Commonwealth (Milletler Topluluğu) Nedir?

Milletler Topluluğu veya İngiliz Milletler Topluluğu, ikisi hariç her biri eskiden İngiliz İmparatorluğunun parçası olan 54 egemen ülkeden oluşan bir siyasi yapıdır. Topluluk 1900'lerin başlarında uluslar yavaş yavaş İngiliz İmparatorluğundan kopmaya başlayınca, İngiliz dekolonizasyonunu kolaylaştırmak amacı ile kurulmuştur. Gittikçe özgürleşen ve kendi kendini yönetmeye başlayan eski İngiliz Kolonilerinde ortak dil, tarih ve kültür aracılığı ile küresel birlik oluşturmanın bir yolu olarak görülmüştür.

Milletler topluluğu (commonwealth) resmi bir anayasal yapıya sahip değildir. Kabul edilmiş prosedürler, gelenekler ve periyodik düşünce beyanları ile iş görür. Yönünü belirleyen ana kaynak, hükümetler arası müzakeredir, bu yolla üye hükümetler küresel olaylarda etkili olabilmek için beraber çalışırlar. Topluluk yaklaşık 2.5 milyar kişilik nüfusa ve 30 milyon kilometre karelik toprağa sahiptir. Bu dünya nüfusunun bir bölü üçüne ve toplam kara parçalarının çeyreğine eşittir. Muntazam coğrafik ve demografik değişikliklere rağmen bu ülkeler ve insanlar ortak değerler ile birbirlerine bağlıdır. Üyelik tamamen gönüllüdür, üye ülkeler istedikleri zaman çekilebilirler.

Milletler Topluluğunun Tarihi

İngiliz İmparatorluğunun dekolonizasyon sürecine girmesi ve eski İngiliz kolonilerinin bağımsız devletler haline gelmeye başlaması ile eskiden İmparatorluğun parçası olan bu ülkeleri çatısı altında toplayacak bir organizasyonun gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bir İngiliz politikacı olan Lord Rosebery 1884 yılında, değişen İngiliz İmparatorluğunu bir “Milletler Topluluğu” olarak tanımlamıştır.

1931 yılında Westminster yasası altında “İngiliz Milletler Topluluğu” beş üye -Birleşik Krallık, Kanada, İrlanda Bağımsız Devleti, Newfoundland ve Güney Afrika Birliği- ile kurulur. (İrlanda 1944 yılında topluluğu terk etmiş, Newfoundland 1949 Kanada’ya katılmış, Güney Afrika topluluktan 1961’de ayrılmış ve 1994’de Güney Afrika Cumhuriyeti olarak tekrar katılmıştır.)

1946 yılında İngiliz kelimesi isimden çıkarılmış ve topluluğun adı Milletler Topluluğu (Commonwealth of Nations) olarak kabul edilmiştir. Avustralya ve Yeni Zelanda sırası ile 1942 ve 1947’de topluluğa katılmışlardır. Hindistan’ın 1947’de bağımsızlığını kazanarak Monarşiyi reddetmesi ve bir cumhuriyet kurmayı istemesi ile 1949 Londra Deklarasyonu, üye ülkelerin devlet başkanı olarak monarşiyi tanıma zorunluluklarını kaldırmıştır. Bu değişiklik ile Birleşik Krallık ’tan ayrılan diğer ülkeler de topluluğa katılmaya başlar. Üye sayısı günümüzde 54 ülkeye ulaşmıştır. Bu ülkelerden otuz üçü cumhuriyet, beşi monarşi ve on altısı anayasal monarşidir.

Üyelik için Birleşik Krallık’a veya Birleşik Krallık’a bağımlı olan bir ülkeye, geçmiş bağımlılık şart koşulmaktadır. Bunun iki istisnası 1995’de Mozambik’in özel koşullar altında kendi isteği ile Topluluğa kabul edilmesi ve 2009 yılında Rwanda’nın Topluluğa girmesidir.

Topluluğun temsilcisi Milletler Topluluğu Genel Sekreteridir. Genel sekreter üye ülkelerin devlet başkanları tarafından dört yıllığına seçilir ve iki dönem hizmet edebilir. Genel sekreterlik 1965 yılında kurulmuştur, merkezi Londra’dadır ve üye ülkelerin üyelerinden oluşan 320 kişilik personele sahiptir.

Milletler Topluluğuna Katılma Kriterleri

Milletler topluluğuna katılmak isteyen herhangi bir ülke ilk önce İkinci Elizabeth’i Milletler topluluğunun lideri olarak tanımalıdır. Diğer kriterler de eşit derecede önemli kabul edilir: Irksal eşitlik, özgürlük, insan hakları, eşitlik ve serbest ticaret. Üye ülkeler bağımsız olmak zorundadır ve topluluk arasında iletişim dili olarak İngilizceyi kabul etmelidirler. Genellikle üye ülkeler eski İngiltere Kolonileridir. Fakat Papua Yeni Gine, Samoa, Namibya gibi bazı ülkeler İngiltere’ye tarihsel bağımlılık yerine Avustralya, Güney Afrika ve Yeni Zelanda gibi üye ülkelerle olan yakın bağları sebebi ile topluluğa alınmıştır.

İngiltere’nin eski kolonisi olmayan veya üye ülkelerle bağı olmadan topluluğa girmiş yalnızca iki ülke bulunmaktadır: Mozambik ve Rwanda.

