ASR (Anti Patinaj Sistemi) Nedir, Nasıl Çalışır?

Son yıllardaki gelişen teknolojinin ışığında otomotiv teknolojisi hızla evrim geçirmektedir. Son on yıl içerisinde teknolojideki en büyük ilerlemeler ise güvenlik alanında olmuştur. Sürüş güvenliğinin arttırılması için yeni teknolojiler icat edilirken, görece eski teknolojilerde daha iyi performans vermeleri için geliştirilmektedir.

Anti-patinaj sistemi veya ASR, arabalarda, kamyonlarda ve spor arazi araçlarında (SUV) ABS fren sistemi ile beraber çalışan bir yardımcı güvenlik sistemidir. Çekiş kontrol sistemi (TCS) olarak da isimlendirilen ASR, motoru ve frenleri kontrol eden bir elektro-hidrolik sistem kullanarak,kötü yol koşullarında veya sürücü aniden süratlendiğine aracın tekerleklerinin yol tutuşunu kaybederek kaymasını engeller.

Anti Patinaj Sisteminin Tarihi

Anti-patinaj sistemi 1992 yılından beri araba ve motosikletlerde yaygın olarak bulunmaktadır. Sistemin ilk prototipi ise 1930’ların başlarında Porsche tarafından geliştirilen ve yol tutuşunu arttırmak için bir tekerleğin diğerlerinden daha hızlı dönmesini sağlayan “Sınırlı kaymalı diferansiyeldir”. Bu diferansiyel sistem tamamen mekanik olup kaymakta olan tekerlekten diğerine, görece düşük miktarda güç transfer eder. Bu mekanik sistemden günümüzdeki modern ASR’lere geçişteki ikinci prototip ise General Motor tarafından icat edilen MaxTrac adlı ünitedir. MaxTracilkel bir bilgisayar sistemi kullanarak tekerleklerdeki dönüş hızını denetlemeyi ve motor gücünü buna göre ayarlamayı amaçlamıştır. ASR, ilk kez yere inen hava taşıtlarının iniş mesafesini kısaltmak için kullanılan ABS fren sistemi ile yakın ilişkilidir. ABS’yi tamamlayıcı olarak Anti-patinaj sistemi 1979 yılında BMW tarafından kullanılmıştır. 1980’nin sonlarına doğru SaaB 9000, 1992 yılında ise ChevroletCorvette anti-patinaj sistemini kullanmaya başlamıştır.

ASR Nasıl Çalışır?

Modern taşıtlar, ABS fren sistemine yerleştirilen sensörlerin kullanılmasına dayanan elektronik patinaj kontrol sistemlerine sahiptir. Bu tekerlek hız sensörleri, her bir tekerleğin hızını ayrı ayrı denetleyerek içlerinden herhangi birinin tutuş gücünü kaybedip kaybetmediğini kontrol eder. Eğer tekerleklerden birisinin diğerlerinden daha hızlı döndüğü saptanırsa sistem bu tekerleğin hızını azaltır.

Bazı sistemler frenleri kullanarak kaymakta olan tekerleği yavaşlatır. Bu genellikle aracı yavaşlatmak ve sürücüye kontrolü tekrar kazandırmak için yeterlidir. Diğer sistemler ise kayan tekerleğe motordan giden gücü azaltarak süreci bir adım ileri taşır. Sistemin işleyişi genellikle taşıtta bulunan sensörlerin kombinasyonu ile kontrol edilir: Tekerlek sensörleri, şanzıman türbini devir sensörü hatta diferansiyel ve vites sensörleri sisteme dahil olabilir. Sürücü ASR devreye girdiği zaman, gaz pedalının ayağının altında titremeye başladığını hisseder ve genellikle motordan alışılmadık sesler duymaya başlar.

Anti-patinaj sistemi ABS fren sistemi ile birlikte çalışır, fakat farklı bir amaca hizmet etmektedir. ABS, sürücü aracı durdurmak istediği zaman devreye girer, ASR ise tam tersine araç hızlanırken çalışır. Örneğin araç karlı veya ıslak bir yolda durmakta iken sürücü gaz pedalına bastığında aracın lastikleri kaygan yüzeyde yeterli tutuşa sahip olmadığı için patinaj yapmaya başlar. ASR bu noktada devreye girerek tekerleklerin hızını düşürür ve lastiklerin yeterli tutuşa ulaşmasını sağlayarak aracın hareket etmesini kolaylaştırır.

ASR’nin Faydaları Nelerdir?

Sürücünün aracın kontrolünü kaybetmemesi için dört tekerleğinde tutuş gücünü koruması hayati öneme sahiptir. Tekerlekler hızlanma esnasında yol tutuşunu kaybederse araç kaymaya başlar, kontrol tekrar sağlanamazsa kaza kaçınılmazdır. Kontrolü sağlamak için sürücü ya tekerleklerin tekrar yolu tutmasını beklemek zorundadır ya da hızını azaltmalıdır. Bu yöntemler belli ölçüde çalışsada ASR frenler ve motor üzerinde çok daha güçlü kontrol sağlayarak sürücü ve yolcu güvenliğini arttırır. ASR:

• Aracın yol tutuş gücünün korunmasını sağlar.
  
• Kaygan yollarda araç kalkarken, hızlanırken ve viraj alırken sürüş istikrarının korunmasına yardımcı olur.
  
