Antep Fıstığı ve Faydaları

Antep fıstığı, yemeyi çok sevdiğimiz kuruyemişler arasında en popüler olanlardan biridir. Sakız ağacıgiller ailesinin yenebilen kabuklu meyvesi antepfıstığı, kimi bölgelerde Şam fıstığı olarak da anılır. Türkiye'de ekseriyetle Antep fıstığı olarak bilinmesinin nedeni, ülkemizdeki ilk fıstık işletmelerinin Gaziantep şehrinde kurulması ve Türkiye'ye dağıtımının da bu ilden yapılmasıdır. 

Yılın her zamanı tüketilebilen bu besin kaynağının içeriğindeki vitamin ve mineraller sağlık için de oldukça faydalıdır. Gıda değerleri ve kalorisi yüksektir ancak fındık ve yer fıstığına oranla, yağ oranı daha düşüktür. 

Keskin bir tadı ve ayırt edici bir kokusu vardır. Diğer yemiş ve çerez çeşitlerine göre lezzeti de daha yoğundur. Bu sebeple, içine karıştırıldığı yiyecek ve tatlıların da aromalarını değiştirir. 

Antep Fıstığı Nasıl Yetişir?

Millattan önce 6750 yılına dek izlerine rastlanan Antep fıstığı, küçük ağaçlarda yetişir. Bu ağaçlar çok uzun sürelerde büyür ve neredeyse bir insan ömrü süresinde ancak verimli olmaya başlar. 

Antep fıstığının leylak rengindeki kabukları, içindeki meyve olgunlaştıktan sonra kırmızı ve sarı arası bir renge döner ve içindeki meyveyi almayı kolaylaştıracak şekilde ikiye ayrılır. Genellikle tazeyken toplanır. Kabuğu kızarmadan toplanan Antep fıstıkları, pasta, baklava, lokum ve genel tatlı yapımında tercih edilir. Ham olarak toplanan bu fıstıkta fire olur ancak bu fıstığın rengi koyu bir yeşildir. Standart bir Antep fıstığına göre de daha pahalıdır. 

Antep fıstığının 4 türü bulunur. Bunların arasında, İran fıstığı olarak adlandırılan çeşit en çok yetiştirilen fıstıktır. İran fıstığının meyveleri diğer türlere göre daha iri ve etkidir. Ancak tadı biraz daha zayıftır. Ayrıca, yağ oranı da diğer türlere göre oldukça düşüktür. Fiyatı, diğer fıstık çeşitlerine göre daha ucuzdur.

Az yağışlı iklimi ve sıcak havayı çok seven Antep fıstığından kavurucu sıcaklarda daha çok verim alınır. Öyle ki, sıcaklığın -10 derecenin altına düştüğü soğuk ve uzun kış günleri, Antep fıstığı ağaçları için telafisi zor kayıplara neden olabilir. Aynı zamanda, bu ağaçlar, meyvesi toplanırken çok titiz olunması gereken ağaçlardır; toplama biçimi de sonraki yılın ürününü etkileyebilir. Eğer fıstıklar değnek ve sopalarla ağaca sertçe vurarak toplanıyorsa, "ağaç küsmesi" olarak bilinen durum gerçekleşir ve ağaç bir sonraki sene verimsiz hale gelir. Bazen çiftçiler, zamandan kazanmak için bir sonraki sene verimsizleşeceğini bildikleri halde bu metotları kullanır. Antep fıstığının iki senede bir ürün verdiği şeklindeki yanlış bilginin kaynağı da bu durumdur. 

Fıstığın, yağlı ve ince kabukları ona bambaşka bir tat verir. Bu kabuklar, yemişin cinsine göre fıstıktan kimi zaman kolay ayrılırken, kimi zaman fıstığa yapışmış vaziyettedir. Hem kabuklu hem de kabuksuz şekilde tüketilebilen Antep fıstığı, tuzlanıp kavrularak da yenebilir.

Antep Fıstığının Yetiştiği Bölgeler

Yalnızca Antep fıstığına değil, genel kabuklu fıstık üretimine baktığımız zaman, Amerika Birleşik Devletleri, İran ve Türkiye'yi ilk üçte sayabiliriz. ABD'nin birinci, İran'ın ikinci, ülkemizinse üçüncü sırada olduğu bu listede, Türkiye'yi Suriye takip eder. Türkiye'deki fıstık diğer ülkelere göre daha kaliteli olmasına karşın, ilaç, gübre ve arazi sürülürken kullanılan mazot ücretlerinin pahalı olması nedeniyle yerli üreticiler dünyadaki rakiplerine göre daha dezavantajlı konumdadır. 

