Avrupa Birliği’nin Tarihi, Amacı ve Üyeleri

Avrupa Birliği, kömür ve çelik birliği ile başlayan bir sürecin sonucudur. Avrupa halklarının barışını, birliğini ve refahını esas alan örgütlenmedir.

Avrupa Birliği (AB), toprakları çoğunlukla Avrupa kıtasında bulunan 28 ülkenin siyasi ve ekonomik bir örgütlenmesidir. Tüm üye ülkeleri kapsayan standart yasalar, ekonomik işbirliği ve özgürlükleri içeren ortak bir pazardır. Tarım, balıkçılık ve bölgesel kalkınma politikalarını içeren ortak bir ticaret politikası vardır. Savaşlara yol açan kömür ve çeliğin barış aracı olarak kullanılması teklifi ile başlayan Avrupa Birliği süreci, şimdi 28 ülkenin bir arada olduğu dünyaya yön veren devasa bir siyasi ve ekonomik yapıdır.

Türkiye ile AB ilişkileri, yaklaşık 60 yıldır çalkantılı ve dalgalı bir seyir izlemiştir. Son aşamada, siyasi tartışmaların gölgesinde sürdürülmeye çalışılan üyelik müzakereleri Kasım 2016 itibariyle Avrupa Parlamentosu tarafından donduruldu ve Nisan 2017 tarihinden itibaren Türkiye tekrar denetim sürecine alındı.

Avrupa Birliği Tarihi

Avrupa Birliği, “Birleşik Avrupa” ideali çerçevesinde oluşan siyasi ve ekonomik bir örgüttür. Avrupalı devlet adamları, İkinci Dünya Savaşı sonrası kalıcı barış için çaba sarf etmeye başladı. Bu sürecin ilk adımı 9 Mayıs 1950’de Fransa Dışişleri Bakanı Robert Schuman tarafından atıldı. Schuman, kömür ve çelik üretimiyle alınan kararları uluslarüstü bir kuruma devretmeyi teklif etti. Bu çağrı üzerine Schuman Deklarasyonu çerçevesinde 1951 yılında Belçika, Almanya, Lüksemburg, Fransa, İtalya ve Hollanda’dan oluşan 6 ülke, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu (AKÇT) kurdu. AKÇT’nin ilk başkanı, Schuman Deklarasyonu’na ilham veren fikrin sahibi Jean Monnet oldu. Böylece savaş sebebi olan kömür ve çelik, barışın aracı oldu ve dünyada ilk kez devletler iradelerinin ve egemenliklerinin bir kısmını uluslarüstü bir kuruma devretti.

Avrupa Birliği’nin ilk adımının atılmasının ardından bazı önemli tarihleri şöyle sıralayabiliriz;

• 1957 yılında, kömür ve çelik dışında diğer sektörlerde de işbirliği yapılması kararı alındı ve Roma Antlaşması imzalanarak Avrupa Ekonomik Topluğu (AET) kuruldu.
  
• Roma Antlaşması çerçevesinde 1 Ocak 1958 tarihinde Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (EURATOM) kuruldu. Topluluğun amacı; “nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanılmasını sağlamak” olarak belirlendi.
  
• 1965 yılında Birleşme (Füzyon) Antlaşması imzalandı. Antlaşmaya göre, daha önce “topluluk” adıyla kurulan bütün kurumlar tek bir konsey ve tek bir komisyon altında toplandı. Bütün topluluklar “Avrupa Toplulukları (AT)” adıyla anılmaya başlandı.
  
• 1 Temmuz 1968’de Gümrük Birliği çerçevesinde gümrük vergileri kaldırıldı.
  
• 1973 yılında ilk genişleme süreci yaşandı. Topluluğa üye olmak isteyen İngiltere, Danimarka ve İrlanda, talepleri üzerine uzun süren siyasi tartışmaların ardından AT’ye kabul edildiler.
  
• 1981 yılında Yunanistan, 1986’da da İspanya ve Portekiz’in üye yapılması ile 12 ülke topluluğa katılmış oldu.
  