Milletler Topluluğunun Özellikleri

Milletler Topluluğu diğer Uluslararası Organizasyonlardan farklıdır. Resmi bir anayasaya veya kanunlara sahip değildir. Üyelerin birbirlerine karşı resmi veya yasal herhangi bir yükümlülüğü yoktur. Topluluk, üyeler arasındaki müzakereler baz alınarak hareket eder. Her üye ülke, diğer ülkelerin başkentlerine Yüksek Delege adı verilen bir elçi gönderir. İki yılda bir Milletler Topluluğu Devlet Başkanları Toplantısı düzenlenir. 1971 Singapur toplantısında verilen bir deklarasyon ile Topluluk, Organizasyonun gönüllü ve iş birliğine bağlı yapısını tekrar vurgulamış ve amaçlarının uluslararası barış, ırkçılık ile mücadele, kolonyal egemenliğe karşı çıkmak ve gelir adaletsizliğini azaltmak olduğu ifade etmiştir. Bu deklarasyon 1991’de Harare, Zimbabve’de yapılan toplantıda yenilenmiştir.

Milletler Topluluğunun Amaçları

Milletler Topluluğu bünyesindeki zengin ve fakir uluslar arasında bağ kurmak, birbirinden farklı demografileri ve dini inanışları tek bir çatı altında, tek bir kurumda toplamayı amaçlamaktadır. Organizasyon “faydalı olmak yerine daha sembolik olmakla” suçlansa da en eski üyeleri arasında güçlü diplomatik ilişkiler kurmayı başarmıştır.

Organizasyon kendi rehber ilkeleri dışında hareket etmekle, bazı üye ülkelerdeki insan hakları ihlalleri ve anti-demokratik aktivitelere pasif kalmak, eleştirilmiştir. Benzer bir şekilde Topluluğun Kanada, Avusturalya gibi “itibarlı” üyeleri için diğer ülkelere nispeten daha faydalı olduğu ve bu ülkelerin vatandaşlarına daha büyük avantajlar sağlandığı da söylenmiştir.

Yine de organizasyon sahip olduğu küçük politik ve ekonomik nüfuza rağmen büyük ve küçük ülkelerin liderlerinin düzenli bir şekilde bir araya gelerek var olan problemler üzerine müzakere etmelerine ve ortak projelere imza atmalarına olanak sağlamaktadır. Hatırlamak gereklidir ki Milletler Topluluğu demokrasi ve insan haklarını teşvik etmeyi amaçlayan bir uluslararası topluluktur. Gerçek bir politik veya ekonomik gücü yoktur. Milletler Topluluğuna mensup olmanın getirdiği avantaj, Birleşmiş Milletler’den sonraki en büyük uluslararası topluluğuna dahil olmak ve uluslararası arenada sesini duyurma şansına sahip olmaktır.

Milletler Topluluğuna Dahil Olan Ülkeler

Topluluğa dahil olan Cumhuriyetler:

• Bangladeş (1972),
  
• Botsvana (1966),
  
• GüneyKıbrıs (1961),
  
• Kamerun (1995),
  
• Dominik (1978),
  
• Fiji (1971, 1987’de çıktı 1997’de tekrar katıldı) ,
  
• Gana (1957),
  
• Guyana (1966),
  
• Hindistan (1947),
  
• Kenya (1963),
  
• Kiribati (1979),
  
• Malawi (1964),
  
• Maldivler (1982, özel üye olarak katıldı 1985’de kesin üye oldu),
  
• Malta (1964),
  
• Mauritius (1968),
  
• Mozambik (1995),
  
• Namibya (1990),
  
• Nauru (1968, özel üye olarak katıldı 1999’da kesin üye oldu),
  
• Nijerya (1960),
  
• Pakistan (1947, 1972’de çıktı 1989’da tekrar katıldı),
  
• Rwanda (2005),
  
• Samoa (1970),
  
• Seyşeller (1976),
  
• Sierra Leone (1961),
  
• Singapur (1965),
  
• Güney Afrika (1931, 1961’de çıktı, 1994’de tekrar katıldı),
  
• Sri Lanka (1948,Eski adı Seylan),
  
• Tanzanya (1961, 1963’de üye olan Zanzibar ile birleşti),
  
• Trinidad ve Tobago (1962),
  
• Uganda (1962),
  
• Vanuatu (1980),
  
• Zambiya (1964),
  
• Gambiya (1965, 2013’de organizasyonu kalıcı olarak terk etti.) 
  

İngiltere Monarkından farklı bir monark bağlı monarşiler:

• Bruney (1984),
  
• Lesotho (1966),
  
• Malezya (1957),
  
• Svaziland (1968),
  
• Tongo (1970) 
  

İngiltere Monarkına bağlı Milletler Topluluğu ülkeleri:

• Antigua Ve Barbuda (1981),
  
• Avustralya (1931),
  
• Bahamalar (1973),
  
• Barbados (1966),
  
• Belize (1981),
  
• Kanada (1931),
  
• Grenada (1974),
  
• Jamaika (1962),
  
• Yeni Zelanda (1931),
  
• Papua Yeni Gine (1965),
  
• Saint Kitts ve Nevis (1983),
  
• Saint Lucia (1979),
  
• Saint Vincent ve Grenadinler (1979, özel üye olarak katıldı 1985’de kesin üye oldu),
  
• Solomon Adaları (1978),
  
• Tuvalu (1978, özel üye olarak katıldı 2000’de kesin üye oldu),
  
• Birleşik Krallık (1931) 
  
• Myanmar ve Aden (Şu an Yemen’in parçası) İngiltere’nin Kolonisi olup da Milletler Topluluğuna katılmayı reddeden ülkelerdir.