinde High Defination (HD) yani yüksek çözünürlüklü yayınlar gelişiyor. 4K, 3D, Ultra HD gibi daha yüksek çözünürlüklü sistemlerin de kullanılmaya başlanması ile Uplink sistemleri de değişiyor.
Uplink sistemleri, haber ajanslarının da aktif olarak kullandığı sistemlerdir. Haber ajanslarına abone olan televizyon kanalları, ajansa ait yayın frekansı aracılığı ile canlı yayınlar ve görüntü paylaşımı yapar. Mesela miting düzenleyen siyasilerin programını canlı yayınlarla abonelerine ulaştırabilir. Bu yayınlar için de canlı yayın sistemleri kullanılır. Kameraların bağlı olduğu canlı yayın aracındaki Uplink cihazları, üretilen sinyalleri yukarıda kabaca bahsettiğimiz evrelerden geçirerek uyduya gönderir. Uydudaki frekanstan da Downlink yapılarak televizyon kanallarına ulaştırılır.
Uplink Araçlarının Özellikleri
Uydu üzerinden canlı yayın yapma imkânı sağlayan Uplink araçlarının diğer adı canlı yayın aracıdır. Ancak her canlı yayın aracı Uplink aracı olmayabilir. Üzerindeki cihazlara göre farklılık gösterebilir. Mobilize reji aracı ismi de verilir. Herhangi bir televizyonda bulunan reji, yani yayın odasında bulunan cihazlara ve aparatlara sahip olan bu araçlarda genel olarak şu cihazlar bulunur: Kamera, kamera kontrol ünitesi, resim masası, promter cihazı, playout, ses masası, Uplink çanağı, encoder, reciver, recorder, player, jeneratör, intercom sistemi, kablolar…
Canlı yayınlar için broadcast kalitesinde ve kesintisiz sistem Uplink araçları vasıtası ile yapılan yayınlardır. Bir canlı yayın için öncelikle uydudan bir frekans tahsis edilmesi gerekir. Uplink cihazından uyduya çıkılır. Belirtilen frekanstan da yer istasyonu yayını alır. Uplink araçları arkası kapalı minibüs olabilir. Flyaway denilen mobil Uplink cihazları vasıtasıyla da yayın yapılabilir. Uplink veya canlı yayın araçları seyyar bir televizyon istasyonu gibidir. Bu araçlar sayesinde birden fazla noktadan aynı anda canlı yayın yapılabilir.
Uyduları kullanarak iletişim kurma fikri, 72 yıl öncesine dayanan bir geçmişe sahip 1945 yılında bu fikri ortaya atan isim İngiliz bilim adamı Arthur Charles Clarke’dır. Bu önerisi sebebiyle Clarke, Franklin Institute Stuart Ballantine tarafından altın madalya ile ödüllendirildi. Clarke’ın ortaya attığı fikirden yol çıkılarak günümüze kadar geliştirilen uydu sistemleri artık sivil ve askeri hayatın vazgeçilmez unsuru haline geldi.
Dünyanın yörüngesinde bulunan onlarca uydudan alınan sinyaller, birçok hizmete olanak sağlıyor. Televizyon izlerken ve radyo dinlerken aldığımız ses ve görüntünün ne kadar karmaşık bir süreçten geçerek insanlara ulaştırıldığını anlamak zor değil. Uplink sistemleri geliştikçe uydu iletişim sistemleri için de yeni olanaklar sunmaya devam edecek.