• 17 Şubat 1986’da topluluktaki karamsar havanın dağıtılması ve canlanması için tek pazar oluşturma amacıyla “Avrupa Tek Senedi” imzalandı ve daha önceki antlaşmalarda köklü değişiklikler yapıldı.
  
• 7 Şubat 1992’de Maastricht Antlaşması yürürlüğe girdi. Bu antlaşmada ilk kez “Avrupa Birliği” terimi kullanıldı. “Üç sütun” adı verilen uygulama alanları başladı.
  
• 1995 yılında Avusturya, Finlandiya ve İsveç’in de katılımıyla üye ülke sayısı 15’e ulaştı.
  
• 1 Ocak 2002 tarihinde Avrupa Birliği ortak para birimi olan euro tedavüle girerek 12 ülke tarafından kullanılmaya başlandı.
  
• 1 Mayıs 2004 yılında en büyük genişleme dalgası yaşandı ve Avrupa Birliği’ne 10 yeni ülke katıldı. Çek Cumhuriyeti, Estonya, Güney Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya’nın katılımıyla üye ülke sayısı 25’e yükseldi.
  
• 2007 yılında Bulgaristan ve Romanya, 2013 yılında Hırvatistan Birliğe katıldı ve üye sayısı 28’e yükseldi.
  

AB’ye İlişkin Bazı Bilgiler

• Avrupa Birliği ülkelerinin toplam nüfusu, 2016 yılı itibariyle 511 milyon 805 bin 100 olarak açıklandı.
  
• AB ülkelerinin toplam gayri safi yurt içi hasılası 17 trilyon doların üzerindedir.
  
• AB üyesi ülkelerin toplam yüzölçümü 4 milyon 422 bin 773 kilometrekaredir.
  
• Birliğe üye ülkelerden 20’si ortak para birimi avro (euro) kullanıyor.
  
• 28 üyeden 22’si NATO üyesidir.
  
• Schengen Antlaşması kapsamında üye ülke vatandaşları pasaport kontrolüne tabi tutulmaz.
  
• Avrupa Birliği, 2012 yılında Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmüştür.
  
• Avrupa Birliği; Avrupa Komisyonu, Avrupa Birliği Konseyi, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Adalet Divanı adlı kurumlar tarafından yönetilir.
  

Türkiye’nin AB Serüveninin Tarihçesi

Türkiye, 1959 yılından bu yana AB’ye üye olabilmek için gerekli düzenlemeleri yerine getirmeye, açılan fasılları kapatmaya çalışıyor. Siyasi, hukuki, ekonomik ve kültürel gerekçelerle 58 yıldır AB’ye kabul edilmemiştir. Son aşamada Türkiye ile Ab müzakereleri donduruldu ve Türkiye tekrar denetim sürecine alındı.

Bu süreçteki bazı önemli tarih ve gelişmeleri şöyle sıralayabiliriz;

• 31 Temmuz 1959: Türkiye, kurulmasından 19 ay sonra Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) ortaklık için başvuru yaptı.
  
• 12 Eylül 1963: 27 Mayıs 1960 askeri darbesi sebebiyle kesintiye uğrayan ilişkiler, AET’nin ortaklık başvurusunu kabul etmesi ile tekrar başladı. Türkiye ile AET arasında ortalık ilişkisinin ilk adımı olarak Ankara Anlaşması imzalandı.
  
• 1 Aralık 1964: Nihai hedefi tam üyelik olan Ankara Anlaşması yürürlüğe girdi.
  
• 1 Eylül 1971: Gümrük Birliği’ne Katma Protokolü’nün ticari hükümlerinin “geçici anlaşması” yürürlüğe girdi.
  
• 21 Mayıs 1973: Türkiye ile AET arasında “Birinci Genişleme” görüşmeleri mutabakatla sonuçlandı.
  
• 9 Ekim 1978: 1970’li yaşanan ekonomik krizler sebebiyle Türkiye, Katma Protokolü’nü süresiz askıya aldı.
  
