Diş Protezi ve Diş Protez Çeşitleri

Dişlerimiz; vücut fabrikamızın demirbaş işçileri, olmazsa olmazları ve besinlerin bizim için anlam ifade edebilmesi adına gereken ilk askerlerimizdir. Diş protezleri ise, sancılı bir diş kaybı sonucunda tutunduğumuz, kendi dişlerimizin yerine gelen, çiğneyememenin zorluklarını birden yok eden kurtarıcı korumalarımızdır. Protez dişlerden önce ana dişlerin korunması elbette ilk tercih edilecek durumdur. Fakat bazen dişlerimizin hayati önemini vaktinde kavrayamamak, bazen genetik olarak zayıf bir diş ve çene yapısına sahip olmak, bazen de ilerleyen yaşların getirmiş olduğu diş deformasyonları sebebiyle; sindirim sistemimizin vazgeçilmez askerleri olan dişlerimizi kaybedebiliyoruz.  

Dişlerin ağzımızdaki serüvenine bir yolculuk yapalım. Ağzımızda bebeklik döneminde belirmeye başlayan ilk dişlerimiz süt dişleri olarak adlandırılır. Bir insanın ilk dişleri 6 aylık iken çıkmaya başlar ve bebek 2 - 2,5 yaşına ulaştığında ağzındaki tüm ilk dişlerinin çıkmış olması beklenir. 2,5 yaşına ulaşmış ve ağız sağlığı yerinde olan bir bebeğin; alt ve üst çenede 10’ar adet olmak üzere toplamda 20 adet süt dişi olmalıdır.

Süt dişlerinin bebeğe sağladığı üç önemli fayda vardır. Bunlardan ilki; konuşma, ikincisi; katı besinleri parçalayıp öğüterek sindirim sistemine gönderme, üçüncüsü ise; kalıcı dişlerin yerlerini koruma. Bebekler genel olarak 7 yaşına kadar süt dişlerini kullanacak ve bu dişleri ile ilk kelimelerini telaffuz edecektir. Dolayısıyla süt dişeri ne kadar sağlıklı olursa bebek için lisan gelişme süreci de o kadar rahat atlatılır.

Süt dişlerinin ardından genellikle 7 – 12 yaş arasında, ağızda daimi kalacak ve döküldüklerinde yerine yeni dişlerin çıkmayacağı kalıcı dişler sürmeye başlar. 12 yaşındaki bir bireyin ağzında 14’ü üst çenede 14’ü ise alt çenede olmak üzere 28 adet kalıcı diş sürmüş olmalıdır. 17-22 yaş arasında ise alt ve üst çenenin son kısımlarında sağlı sollu ikişer adet olmak üzere toplam 4 adet akıl dişi (yirmi yaş dişi) belirir. Yirmi yaş dişleri çoğu bireyde çene kemiğine gömülü halde kalır ve bu dişler diğerlerine göre daha hızlı çürür. Yirmi yaş dişleri gömülü çıkan bireylerde bu dişlerin çürüyüp, ağız sağlığını olumsuz etkilememesi için cerrahi yöntem ile alınması gerekebilir.

Sağlıklı bir bireyin minimum problem ile atlattığı diş serüveninin, karşımıza çıkardığı olumlu durumlarla birlikte yaşattığı sıkıntılı süreçlerde olabilmektedir. Diş serüveninin en zor parçası ise diş kayıplarının yaşandığı dönemdir. Çene kemiğinde ve dişlerdeki zayıflık, kazalar, yaşın ilerlemesi ile ortaya çıkan diş kayıpları gibi birçok etken ile kalıcı dişerimizi yitirebilmekte ve yerlerine yeni askerler edinmek için diş protezlerini tercih etmek durumda kalabilmekteyiz.

