Adını Duymadığınız Değerli Taşlar

25 Haziran 2023 Yazar: Uğur Eskier

Yerkabuğunda bulunan milyonlarca ton değerli taştan birçoğunun adını bile bilmiyoruz. Gördüğümüz her parlak taş elmas veya pırlanta değildir.

Dünyanın yerkabuğunda çok değerli taşlar var. Bu taşların oluşumları çok farklı şekillerde gerçekleşiyor. Farklı farklı yöntemlerle elde edilebiliyorlar. Değerli taş deyince ilk olarak aklımıza elmas gelir veya zümrüt, belki de safir ve yakut. Ancak yerkabuğunda çok farklı ve çeşitli değerli taşlar da var. Birçoğunun adını hiç duymamışızdır. Görsek ismini bilemeyiz, pırlantadır deyip geçeriz...

Bu makalemizde dünya üzerinde bilinen değerli taşlar dışında kalan ve adını pek duymadığımız değerli taşları derlemeye çalıştık. Bir hatırlatma yapalım; adını çok duyduğunuz taşları makalemizde bulamazsanız şaşırmayın!

AMAZONİT: İsmini Amazon nehrinden almıştır. Görünümü nehri andırdığı için bu isim verilmiştir. Yarı değerli ve şifalı taşlardandır. Doğada saydam ve yarı saydam olarak bulunabilir. Sertlik derecesi 6’dır. Açık mavi rengi çok dokunulduğunda solabilir. Sıcak ortamlardan zarar görebilir. Kova ve başak burçlarının uğur taşıdır. Bedeni güçlendirdiği, negatif enerjiyi azalttığı, kavrama gücü verdiği gibi faydalarına inanılır. Madagaskar, ABD, Hindistan, Rusya ve Brezilya başlıca çıkarıldığı ülkelerdir.

TURMALİN: “Gökkuşağı taşı” olarak da bilinir. Sertlik derecesi 7 – 7,5 arasındadır. Kristalleri prizmatiktir. Prizma yüzeyleri uzunlamasına çiziklidir. Paralel veya ışınsal kristal grupları yaygındır. Genellikle siyah ve mavimsi siyah renktedir. Renksiz, pembe, mavi, yeşil ve opağa yakın şeffaf da olabilir. Camsıdır. Kristal formu, çizikleri, renkleri ve sertliği belirgin özelliklerindendir. Eski Mısır’da yeryüzüne çıkarken gökkuşağından geçtiğine inanılırmış. Gökkuşağı taşı olarak anılmasının sebebi bu efsanedir. Yarı değerli taştır. Sezgileri güçlendirdiğine ve nazarı yok ettiğine inanılır. Afganistan, İtalya, Rusya, Madagaskar ve Türkiye’de bulunur.

ZEBERCET (KRİZOLİT): Olivinin şeffaf ve açık yeşil renkli türüdür. “Peridot” olarak da bilinir. Sadece tek bir yeşil rengi bulunur. Yeşil rengin tonlarında olabilir. Saydam yeşil rengi içinde belirgin sarı yeşil renk barındırır. Cam parlaklığında, yağlı görünümlüdür. Sertlik derecesi 6,5 – 7 arasındadır. Yaklaşık 4000 yıldan beri kullanılan bir taştır. Kleopatra’nın en sevdiği taş olduğu rivayet edilir. Pakistan, Afganistan, Çin, Avustralya, Kenya, Brezilya, Meksika ve Sri Lanka zebercet bakımından zengin ülkelerdir. Kızıl Deniz’deki St. John Adası’ndan yaklaşık 3 bin yıldır çıkarılmaktadır. Asabiyeti önlediği, melankolikliği ve kuruntuları engellediği, suçluluk duygusuna karşı pozitif etkileri olduğu yönünde inanışlar vardır. Ağustos ayı taşıdır ve aslan ve terazi burçlarının uğur taşıdır.

AKUAMARİN: “Su mavisi” olarak bilinen bu nadide taş, 7,5 – 8 arasında değerlerde sertliğe sahiptir. Kristal yapısı prizma şeklindedir, mavi renkli, zümrüt kesimlidir. Açık mavi ve koyu mavi renklerinde saydam ve cam parlaklığındadır. Güneş, ışık ve ısıdan etkilenerek rengi solabilir. Beril mineralinin silikatlı bir türüdür. Şifalı taşlar arasında yer alır. Koruyucu ve sakinleştirici özelliklerinin yanında alerjik rahatsızlıklara da iyi geldiği belirtilir. Gerginliğe ve strese karşı da kullanılabilir. Mart ayının taşıdır ve akrep burcunun uğur taşıdır. Akuamarin; Sri Lanka, Burma, Hindistan, Kenya, Mozambik, Güney Afrika, Nijerya, Pakistan, ABD, Rodos, Tanzanya, Brezilya ve Avustralya gibi ülkelerde bulunan bir taştır.