• 22 Ocak 1982: Avrupa Parlamentosu (AP), Türkiye’ye yapılacak mali yardımların “insan haklarına saygı ve demokratik özgürlükler temin edilinceye kadar” askıya alınmasını istedi.
  
• 16 Eylül 1986: 12 Eylül 1980 darbesinden itibaren fiilen dondurulan ilişkiler, bakanlar düzeyinde düzenlenen toplantı ile tekrar başladı.
  
• 6 Haziran 1990: Avrupa Komisyonu, Türkiye ile her alanda işbirliği başlatılması için “İşbirliği Paketi” hazırlayarak Avrupa Konseyi’nin onayına sundu.
  
• 13 Aralık 1995: Türkiye için Gümrük Birliği’nin son döneminin uygulanmasına ilişkin konsey kararı onaylandı.
  
• 31 Aralık 1995: Ankara Anlaşması uyarınca Türkiye-AB entegrasyonunda 22 yıl süren “geçiş dönemi” tamamlandı.
  
• 1 Ocak 1996: Türkiye ile AB arasında sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünlerini içeren Gümrük Birliği tesis edildi.
  
• 13 Aralık 1997: AB’nin Beşinci Genişleme dönemine ilişkin kararda Türkiye’nin adının zikredilmemesi üzerine Ankara, AB ile siyasi diyalogu dondurma kararı aldı.
  
• 11 Aralık 1999: Helsinki’deki AB zirvesinde Türkiye’ye adaylık statüsü tanındı.
  
• 8 Mart 2001: AB Bakanlar Konseyi, Türkiye için ilk Katılım Ortaklığı Belgesi’ni kabul etti.
  
• 19 Mart 2001: Katılım Ortaklığı Belgesi’ne cevaben Türkiye, ilk Ulusal Programı’nı kabul etti.
  
• 19 Nisan 2003: TBMM’de AB Uyum Komisyonu kuruldu.
  
• 19 Mayıs 2003: AB Bakanlar Konseyi, Türkiye için Katılım Ortaklığı Belgesi’ni kabul etti.
  
• 17 Aralık 2004: AB Brüksel Zirvesi’nde Türkiye’nin siyasi kriterleri yerine getirdiği teyit edildi. Katılım müzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde başlaması kararlaştırıldı.
  
• 3 Haziran 2005: Devlet Bakanı Ali Babacan, AB ile tam üyelik müzakerelerini yürütmek üzere “başmüzakereci” olarak görevlendirildi.
  
• 3 Ekim 2005: AB, Türkiye ile tam üyelik müzakerelerini başlattı.
  
• 8 Haziran 2011: Avrupa Birliği Bakanlığı kuruldu.
  
• 16 Ekim 2014: Türkiye, yeni AB İletişim Stratejisi’ni açıkladı.
  
• 24 Kasım 2016: Avrupa Parlamentosu, Türkiye ile müzakerelerin geçici olarak durdurulmasına karar verdi.
  
• 25 Nisan 2017: AKPM Genel Kurulu, 2004 yılında denetim sürecinden çıkarılarak diyalog sürecine alınan Türkiye’nin tekrar denetim sürecine alınmasına karar verdi.
  

Avrupa Birliği’ne Üye Ülkeler

Almanya (Berlin): Kurucu üyelerden Almanya, Avrupa Birliği’nin kurulduğu 1 Ocak 1958 tarihinden beri birliğin üyesi. 26 Mart 1995 tarihinden bu yana da Schengen bölgesi üyesi. Nüfusu 82,1 milyon olan Almanya’nın nüfusunun AB’nin toplam nüfusuna oranı yüzde 16,2. Avrupa Parlamentosu’nda (AP) 96 koltuğu bulunuyor. 1 Ocak 1999 tarihinden bu yana avro bölgesi üyesi. Gayri safi yurtiçi hasılası 3,134 trilyon avro.