Diş protezleri, dişin görevlerini ve işlevlerini taklit eden yapay organlardır. Diş protezi ile ilgilenen diş hekimlerine Protodontist (Diş Protezi Uzmanı Diş Hekimi) denir. Ağzında diş eksikliği bulunan hastaların ön muayene ve tetkikler sonucunda başvuracakları bölüm ise Prostodonti bilim dalıdır.

Diş protezlerinin günümüzde kullanılan 4 çeşidi mevcuttur.

1.İmplant dişler

2.Çene-yüz protezleri

3.Sabit protez

4.Hareketli protez

Dişlerin ağız içindeki işlevleri ve eksik dişin konumuna göre belirlenecek protez çeşidi ile diş eksikleri tamamlanıp ağızdaki ve çiğneme sağlığındaki deformasyonlar giderilmektedir.

Bazen kökü sağlam olan kalıcı dişleri prepare edip küçülterek; üzeri kaplama kron ile kaplanır ve işlevsel, boyut ve şekil uyumu yakalamış bir forma getirilirken, bazen de kırılıp düşmüş ve yeri boş kalan dişlerin yerlerine çeşitli tekniklerle yapılan yapay dişler yerleştirilerek eksik veya işlevsiz dişler, protez diş yoluyla düzeltilmiş olur.

İmplant protezleri; implant, canlı dokular içine yerleştirilen, cansız ve işlevsellik kazandırıcı maddedir. Dişli olması gereken bir bölümün dişini kaybederek yerinin boş kaldığı durumlarda, direkt olarak o bölgeye ait dişin yapı ve şekline uygun ,cansız bir materyalin yerleştirilmesi şeklinde uygulanır. Halk arasında ‘‘Vidalı diş’’ olarakta bilinen implant protezleri, şuan yaygın olarak kullanılan ve diş kayıplarında en etkili çözüm olarak görülen bir protez çeşididir. İmplant diş iki kısımdan oluşur. İlk kısım çene kemiğine yerleştirilen ve doğal dişin kökü yerine geçen titanyum yapılı metal kök kısmıdır. İkinci kısım ise titanyumdan yapılan kökün üzerini kaplayan, doğal dişteki diş minesi yerini alacak ve ağız içinde diş gibi görülecek kısımdır. Bu bölüm seramik, porselen veya diş minesi işlevini görebilecek yapıya uygun başka bir madde olabilmektedir. Eksik dişin yerini implant ile doldurmaya karar veren hastaların; çene kemiğinin, bu işlem için gereken sağlık ölçütlerine uygun olması ve işlemi gerçekleştirecek olan hekimin de işinin tam ehli olmasına özen göstermeleri gereklidir. İmplant uygulamaları oldukça zahmetli ve kullanılan malzemeler de kalitesi gereği diğer tedavi yöntemlerinden oldukça pahalıdır. Dolayısıyla ehil ellerde ve uygun hastalarda verimli sonuç alınabilmektedir.

Çene ve yüz protezleri; bireyin çene ve yüz bölgesindeki eksiklikleri tamamlamak için kullanılan protez çeşididir. Hastalık, kaza, doğuştan gelen yapısal etkenler ile dış görünüşün normal olmaması durumlarında tercih edilir. Çene ve yüz protezlerinin amacı, fiziki görüntüdeki deformasyonları düzeltmek, kişinin dış görünüşündeki eksiklerden kaynaklanan konuşma ve çiğneme yaparken karşılaştığı zorlukları gidermek ve bireyi sosyal hayattan uzaklaştıran olumsuz fiziki durumu ortadan kaldırmaktır.

Sabit protezler; ağızdaki doğal dişlerden destek alınarak ya da direkt olarak doğal dişlerin üzerinde işlem uygulayarak, estetik görüntünün düzeltilip diş eksiklerini tamamlama yöntemidir.

