Bisikleti Kim İcat Etti?

Karmaşık bir geçmişi olan bisikletin icadı konusunda tarihçiler tam bir fikir birliği içinde olmasalar da, ilkel anlamda ilk bisiklet 12. yüzyılda Çin’de görülmüştür. Yapısı itibariyle basit, iki veya üç tekerlekli, pedallı bir ulaşım aracı olan bisiklet, popüler olmayan eski adıyla velespit, yaklaşık bin yıllık bir süreçte insanlık tarihi açısından büyük görevler de üstlenmiştir. Özellikle 1. Dünya Savaşı sırasında birçok ülke, ordularının hareket hızını arttırmak için bisikleti aktif bir şekilde kullanmışlardır. Günümüzde spor, hobi, ulaşım ve eğlence gibi çeşitli amaçlarla kullanılan bisikletin tarihsel yolculuğuna bir göz atalım.

Bisiklet, tek bir mucit tarafından değil de birçok farklı çabanın ortak bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Günümüzde kullanılan bisikletlerin atası sayılabilecek ilk bisiklet 1839 yılında İngiltere’nin Dumfries bölgesinde, Courthill kasabasında demircilikle uğraşan İskoçyalı Kirkpatrick Macmillan tarafından yapılmıştır. 27 kilo ağırlığında olan bu bisikletin iskeleti tamamen tahtadan yapılmıştır. Zincir sistemi olmayan bisikletin tekerlekleri demirden yapılmış ve arka tekeri ön tekerden daha büyüktür. Ön tekerleğin çapı 80 cm, arka tekerleğin çapı ise 105 cm idi. Bisikletin hareket etmesini kranklar aracılığıyla arka tekere bağlanmış pedallar sağlıyordu. Pedallar, ayaklarla ileri geri hareket ettiriliyordu. Bisikletin ön tarafında bir de at başı bulunuyordu. Kirkpatrick Macmillan’ın, bisikleti icat etmekteki amacı yaşadığı kasaba ve şehir arasındaki 22 kilometrelik mesafeyi daha kısa zamanda ve daha az yorularak gidip gelmekti. Macmillan daha sonra bisikleti bütün seyahatlerinde kullanmaya başlamıştır. Kirkpatrick Macmillan’ın icadı bugün milyarlarca insan tarafından çeşitli amaçlarla kullanılan bir araç haline gelmiştir.

Kirkpatrick Macmillan, bisikletiyle 1844 yılında en uzun mesafeyi katederek, 64 kilometrelik uzaklıktaki Glasgow’a gitmiştir. Yaptığı icat o kadar çok ilgi görmüştür ki, Glasgow Herald gazetesine haber olmuştur. Gazete Macmillan’ın icadını ‘şeytan icadı’ olduğunu ve bisikletini durabilmek için de bir çocuğa çarptığını yazmıştır. Bu kaza ilk bisiklet kazası olarak tarihe geçmiş ve Macmillan polis tarafından 5 şilin parası cezaya çarptırılmıştır. Bu olaydan sonra kasabasına dönen Macmillan, yeğeni Mary Marchbank’ın ısrarı üzerine ona da bisiklet kullanmayı öğretmiştir. Dayısının bisikletini kullanmaya başlayan Marchbank, dünyada bisiklete binen ikinci insan ve ilk kadın olmuştur.

Kirkpatrick Macmillan’ın icadından önce 1818 yılında Almanyalı Baron Karl Drais Von Sauerbronn “ Running Machine’ adını verdiği bir bisiklet icat etmiştir. Pedalları olmayan bu bisikletin, ileri geri gitmesi için ayakların yere değmesi gerekiyordu. Sauerbronn’un icat ettiği bu bisiklet 6 Nisan 1818 tarihinde Paris’te sergilenmiştir.

1860 yılında modern bisikletin ilk versiyonu Ernest Michaux ve babası Pierre Michaux tarafından Fransa’da yapılmıştır. Birçok tarihçi tarafından bisikleti ilk icat eden kişi olarak kabul edilen Ernest Michaux, yaptığı bu bisiklette tahta tekerlekler kullanmıştır. Gövdesi demirden olan bisikletin direksiyonu ve pedalları da vardır. 360 derece dönebilen pedallar ön tekerlek göbeğine bağlıydı ve arka tekerler, ön tekerleklere göre daha küçüktü.

Fransızlar 1869 yılında bisiklete ‘Velocipedes’ adını vermişlerdir. Dilimize de ‘velespit’ olarak geçen bisiklet, İngiltere’de Arnavut kaldırımlı sokaklarda çok fazla sarsıntıya neden olduğu için ‘sarsan araba’ olarak biliniyordu.

Bisiklet, yaşanan bu kadar gelişmeye rağmen tekerleklerinin tahtadan ve demirden yapılması nedeniyle hem sürüş olarak sertti hem de çok ağırdı. 1870 yılında İngiliz Coventry Makinists Co. Şirketinde çalışan James Starley ve William Hillman tarafından ilk kez tamamı metalden olan bir bisiklet yapılmıştır. Hafif olan bu bisikletin tekerleklerinde tel kullanılmıştır. Starley ve Hillman bisikletlerinin tanıtımını yapmak için bir günde 154 kilometre yol katederek Londra’dan Coventry’ye gitmişlerdir.  