Avusturya (Viyana): Birliğe 1 Ocak 1995 tarihinde katıldı. 1 Aralık 2007 tarihinden bu yana Schengen bölgesi üyesi. Nüfusu 8,6 milyon. Nüfusunun AB nüfusuna oranı yüzde 2,2. Avrupa Parlamentosunda 18 koltuğu bulunuyor. 1 Ocak 1999 tarihinden bu yana avro bölgesi üyesi. Gayri safi yurtiçi hasılası 349,493 milyar avro.

Belçika (Brüksel): Kurucu üyelerden biri olan Belçika, 1 Ocak 1958 tarihinden bu yana birliğin üyesi. 26 Mart 1995 tarihinden bu yana Schengen bölgesi üyesi. Nüfusu 11,3 milyon olan Belçika nüfusunun AB nüfusuna oranı yüzde 1,7. Avrupa Parlamentosu’nda 21 koltuğu bulunuyor. 1 Ocak 1999 tarihinden bu yana avro bölgesi üyesi. Gayri safi yurtiçi hasılası 421,611 milyar avro.

Bulgaristan (Sofya): AB’ye 1 Ocak 2007 tarihinde katılan Bulgaristan’ın nüfusu 7,1 milyon. Nüfusunun AB nüfusuna oranı yüzde 1,4. Avrupa Parlamentosu’nda 17 koltuğu bulunuyor. Schengen bölgesi üyesi değil. Avro bölgesinde değil. Gayri safi yurtiçi hasılası 47,364 milyar avro.

Çekya (Prag): Birliğe, 1 Mayıs 2004 tarihinde katıldı. 21 Aralık 2007 tarihinde Schengen bölgesi üyesi oldu. 10,5 milyon nüfusa sahip ve AB nüfusuna oranı yüzde 2,1. AP’deki 21 koltuğu bulunuyor. Avro bölgesine üye değil. Gayri safi yurtiçi hasılası 174,412 milyar avro.

Danimarka (Kopenhag): 1 Ocak 1973 tarihinden beri AB üyesi olan Danimarka, 25 Mart 2001 tarihinden bu yana da Schengen bölgesi üyesi. Avro bölgesinde değil. Nüfusu 5,7 milyon. Nüfusunun AB nüfusuna oranı 1,1. Avrupa Parlamentosu’nda 13 koltuğu bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 276,805 milyar avro.

Estonya (Talin): Birliğe 1 Mayıs 2004 tarihinde üye olan Estonya, 21 Aralık 2007 tarihinde Schengen bölgesine, 1 Ocak 2011 tarihinde de avro bölgesine katıldı. Nüfusu 1,3 milyon; AB nüfusuna oranı yüzde 0,3; AP’de 6 koltuğa sahip. Gayri safi yurtiçi hasılası 20,916 milyar avro.

Finlandiya (Helsinki): 1 Ocak 1995 tarihinde AB üyesi oldu. 1 Ocak 1999 tarihinde avro bölgesine; 25 Mart 2001 tarihinde Schengen bölgesine katıldı. Nüfusu 5,4 milyon olan Finlandiya nüfusunun AB nüfusuna oranı yüzde 1,1. AP’de 13 koltuğu bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 214,064 milyar avro.

Fransa (Paris): Kurucu üyelerden biri olan Fransa, 1 Ocak 1958 tarihinden bu yana AB üyesi. 26 Mart 1995 tarihinde Schengen bölgesine; 1 Ocak 1999 tarihinde avro bölgesine katıldı. Nüfusu 66,7 milyon. Nüfusunun AB nüfusuna oranı yüzde 13,1. AP’de 74 koltuğu bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 2,225 trilyon avro.

Güney Kıbrıs (Lefkoşa): 1 Mayıs 2004 tarihinde AB’ye katıldı. 1 Ocak 2008 tarihinden bu yana avro bölgesi üyesi. Schengen bölgesine üye değil. Nüfusu 848 bin. Nüfusunun AB nüfusuna oranı yüzde 0,2. AP’deki koltuk sayısı 6. Gayri safi yurtiçi hasılası 17,901 milyar avro.