Türkiye, tüm dünyada çok sevilen Antep fıstığının "güncel" memleketlerinden biri olarak kabul edilir. Türkiye ile birlikte İran, ABD, Irak, Suriye, Hindistan ve Türkmenistan'ı da saymak gerekir. Amerika Birleşik Devletleri'nde en çok Kaliforniya'da üretilen Antep fıstığı, ülkemizde en fazla Şanlıurfa, Gaziantep (özellikle Nizip ilçesi), Siirt, Kahramanmaraş, Adıyaman, Mardin ve Diyarbakır illerinde yetiştirilir. Gaziantep'te kurulan Antep Fıstığı Araştırma Enstitüsü, türleri belirlenmiş fıstık arazileri oluşturmak için çalışmaktadır.  

Orta Doğu'nun haricinde, Orta Asya'da da yetiştirilen Antep fıstığı, kurutulduğunda daha uzun süre saklanabilir. 

Antep fıstığının kullanım alanları

Tatlılara, kimi zaman yemeklere de koymayı sevdiğimiz bu güzel yemiş, eczacılıkta öksürük şurubu içeriği olarak dahi kullanılmaktadır. 

Antep Fıstığının Faydaları Nelerdir?

Antep fıstığı, içinde barındırdığı A, B1, B2, C, E vitaminleri ile kalsiyum, bakır, demir, potasyum, magnezyum gibi mineraller sayesinde insan sağlığına birçok açıdan faydalıdır. Gelin bu faydalara madde madde bakalım: 

• Antioksidandır; bu sayede iç organları korumaya yardım eder ve vücudu birçok hastalığa karşı korur.

• Hastalık sonrası iyileşme dönemlerinde vücudun en iyi dostlarından biridir. İyileşme süresinin rahat geçmesini sağlar ve bünyeyi daha dirençli duruma getirerek bu süreyi kısaltır.

• Doymamış yağ oranı yüksektir; kolesterolü yükseltmez. Aksine, kandaki kolesterol seviyesini düşürmeye yardım eder.

• İçeriğindeki karbonhidrat sayesinde gün içinde zinde hissetmeye yardım eder, açlığa ve halsizlik hissine engel olur. Enerji deposudur.

• 100 gram Antep fıstığında, vücudun günlük protein, B1 vitamini ve fosfor ihtiyacının yüzde 35'i bulunur.

• 100 gram Antep fıstığında 4 gramlık bir posa bulunur. Posa miktarı açısından, pirinç, patates ve buğdaya göre 10 kat üstündür.

• Sığır etinden, protein açısından 2 kat, fosfor açısından da 4 kat üstündür. Herhangi bir sağlık sorunu nedeniyle et yemesi yasak olanlar ya da vejetaryenler protein ihtiyaçlarını antep fıstığı ile karşılayabilirler.

• Oldukça besleyicidir.

• Kalp sağlığını koruyan besinlerdendir. İçerdiği "resveratrol" isimli antioksidan madde ile kronik kalp rahatsızlıklarını ve kanser riskini azaltır. Bir nevi kalp ilacı vazifesi görür.

• Akciğer enfeksiyonlarını ve iltihaplarını olumlu yönde etkiler. İyi bir iltihap temizleyicidir. Göğsü yumuşattığı gibi, ağrıları da hafifletir.

• Öksürüğe iyi gelir. Ezilip balla karıştırılarak içilirse öksürük için daha etkili hale gelir.

• Bronşiti keser.

• Balgam söktürür.

• Mide problemlerine karşı faydalıdır. Mide asit oranını dengeler.

• Mide kanserine yakalanma olasılığını minimuma indirir.

• Böbrek sağlını korumaya yardım eder, böbrek ağrısını hafifletir.

• Safra kesesinde taş oluşma riskini azaltır.

• Karaciğer için faydalıdır.

• İnce bağırsaklardaki glikoz emilimini azaltır ve kan şekerinin yükselmesine engel olur. Yapısındaki lipitlerin birçoğu monounsature yağ asidi içerir. Bu nedenle, buğdaya göre kan şekerini yükseltme yönünden çok daha az risk taşır.

• Şeker hastaları da tüketebilir.

• Sindirim sistemi için faydalıdır. Ayrıca, sindirim sistemiyle ilgili kanser hastalıklarına yakalanma riskini de azaltır.

• Felç geçirme riskini minimuma düşürür.

• Doğurganlık üzerinde olumlu etkisi gözlenir. Hamilelik öncesinde tüketilirse döllenmeye yardımcı olur.

• Vücudunu geliştiren kişiler için iyi bir yiyecektir.

• Cinsel isteği ve gücü artırarak cinsel sağlığı olumlu yönde etkiler.

• Kadının yumurtalarını güçlendirir, olgunlaştırıp çatlamalarına da yardımcı olur.

• Sperm kalitesini arttırır.

• Sinir sistemini korur, depresyonun etkilerini azaltır ve kişiyi dinçleştirir.

• İçeriğindeki yağlarla, makul miktarlarda tüketildiğinde cilt sağlığı için yararlıdır.

• Göz sağlığını korur.

Antep Fıstığının Zararları Nelerdir?