Boyut veya şeklinde bir anormallik olan dişler trimlenerek küçültülür. Küçülen dişin üst kısmı, porselen yada porselenden daha dayanıklı ve ağız içine uyumlu olan bir madde ile kaplanır. Gerekli durumlarda kaplama kronun altına yani küçültülen diş ile üst kaplamanın arasına metal alaşımlar yerleştirilerek sabit protezin dayanıklılığı artırılabilir. Sabit protez ile dişin estetik ve fonksiyonel eksiklikleri giderilebileceği gibi, köprü yöntemi ile de eksik dişler tamamlanabilmektedir. Başta ve sonda kalıcı dayanıklı dişler olmak şartıyla; bu dişler köprü ayağı şeklinde kullanılarak aradaki diş eksikliği olan bölgeye kalıcı yeni yapay dişler yerleştirilir. Sabit protezler ile hem tek diş üzerindeki deformasyonlar giderilirken, hem de diş eksikleri köprü yöntemiyle tamamlanabilmektedir. Sabit protezler ağız içinde kalıcıdır yani takıp çıkarılmazlar.

Hareketli protezler; hastanın dilediği zaman takıp çıkarabileceği, üzerinde eksik dişlerinin dizayn edilip yerleştirildiği protezlerdir. Hareketli protezler beş çeşittir. Bazıları tam dişsizlik durumunda kullanılan ve ağızda tek bir dişin bile olmadığı hastalara uygulanan tam protezlerdir. Bazılarında ise tedavi öncesi geçici olarak kullanılacak dişlerin yerine gelen immediat protezler kullanılır. İmplant tedavisinden önce, diş boşluğunu geçici olarak immediat protez doldurur. Ağızda belirli bölgelerin dişli olması halinde ise çengelli veya çengelsiz hareketli protezler yani ağızda sabit olmayan köprüler kullanılır.

Diş tedavisinde kullanılan protez çeşitleri ve seçilen tedavi yöntemi; hastanın gereksinimlerine, ağız sağlığına veya hangi işlevlerinin yetersiz olduğuna, hastanın maddi imkanına, diş hekiminin işindeki yetkinliğine bağlı olarak belirlenmektedir. Diş protezinin gerekeceği durumlar hastaya aktarılmalı ve protez dişin sağlayacağı avantajların yanında dezavantajlarından da bahsedilmelidir. Her hastaya implant tedavisinin uygun olmayacağı gibi her diş eksikliğinde de aynı tedavi yöntemi kullanılamayabilir. Dolayısıyla seçilecek yöntemin; hastanın yakındığı problemi baz alınarak, ona uygun en verimli yöntem olması amaçlanmalı ve hasta - hekim işbirliğine büyük önem verilmelidir.

Diş Protezinin Temizliği ve Bakımı

Yeni dişlerinize kavuştuktan sonra sizi bekleyen çok önemli bir aşama daha var. Elbette protezinizin temizliği ve bakımı. Birçok bireyin kalıcı dişlerine veda etmesinin nedenlerinden ilki ve en önemlisi diş temizliğine dikkat etmemeleridir. Temiz bir ağız içinde elbette dişlerde tam verim ile çalışacak ve sağlamlıklarını muhafaza edecektir. Kaldı ki daimi dişlerinin tamamını veya bir kısmını kaybedip, artık protez dişleri ile devam edecek olan bireyler ağız ve diş temizliği konusunda azami ölçüde dikkat etmeli ve gereken özeni göstermelidir. Diş protezinizin temizliği konusunda dikkat etmeniz gereken noktaları sıralayacak olursak;

• Sabit protez kullanan bireylerin yapay dişleri ağızlarına kalıcı olarak yerleştirildiğinden çıkarıp temizleme imkanı olmayacaktır. Bu nedenle sabit protez kullanan hastalar; kolaylıkla ulaşılabilen ve pratik bir araç olan diş ipleri ile protez dişlerinin aralarındaki gıda kalıntılarını temizlemelidirler. Diş ipinin yanı sıra, protez dişler için özel olarak üretilen diş fırçaları ve yine diş protezlerine zarar vermeyecek maddelerden üretilen diş macunları ile protez dişlerini fırçalayarak günlük diş temizliklerini yapmalıdırlar. Ayrıca her 6 ayda bir diş hekimine giderek protezlerinde oluşması muhtemel olan tartar ve diş taşlarını da uzman gözetiminde temizletebilirler.
  