LAPİS: Çok değerli bir taştır. “Lapis lazuli” olarak da bilinir. Sertlik değeri 5 – 6’dır. Kireçtaşlarının kontakt metamorfizmasıyla oluşan kalsit, piroksen ve diğer silikatlarla birlikte bol miktarda lazurit mineralini içerir. Koyu mavi ve lacivert renkli, yarı şeffaf, opak nitelikli değerli bir taştır. Sarı metalik renkli de olabilir. Antik Mısır döneminde kullanılmıştır. Fiziksel ve iletişim yeteneklerini artırdığı, tansiyonu düzenlediği, kaygıyı azalttığı, canlılık verdiği ve çocukları korkudan uzaklaştırdığı belirtilir.

ALEKSANDİRİT: “Aleksanderin Taşı” unvanı ile anılır. Bu unvan, Rus çarı Aleksandered’den esinlenilerek verilmiştir. Sertlik değeri 8,5’dur. Yeşil kırmızı renklerinde bulunur. Sarı ve kahverengi renklerinde de olabilir. Cam parlaklığında, yarı saydamdır. Fiziki yapısı prizma şeklindedir. Işığa göre renk tipi ve tonu değişir. Aleksandirit bakımından en zengin ülke Rusya’dır. Şifalı olarak bilinir. Zenginliği temsil eder. Zor durumlarda kurtardığı, özgüven verdiği ve konsantrasyon sağladığına inanılır. Haziran ayının taşıdır.

TURKUAZ: “Türk taşı” olarak bilinir. Sertlik değeri 6’dır. Turkuaz mavisi rengindedir. Nadiren yeşilimsi ve siyah damarlı olabilir. Saydam olmayan doğal bir parlaklığı vardır. Dış etkenlere karşı hassastır. Yağlardan olumsuz etkilenir. Cilt kremleri, bazı yağlı kozmetik ürünler, güneş yağları gibi ürünler turkuaza zarar verir ve rengi bozulur. Turkuaz, Avrupa’ya Anadolu üzerinden taşındığı için “Türk taşı” olarak anılır. En değerli turkuaz taşları İran’da bulunur. Tibet, Tanzanya, ABD, Afganistan, Çin ve İsrail turkuazın çıkarıldığı diğer ülkelerdir. Şifalı taşlar arasında anılır. Negatif enerjiyi yok ettiğine inanılır. Göz ve mide hastalıklarına iyi geldiği belirtilir.

OBSİDİYEN: Volkanik cama verilen eski bir addır. “Volkan camı” olarak da bilinir. Siyah, kahverengi ve bazen yeşil renklerinde olabilir. Genellikle riyolitik bileşimli bir kayaçtır. Midye kabuğu şeklinde (konkoidal) kırınım gösterir. Tarihte mızrak ucu, ok başı ve keskin aletlerde kullanılmıştır. Mücevherlerde ve sanatsal objelerde de izlerine rastlanır. Günümüzde de tıpta neşter bıçağı ucunda ve yarı değerli süs taşı olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de Hasan Dağı civarında rastlanır. Vücuttaki negatif enerjiyi aldığı, karaciğerin temizlenmesine yardımcı olduğu ve öfkeyi yatıştırdığına inanılır. Akrep burcunun uğur taşıdır.

SİTRİN: Turuncu renkli, 7 sertlik değerinde şifalı bir taştır. Sarı, turuncu ve kahverengimsi turuncu renklerinde olabilir. Dizi, oyma ve tamburlama diye tabir edilen çeşitli kesim türleri ile işlenir. Namibya, Sri Lanka, Madagaskar, Bolivya ve Brezilya’da bulunan bir taştır. Güven ve güç verdiğine inanılır. Ayrıca, depresyonu önlediği, zihin berraklığı verdiği, neşe ve mutluluk duyguları aşıladığı belirtilir. Masaj yağlarında kullanılan bir taştır.

KALSEDON: İstanbul Kadıköy limanından diğer ülkelere gönderildiği için “Kadıköy taşı” olarak da bilinir. Anadolu’da “mavi altın” olarak anılır. Genellikle Anadolu’da, yaygın olarak Eskişehir’de çıkarılır. Geçmişi Hititlere kadar dayanır. Mumsu bir parlaklığa sahiptir, yarı opaktır. Genellikle mavi beyaz renklerinde bulunur. Sarı, yeşil, gri ve kahverengi renklerinde de olabilir. Silisyum oksit içeren kriptokristalin bir kuvars taşıdır. Renklerine göre farklı isimler alır. Başarı ve gücün sembolü olarak görülen kalsedon taşlarının ruhu beslediğine inanılır.

MALAHİT: “Malakit taşı” olarak da bilinir. Bakır yataklarının oksidasyon zonunda oluşan ikincil kökenli tipik bir mineraldir. Parlak yeşil, siyahımsı yeşil renklerinde yarı şeffaf veya opak olarak bulunur. Çizgi rengi soluk yeşildir. Bazı türleri elmas parıltılı ve camsıdır. İğneye benzeyen kristalleri ipeğimsidir. Masif olanlar donuk ve mattır. Şekli, rengi ve çözünürlüğü ayırt edici özellikleridir. Bakır yataklarında azurit, kuprit ve bakır ile birlikte bulunur. Kalsit, krizokol ve limonit ile topluluk oluşturabilir. Kolay kırılır, amonyakta çözülebilir. Macaristan, Güney Amerika, Almanya, Sibirya, Afrika ve Türkiye’de bulunur.