Her yiyeceğin olduğu gibi, Antep fıstığının da aşırı tüketim sonucu meydana gelebilecek zararları vardır. Tabii bu durum, bu yemişi tüketen kişinin sağlık durumuyla da çok yakından ilgilidir. Bu zararları maddeleyecek olursak;

• Antep fıstığı kolesterol problemi olan kişiler için uygun bir kuruyemiş değildir. Kolesterol hastalarının Antep fıstığını doktorlarına danışarak ve az miktarlarda tüketmeleri gerekir.

• Fıstık çeşitlerinin tamamının içeriği yağlıdır. Antep fıstığı da yağlı olması sebebiyle kilo alımını tetikleyebilir, sivilce ve benzeri cilt sorunlarını meydana getirebilir.

• Hamilelik sürecindeki kadınların aşırıya tüketmesi de çeşitli sağlık problemleri doğurabilir.

• Cildi hassas olan kişilerde alerjik reaksiyona yol açabilecek yemişlerden biridir. Kişinin alerji testi yapıp antep fıstığına karşı reaksiyon gösterip göstermediğini öğrenmesi yerinde olacaktır.

• Çok fazla tüketildiğinde mideyi bozup ishale sebep olabilir. 

Antep Fıstığı ile İlgili İlginç Bilgiler

• Antep fıstığı yeşil ve leylak renklerini içeriğindeki antioksidanlara borçludur.

• Çeşitli ülkelerde "gülen fıstık", "mutlu fıstık" ve "yeşil badem" isimleriyle de bilinir.

• Antep fıstığı toplandıkta sonra da oksijen tüketip karbondioksit açığa çıkarmaya devam eden besinlerdendir. Bu nedenle, taşınma esnasında iyi havalandırma yapılmazsa, saklandığı depoya ya da kapalı bölmeye giren insanların zehirlenmesine sebep olup hayati riskler oluşturabilir. Aynı zamanda, basınç söz konusu olduğunda, yanmaya meyillidir. Bu da, antep fıstığının kargocular tarafından çabuk yanan maddeler listesine alınmasına yol açmıştır.

• Kendiliğinden olgunlaşıp çatlayan ve ağaçtan kendi kendini atan antep fıstığı en kaliteli fıstık olarak kabul edilir ve diğerlerine göre daha lezzetlidir. Bu daha pahalı olması durumunu da beraberinde getirir. Kendiliğinden olgunlaşıp çatlayan Antep fıstığına Gaziantep ve çevresinde "ağaç altı" ve "çıtlak" denir. Bu fıstıklar diğer fıstıklardan ayrı toplanır ya da tüm mahsul toplandıktan sonra, içinden tek tek ayıklanır.

• En lezzetli antep fıstığı sanılanın aksine en iri olan değildir. Küçük ve kabuğu başlangıç yerinden ayrılmış durumdaki antep fıstığı daha makbuldür. Bu, içindeki yemişin çok şişip olgunlaştığını ve o sert kabuğu çatlattığını gösteren bir işarettir. Bu nedenle Antep fıstığı alırken çatlama yerine dikkat etmek gerekir. Yalnızca uç kısmı çatlamış olan fıstık standart bir fıstıktır. İri olan Amerikan, İran ve Siirt fıstıkları ise diğerlerine göre daha lezzetsizdir. Gıda sektöründe hammadde olarak tercih edilirler.

• Tuzsuz, küçük Antep fıstıkları besin değeri en yüksek olan fıstıklardır.

• Antep fıstığı, Gaziantep ve çevresinde alkollü yerlerde de servis edilir. Her bölgede servis ediliş şekli farklıdır. Çoğunlukla, fıstıkların tavada yağsız ve susuz, çok az tuz eklenerek kavrulması sonrası servis edilir. Bu şekilde sunulan antep fıstığının rakı için iyi bir meze olduğu düşünülür.

• Karışık kuruyemişler içinde bademle birlikte en hızlı tükenen kuruyemiştir.

• Kavurmak için fırın değil tava kullanılmalıdır. Fırın, en taze fıstığı bile yakıp kömüre çevirebilir.

• Profesör Doktor İbrahim Saraçoğlu, bir röportajında, Adana ve Gaziantep bölgesinde yaşayanların çok fazla kebap ve et tüketmelerine karşın Konya'da yaşayanlara göre daha az kalp krizi geçirmesinin nedenlerinden birinin Antep fıstığı olduğunu belirtmiştir.

• Oldukça değerli bir besin olması nedeniyle, "yeşil altın" takma adını almıştır.

• Gaziantep'te yatırım aracı olarak görülmeye başlanmıştır. Öyle ki, birçok insan arazi veya ev almak yerine fıstık alıp stoklamıştır.

• Yetiştirildiği bölgelerde, toplanma zamanında çok fazla hırsızlık olur. Bu nedenle, çiftçiler fıstık ağaçlarını korumak için nöbet tutarlar.

• Antep fıstığı mango ve sumak ile "akraba" olan bir yemiştir.

• İncil'de adı geçen iki yemişten biridir.