Hırvatistan (Zagrep): 1 Temmuz 2013 tarihinden bu yana AB üyesi olan Hırvatistan, Schengen ve avro bölgelerine üye değil. Nüfusu 4,2 milyon. Nüfusunun AB nüfusuna oranı yüzde 0,8. AP’deki koltuk sayısı 11. Gayri safi yurtiçi hasılası 45,818 milyar avro.

Hollanda (Amsterdam): AB kurucu üyelerinden olan Hırvatistan, 1 Ocak 1958 tarihinden bu yana birliğin üyesi. 26 Mart 1995 tarihinde Schengen bölgesine; 1 Ocak 1999 tarihinde avro bölgesine katıldı. Nüfusu 16,7 milyon. AB nüfusuna oranı yüzde 3,3. AP’de 26 koltuğu bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 697,219 milyar avro.

İngiltere (Londra): 1 Ocak 1973 tarihinde AB’ye katılan İngiltere, Schengen ve avro bölgesi üyesi değil. Nüfusu 65,3 milyon. Nüfusunun AB nüfusuna oranı yüzde 12,8. AP’de 73 koltuğu bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 2,367 trilyon avro. (İngiltere’de, 23 Haziran 2016 tarihinde AB’den ayrılmak için referandum yapıldı ve yüzde 52 oranına “AB’ye hayır” oyu çıktı. 29 Mart 2017 tarihinde AB’den ayrılmak için Avrupa Konseyi’ne başvuru yaptı. Henüz AB’nin tam üyesi olarak hak ve yükümlülükleri devam ediyor. “Brexit” ifadesi, İngiltere’deki AB karşıtlarını ifade ediyor. Britanya’nın (Birleşik Krallık) ilk iki harfi “Br” ve “çıkış” anlamındaki “exit” kelimelerinin birleşiminden türetilmiş bir sözcüktür.)

İrlanda (Dublin): AB’ye 1 Ocak 2971 tarihinde üye oldu. 1 Ocak 1999 tarihinde bu yana avro bölgesi üyesi. Shengen bölgesinde değil. Nüfusu 4,7 milyon. AB nüfusuna oranı yüzde 0,9. AP’deki koltuk sayısı 11. Gayri safi yurtiçi hasılası 265,835 milyar avro.

İspanya (Madrid): 1 Ocak 1986 yılından beri AB üyesi olan İspanya, 26 Mart 1995 yılında Schengen bölgesine, 1 Ocak 1999’da avro bölgesine katıldı. Nüfusu 46,4 milyon. AB nüfusuna oranı yüzde 9,1. AP’de 54 koltuğu bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 1,114 trilyon avro.

İsveç (Stockholm): AB’ye 1 Ocak 1995 tarihinde, Schengen bölgesine 25 Mart 2001 tarihinde katıldı. Avro bölgesinde değil. Nüfusu 9,8 milyon. Nüfusunun AB nüfusuna oranı 1,9 olan İsveç’in AP’de 20 sandalyesi bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 462,417 milyar avro.

İtalya (Roma): 1 Ocak 1958 tarihinden bu yana AB’nin kurucu üyelerinden olan İtalya, 26 Ekim 1997 tarihinde Schengen, 1 Ocak 1999 tarihinde avro bölgesine katıldı. Nüfusu 60,6 milyon, AB nüfusuna oranı yüzde 11,9. AP’deki sandalye sayısı 73. Gayri safi yurtiçi hasılası 1,672 trilyon avro.

Letonya (Riga): 1 Mayıs 2004 tarihinde AB’ye, 21 Aralık 2007 tarihinde Schengen bölgesine, 1 Ocak 2014 tarihinde avro bölgesine katıldı. Nüfusu 1,9 milyon olan Letonya’nın nüfusunun AB nüfusuna oranı yüzde 0,4. AP’de 8 sandalyesi bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 25,021 milyar avro.

Litvanya (Vilnius): 1 Mayıs 2004 tarihinde AB’ye, 21 Aralık 2007 tarihinde Schengen bölgesine, 1 Ocak 2015 tarihinde avro bölgesine katıldı. Nüfusu 2,8 milyon. AB nüfusuna oranı yüzde 0,6. AP’de 11 sandalyesi bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 38,637 milyar avro.