• Uyarı lambası kaygan yollara girildiğinde sürücüyü uyarır, böylece kaza riskini azaltır.
  
• Lastiklerin ömrünü uzatır. Aktarma organlarının (Gücün motordan tekerleklere aktarılmasını sağlayan parçalar) korunmasını sağlar.
  
• ABS ile aynı alt yapıya sahip olduğu için arabalara monta edilmesi son derece kolaydır.
  
• Her hava koşulunda güvenlidir. Sistem karlı ve ıslak zeminlerde efektif bir şekilde çalışır.
  

^{Yukarıdaki fotoğrafta üstteki ASR'siz aracın virajda savrulduğu ASR'li aracın ise virajı başarı ile döndüğü gösterilmiştir.}

Anti-Patinaj Sisteminin Sınırlılıkları ve Dezavantajları nelerdir?

Var olan her güvenlik sistemi gibi ASR’nin de sahip olduğu sınırlar ve getirdiği bir takım zorluklar vardır.

• ASR pahalı bir sistem olarak araba fiyatlarını yükseltmektedir. Bazı insanlar hala daha düşük fiyatlar için ASR monta edilmemiş eski modelleri seçebilmektedir.
  
• Bakım masrafları fazladır. ABS ve ASR sensörleri sayısız sebepten hasar görebilir. Tamir ücretleri ise şaşırtıcı derece yüksek olabilir.
  
• Bazı uzmanlara göre ASR kullanımı arazi araçları için optimal değildir. Dört çekerli araçların arazide kullanılması anti-patinaj sistemine zarar verebilir.
  

Her taşıt güvenlik sisteminde olduğu gibi ASR’nin de faydalı olabilmesi için şoförün sürüş tavrı çok önemlidir. Aşırı hızlanma, sürüş sırasında yeterli takip mesafesini korumama ve agresif sürüş Anti-patinaj sisteminin etkisini azaltmaktadır. Örneğin, kötü yol koşullarında aşırı hızlanma, kaza riskini, araç ASR’ye sahip olsa bile, arttırmaktadır. Unutulmamalıdır ki ASR duruş mesafesini kısaltmak için dizayn edilmemiştir. Daha önemlisi ASR sahibi olmayan araçlar kaygan yollarda hızlarını düşürmek zorundadır. Aynı hız azalması ASR monta edilmiş araçlarda gerekli olmamaktadır. Yani ASR, sürücülerin kötü yol koşullarında güvenli olandan daha yüksek hız ile seyretmelerine sebep olabilir. Bu yüzden sürücüler hız göstergelerine daha fazla dikkat göstermelidirler. Hiçbir güvenlik önlemi sürücü hatasından doğan tehlikeyi engelleyemez. Sürücüler araçları hangi sistemlere sahip olursa olsun reaksiyon sürelerini kısaltan şeylerden kaçınılmalıdır (dikkat dağınıklığı, yorgunluk, alkol vb.).

Bozulmakta Olan veya Çalışmayan Anti-patinaj Sisteminin Belirtileri

Anti-patinaj sisteminin zaman içinde görevlerini yerine getirememeye başlaması sıkça gözlemlenen bir problemdir. Semptomların hızlı bir şekilde tespit edilip sürüş güvenliği için problemin en kısa zamanda çözülmesi gerekir. Özellikle sürücünün ASR’nin bozulmaya başladığını fark etmemesi ve araçtan beklediği tepkileri alamaması kaza riskini arttıracaktır.

1- ASR güvenlik ışığının yanıyor olması

 ASR bozulmaya başladığı zaman bunun en yaygın işareti, aracın ön panelindeki ASR işaret ışığının yanmaya başlamasıdır. Bu güvenlik sisteminde acilen çözülmesi gereken çok önemli bir problemin olduğunun göstergesidir. Kendi güvenliğiniz için kesinlikle göz ardı edilmemelidir ve en kısa zamanda çözülmelidir.

2- Anti-patinaj sisteminin kapanıp açılma fonksiyonunu kaybetmesi

Bazı araba üreticileri, araçlarındaki anti-patinaj sisteminin sürücünün isteğine göre devre dışı bırakılabilmesi için bir düğme eklerler. Bu özellikle tekerleği sıkıştığı yerden kurtarmak için hızlanma ve spin gerektiği zaman lazım olan bir fonksiyondur. ASR zarar gördüğünde ve bozulmaya başladığında, sistemin manuel olarak kapatıldığında bile çalışmaya devam ettiği gözlemlenebilir. Bunun sebebi açma-kapama düğmesindeki basit bir bozukluk olabileceği gibi sistemin bozulmaya başlaması da olabilir.

3- Anti-patinaj sisteminin fonksiyonlarını kaybetmeye başlaması

Eğer ASR bozulmaya başladıysa buz ve yağmur gibi kötü hava koşullarında fren yaparken arabanın kontrolünü sağlamanın zorlaştığı fark edilir.

4- ABS’nin fonksiyonlarını kaybetmeye başlaması

ABS fren sistemi ve Anti-patinaj sistemi aynı altyapıyı paylaştığı için ABS’deki herhangi bir arıza ASR’yi de etkileyecektir. Fren sistemi zaman içinde etkisini kaybettikçe sürücü fren pedalına her seferinde daha şiddetli basmak zorunda kaldığını fark edecektir. Fren sisteminin fonksiyonlarını yitirmesi son derece ciddi bir problem olup göz ardı edilmemelidir.