• Hareketli protez kullanan hastalar ise diş protezinin temizliği ve bakımını yaparken protezlerini çıkarıp takabildiklerinden daha rahat bir işlem uygulayacaklardır. Protezlerini her günün sonunda çıkarıp , önce ılık suda özel fırçalarla yıkayıp fırçalamalı, sonrada temiz suya katacakları protez dezenfekte edici suların içinde kısa bir süre bekletmelidirler. Ayrıca diş protezinde kullanılan malzemelerin fırçalama ve temizlik sularından çabuk etkilenip aşınabileceği de düşünülerek her 6 ayda bir diş hekimine kontrollerini yaptırmalıdırlar.
  

Protez Dişlerin Kullanım Ömrünü Etkileyen Faktörler

Protez dişleriniz ile yaşamaya başladıktan sonra ilk haftalar alışma süreci geçirecek ve bu süreçte, sanki ağzınızda yerleşmiş yabancı bir madde hissi veren proteziniz ile uyumlu çiğnemeler yapmaya çalışacaksınız. 1-2 hafta içinde ağzınızla uyumlu hale gelecek olan diş protezinizi artık yadırgamıyor ve onu daimi dişlerinizden ayırmıyor olacaksınız. Bu süreçlerde protez dişlerin kullanım ömrü ile ilgili yapmanız gereken en önemli uygulama elbette dişlerinizin temizliğine ve bakımına önem vermek olacaktır. Diş protezlerinin her hastaya uygulama şekli nasıl farklı ise, her diş protezinin de hastanın ağzındaki kullanım ömrü o protezi kullanan hastanın ağız hijyenine ve sağlık durumuna bağlı olarak farklılık gösterecektir. Diş protezinin günlük ve genel rutin bakımına özen gösteren ve protezi bilinçli ellerde hazırlanıp hastaya uygulanan bireylerin büyük çoğunluğu yapay dişlerini 7-15 yıl rahatlıkla kullanabilmektedir. Fakat diş protezlerine bunun gibi belirli sayılarla ömür biçmek hiç doğru olmayacaktır. Çünkü; en mükemmel malzemeler ile ve kusursuz bir tasarım kullanarak dizayn edilen bir diş protezi hastaya uygulansa bile, hastanın diş fırçalama sıklığı, protezinin bakımını vaktinde yapması, ağzındaki diğer dişlerin sağlığı veya protezi ile sert cisimleri kırmaya çalışması gibi etkenlerle diş protezinin kullanım ömrü etkilenecektir. Diş protezinizi kullanırken dikkat etmeniz gereken ve protez dişlerin kullanım ömrünü etkileyen faktörleri kısaca şöyle sıralayabiliriz;

• Protez dişlerin günlük ve genel temizliğine önem verilmelidir.
  
• Protez dişer, 6 ayda bir diş hekimi kontrolünden geçirilmelidir.
  
• Dişler ile ceviz, fındık gibi sert kabuklu gıdalar kırılmamalı ve diş araları yabancı cisim ile kurcalanmamalıdır.
  
• Dezenfekte edici sıvılar uzun süre proteze temas ederse onu aşındıracağından, temizlik sırasında kimyasal sularla diş protezinin temas süresi ayarlanmalıdır.
  
• Protezde bir temassızlık, kendiliğinden çıkma, ağızdaki dişlerde ağrı veya iltihaplanma gibi olumsuz durumlar hissedilirse hemen diş hekimine müracaat edilmelidir.
  

^{TUĞBA ŞİMŞEK}

^{DİŞ PROTEZ TEKNİKERİ - FEN BİLİMLERİ ÖĞRETMENİ}