Lüksemburg (Lüksemburg): AB kurucu üyelerinden olan Lüksemburg, 1 Ocak 1958 tarihinden bu yana AB üyesi. 26 Mart 1995 tarihinde Schengen bölgesine katıldı. 1 Ocak 1999 tarihinden bu yana avro bölgesinde. Nüfusu 576 bin. AB’nin toplan nüfusuna oranı yüzde 0,1. AP’deki sandalye sayısı 6. Gayri safi yurtiçi hasılası 54,195 milyar avro.

Macaristan (Budapeşte): AB’ye 1 Mayıs 2004 tarihinde üye olan Macaristan, 21 Aralık 2007 tarihinden bu yana da Schengen bölgesinde. Avro bölgesine üye değil. Nüfusu 9,8 milyon. Nüfusunun AB’nin toplam nüfusuna oranı yüzde 1,9. AP’de 21 koltuğa sahip. Gayri safi yurtiçi hasılası 112,399 milyar avro.

Malta (Valetta): 1 Mayıs 2004 tarihinde AB’ye, 21 Aralık 2007 tarihinde Schengen bölgesine, 1 Ocak 2008 tarihinde avro bölgesine katıldı. Nüfusu 434 bin. AB nüfusuna oranı yüzde 0,1. AP’deki sandalye sayısı 6. Gayri safi yurtiçi hasılası 9,898 milyar avro.

Polonya (Varşova): AB’ye 1 Mayıs 2004 tarihinde katılan Polonya, 21 Aralık 2007 tarihinde Schengen bölgesine üye oldu. Avro bölgesinde değil. Nüfusu 37,9 milyon. AB nüfusuna oranı yüzde 7,4. AP’de 51 koltuğa sahip. Gayri safi yurtiçi hasılası 424,269 milyar avro.

Portekiz (Lizbon): 1 Ocak 1986 tarihinde AB üyesi oldu. 26 Mart 1995 tarihinde Schengen bölgesine katıldı. 1 Ocak 1999 tarihinden bu yana avro bölgesinde. Nüfusu 10,3 milyon. AB nüfusuna oranı yüzde 2. AP’de 21 sandalyesi bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 184,931 milyar avro.

Romanya (Bükreş): 1 Ocak 2007 tarihinde AB’ye katıldı. Schengen ve avro bölgelerine üye değil. Nüfusu 19,7 milyon. AB nüfusuna oranı yüzde 3,9. AP’deki sandalye sayısı 32. Gayri safi yurtiçi hasılası 169,578 milyar avro.

Slovakya (Bratislava): 1 Mayıs 2004 tarihinde AB’ye, 21 Aralık 2007 tarihinde Schengen bölgesine, 1 Ocak 2009 tarihinde avro bölgesine katıldı. Nüfusu 5,4 milyon; AB nüfusuna oranı yüzde 1,1. AP’de 13 koltuğu bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 80,958 milyar avro.

Slovenya (Ljubljana): AB’ye 1 Mayıs 2004 tarihinde katıldı. 21 Aralık 2007 tarihinde Schengen bölgesine, 1 Ocak 2007 tarihinde avro bölgesine üye oldu. Nüfusu 2,06 milyon. AB nüfusuna oranı 0,4. AP’de 8 sandalyesi bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 39,769 milyar avro.

Yunanistan (Atina): 1 Ocak 1981 tarihinde AB’ye, 1 Ocak 2000 tarihinde Schengen bölgesine, 1 Ocak 2001 tarihinde avro bölgesine katıldı. Nüfusu 10,7 milyon. Nüfusunun, AB’nin toplam nüfusuna oranı yüzde 2,1. AP’de 21 koltuğu bulunuyor. Gayri safi yurtiçi hasılası 175,888 milyar avro.

(NOT: Ülkeler alfabetik sıraya göre sıralanmıştır. Ülkelere ait rakamsal veriler 2016 yılı itibariyle belirlenen resmî rakamlardır.)