OPAL: “Renk taşı” olarak da bilinir. Zengin renk cümbüşünü andıran görünümü sebebiyle bu adı almıştır. Sertlik değeri 5 – 6,5 arasındadır. Basınç ve darbelere karşı hassastır. Birçok rengi bünyesinde bulundurur. Saydam, opak, cam parlaklığında görünümü vardır. İçeriklerinde yüzde 30 oranında su vardır. Su miktarı azaldıkça renkleri de azalır. Su tamamen kaybolursa çatlar ve üzerindeki renk oyunu sona erer. Bu sebeple nemli ve pamuklu kumaşların içinde muhafaza edilmelidir. İşlenirken oluşan ısıdan dolayı bünyesindeki suyun buharlaşmaması için dikkat etmek gerekir. Opal taşı, dış etkenlere karşı oldukça hassas bir taştır. Işığa ve mekanik reaksiyonlara karşı duyarlıdır. Temizlik maddeleri, kimyasallar ve yağ gibi maddelere temas ettiğinde olumsuz etkilenir. Kullanımı da hassasiyet gerektirir. Opal, en çok Avustralya, Çek Cumhuriyeti, Japonya, Slovakya, ABD, Brezilya, Guatemala ve Türkiye’de bulunan bir taştır. Ekim ayının taşı olan opal, kova ve terazi burçlarının da uğur taşıdır. Birçok faydası ve şifası olduğuna inanılır.

GARNET: “Lal taşı” veya “merhamet taşı” olarak da bilinir. Siyah kırmızı renginde, 6,5 – 7,5 arasında değişen sertlikte, rhombik fiziki yapıda, cam parlaklığında bir taştır. Beyaz gül, sarı, mavi, kırmızı, yeşil, mor, lila ve siyah renklerinde olabilir. Renksiz, saydam ve yarı saydam da bulunabilir. Isıtıldığında renk değiştirir. Şifa verdiğine inanılan en eski taşlardan biridir. Umutsuzluğa karşı umut ve zor zamanlarda güç verdiğine inanılır. Kurnazlık verdiği ve acımasızlık duygusunu yok ettiği gibi bazı faydaları olduğu belirtilir. Ocak ayının taşıdır ve akrep ve kova burçlarının uğur taşıdır. Başlıca; Slovakya, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Avustralya, Zaire, Sri Lanka, ABD, Zambiya, Güney Afrika, Tanzanya, Hindistan ve Afganistan’da bulunur. Yuvarlanmış kristale benzediği için Latince “tane” anlamındaki “garnet” adı verilmiştir.

KAPLANGÖZÜ: Kahverengi renkli psödomorf bir kuvars taşıdır. Sertlik derecesi 7’dir. Kaplan gözüne benzeyen görünümü sebebiyle bu adı almıştır. En değerli ve şifalı taşlardan biridir. Yanardöner özellikli, parlatıldığında ipeksi bir görünüm alan taştır. Sahiplenme duygusunu artırdığı, zihinsel sakinlik verdiği ve uykusuzluğu faydası olduğuna inanılır. Avustralya, Güney Afrika ve Burma’da bulunur.

TANZANİT: Sıra dışı değerli bir taştır. Saydam mavi renkli, 6 – 7 sertlik değerinde bir taştır. Renkleri; saydam mavi, menekşe moru, mavimsi mor gibi farklılık gösterir. Yeşil, sarı ve nadiren pembe renklerinde de bulunabilir. Parlatıldığında mavi rengini çevreleyen pembe ışık ortaya çıkar ve bu en sıra dışı özelliğidir. Adını, çıkarıldığı ülke olan Tanzanya’nın kentlerinden biri olan Tanzanit’ten almıştır. Saydam olarak fasetler içeren kesim türleri ile işlenir. Dizi ve oyma gibi kesim yöntemleri ile işlenir. Zihnin ve kalbin enerjisini artırdığı, biyolojik ve ruhsal anlamda öngörü sağladığı ve depresyona iyi geldiğine inanılır.

Diğer Değerli Taşlar

Değerli taşlar ailesi çok geniş. Bazı taşlar kendi aralarında da çeşitlere ayrılabiliyor. Özellikle kuvars grubu taşların birçok çeşidi bulunuyor. Yukarıda saydığımız taşlar dışında adını pek duymadığımız; ancak değerli ve şifalı olduğu bilinen diğer taşlar ise şunlardır;

Atakamit, andesin, aytaşı, apatit, benitoyit, İskender taşı, sultanit, morganit, florit, havlit, hematit, kalamin (hemimorfit), kavansit, afghanit, krizantem, jasper, heliodor, kan taşı, lolit, hat taşı, danburit, goshenit, beril, kyanit, labradorit, seylan, hidenit, lav taşı, necef, manyetit, uvaronit, ortoklaz, rodokronit, mistik, moldavit, rodonit, spinel, sodalit, varisit, oniks, diyoptaz, topaz, zirkon, zuldanit, zoisit.