İlk Vitesli ve İlk Zincirli Bisiklet

Starley ve Hillman’ın bisiklet üzerinde yaptıkları çalışmalar sonucunda bisiklete vites kavramını getirerek ilk vitesli bisikleti icat etmişlerdir. İlk kez geliştirilen bu bisiklet, 1871 yılında vitesli olarak 12 şilinge, vitessiz 8 şilinge olarak satışa sunulmuştur. Daha çok erkekler tarafından kullanılan bisikletin kadınlar tarafından da kullanılması için Samuel Webb Thomas, kadınlara özel bisiklet üretmeyi düşünmüştür. Starley ve Hillman’ın icat ettiği bisiklet üzerinde birkaç değişiklik yapan Samuel Webb Thomas, 1870 yılında kadınlar için ürettiği bisikletin patentini aldığı almış ve seri üretime başlanmıştır. Pedal sistemindeki karmaşıklık ve bisikletin yüksek olması nedeniyle birçok kaza yaşanmıştır. Yaşanan bu kazalar neticesinde de kadınlar için özel üretilen bisikletler pek rağbet görmemiştir.

İlk zincirli bisiklet ise 1873 yılında H. J. Lawson tarafından yapılmıştır. Lawson’ın “Sussex Cücesi” adını verdiği bisikletin tekerlekleri ahşap jantlıydı ve çapı 58 cm’di. 1880 yılında açılan bir sergide kamuoyunun beğenisine sunulan bisikletin aynı yıl da satışına başlanmıştır. Lawson, 1884 yılında da arka tekerleğe zincirlerle bağlı pedallarla çalışan daha alçak gövdeli bir kadın bisikleti yapmıştır.

1899 yılında Amerika’da 1 milyon adet bisiklet üretilip satılmıştır. Bu satıştan yaklaşık 31 milyon dolar ciro elde edilmiştir. Fakat bisiklet satışındaki bu yükseliş çok uzun soluklu olmamıştır. 1909 yılından sonra otomobil ve motosikletin teknolojik yükselişi, ABD bisiklet sektörünün düşüşe geçmesine neden olmuştur.

İlk Bisiklet Yarışı

İlk bisiklet yarışı, 1868 yılında Saint Cloud’da yapılmıştır. Günden güne bisiklet kullananların sayısının artmasıyla birlikte 1881 yılında ‘Fransız Bisiklet Federasyonu’ kurulmuştur. Havalı lastik ve zincirli aktarma sistemi bulunduktan sonra bisiklet bugünkü şeklini almıştır. Modern koşullarda ilk yarış 1890 yılında yine Fransa’da düzenlenmiştir.

1891 yılında ise ilk uzun etaplı bisiklet yarışı Bordeaux Paris yarışı hemen ardından Paris Brest-Paris yarışı yapılmıştır. 1903 yılında Henri Desgrange ve L’Auto Dergisi tarafından yarışmaların en büyüğü ve bisiklet sporu için önemli bir atılım olan “Fransa Turu” düzenlenmiştir. Bisiklet, tarihsel süreç içerisinde artık 19. yy’da önemli bir ulaşım aracı olmasının yanında tüm dünyada spor amacıyla da kullanılmaya ve üretilmeye başlanmıştır.

1878’lerde Amerika’da bisiklet yarışlarının yaygınlaşması sonucu 1912 yılında Amerikan Amatör Bisiklet Birliği kurulmuş ve ABD’de amatör yarışların yönetimini üstlenmiştir. 1896’da amatör yol yarışları, pist yarışları arasında yer almıştır. Her yıl bisiklet yarışlarının bütün dallarında ulusal ve dünya şampiyonlukları düzenlenmektedir. Bu şampiyonaların en önemlisi ve en zorlusu 21 etap üzerinden 2474 millik parkurda düzenlenen ‘Fransa Bisiklet Turu’’dur.

Bisikletin Parçaları

Kadro

Karbon, çelik ve titanyum gibi farklı maddelerden oluşan kadro diğer adıyla çıta, bisikletin sağlamlık derecesini belirler. Çelik ve karbon kadrolar daha çok DownHill veya Trial gibi alanlarda kullanılacak bisikletlerde, alüminyum gibi hafif ve darbeleri emebilen kadrolar ise DownHill veya Trial gibi alanlarda kullanılmayacak olan bisikletlerde kullanılır.

Vites Donanımı

Bisiklette, 5 vitesten 33 vitese kadar vites seçenekleri vardır ve sporcular genellikle 27 vitesli bisikletleri tercih etmektedirler. Vitesin görevi; eğime göre verimlilik artışı sağlar, bisikletin süratini arttır ve rampaları daha kolay çıkmayı sağlar. Vites sistemi iki bölümden oluşur. Bunlar; ön vites ve ayna dişlileri ile ön vites ve arka vites dişlileridir. Bunları kontrol etmek için gidon çevresinde 2 vites kolu bulunur. Biri sağ kol; arka vitesi kontrol etmenizi sağlar, diğeri ise sol kol; bu da ön vites dişlilerini kontrol etmenizi sağlar.

Frenler

Ön ve arka olmak üzere kolla idare edilen fren sisteminin, v-fren, u-fren veya hidrolik fren gibi çeşitleri vardır. Hidrolik fren günümüzde en fazla kullanılan fren çeşididir.

Maşa

Havalı ve yaylı olmak üzere iki çeşit olan maşa, ön veya arkada bulunabilir. Amortisörlü ya da düz olabilen maşa, dağdan inerken veya engebeli arazide yardımcı olurlar. Şehir ve yol bisikletlerinde daha çok düz maşalar kullanılır.

Tekerlerler

Bisiklette, 1, 2, 3 veya 4 tekerlek olabilir. Tek tekerlekli bisikletler genellikle sirklerde akrobasi ve gösteri amaçlı kullanılırlar. Üç tekerlekli bisikletlerde ise genelde ön tarafta bir, arka tarafta ise iki tekerlek vardır.