Geri Dönüşümün Ekonomiye ve Çevreye Katkıları Nelerdir?

Geri dönüşüm; çöp olarak gördüğümüz çoğu malzemenin yeniden işlenerek yeni ürünler haline getirilmesi sürecidir. Ekonomiye, çevreye katkıları vardır.

Geri dönüşüm, kullanılan atık malzemelerin tekrar üretime ve ekonomiye kazandırılmasıdır. Böylece direkt olarak ekonomiye, dolaylı olarak çevreye katkı sağlanır. Bir malzemenin sıfırdan bir ham madde ile hazırlanmasının maliyeti ve zorluğu geri dönüşüm sayesinde azaltılabilir. Geri dönüşümüm ekonomik açıdan uygulanabilir ve çevre açısından etkili olabilmesi için belirli şartların sağlanmış olması gerekiyor. Bunlar; yeterli miktarda geri dönüştürülebilir malzeme, bu malzemeleri atık olmaktan çıkaracak bir sistem, geri dönüştürülebilir malzemeleri yeniden işleyebilecek kapasitede bir işletme ve yeniden hazırlanan malzemeler için potansiyel bir talep olması gerekiyor.

Tarihçesi

Geri dönüşümün geçmişi M.Ö. 400’lü yıllara kadar dayandırılıyor. İnsanlık tarihinde kaynak yetersizliği, bilimsel ve teknik uygulamaların olmaması sebebiyle birçok alet tamir edilerek veya başka bir alete dönüştürülerek tekrar kullanılıyordu. Yeni malzeme bulunamaması da bunu mecbur kılıyordu.

Geri dönüşüm ihtiyacı yakın tarihte savaşlar sebebiyle ortaya çıktı. Savaşlar, ham madde ve kaynak sıkıntısına yol açtı. Özellikle İkinci Dünya Savaşı’na katılan büyük devletler savaş sırasında kaynak ihtiyacını karşılamak için geri dönüşüm kampanyaları yapmaya başladı. Halk, fiber ve metal malzemeleri toplamaları konusunda teşvik edildi. Bu kampanyaların en önemli örneği Amerika Birleşik Devletleri’nde görüldü. Savaş sırasında yapılan geri dönüşüm kampanyaları, doğal kaynakları sınırlı ülkelerde savaş sonrası da devam ettirildi. Geri dönüşümün önemini anlayan gelişmiş ülkeler, zamanla bu uygulamaları politika haline getirdi. Küresel çevre sorunları arttıkça geri dönüşüm daha da önem kazandı.

Geri dönüşümle ilgili bazı önemli tarihler şöyle;

• Kâğıdın geri dönüşümü ilk olarak 1031 yılında Japonya’da yapıldı. Bazı dükkânlarda “sıkıştırılmış kâğıt” adıyla atık kâğıtlardan yapılmış malzemeler satılıyordu.
  
• 19. yüzyılda İngiltere’de, tuğla üretimi için odun ve kömür küllerini toplayan insanlar vardı.
  
• 1813-1914 yılları arasında İngiltere’de geri dönüşümlü elyaflarla saf yün birleştirilerek tekstil malzemeleri üretildi.
  
• 19. yüzyılda demiryolları hurda demirlerden yapılıyordu. Aynı dönemde İngiltere ve İrlanda’da içki şişeleri depozitolu olarak geri dönüştürülüyordu.
  
• 1884 yılında İsveç’te şişelerin geri dönüştürülmesi sistemi kuruldu.
  
• 20. yüzyılın başlarında da çelik ve otomobil sanayisinin gelişmeye başlaması sebebiyle hurda demir ve metal atıklar önem kazandı. Bu dönemde evlerden tencere, tava ve çeşitli makineler gibi hurda ürünler toplanıyordu.
  
• 1982 yılında alüminyum içecek kutularını geri dönüştürme sistemleri geliştirildi.
  
• İlk elektronik atık geri dönüşüm programı 1990’lı yıllarda İsviçre’de uygulandı.
  
• 2000’li yıllarda elektronik cihaz atıklarında büyük bir artış görüldü. Bunun üzerine özellikle gelişmiş ülkelerde geri dönüşüm kuralları konuldu.
  

Geri Dönüşüm Tanımı

Geri dönüşümün genel tanımı; atık malzemelerin tekrar ham madde olarak ekonomiye kazandırılmasıdır. Kullanım dışı kalmış geri dönüştürülebilir atıkların çeşitli yöntemlerle yeniden üretim sürecine katılmasıdır. Atıkların yeni nesne ve malzeme haline dönüştürülmesidir. Başka bir tanıma göre de, yeniden değerlendirilme imkanı olan atıkların çeşitli fiziksel ve kimyasal işlemlerden geçirilerek ikincil bir ham maddeye dönüştürülmesi ve üretim sürecine dahil edilmesidir. Geri dönüştürülecek malzemeler bir merkezde toplanır, cinslerine göre ayrılır, temizlenir ve yeni bir hammadde olarak yeniden işlenir.

Ekonomiye Katkıları

Atıkların geri dönüştürülmesinin ekonomiye azımsanmayacak katkıları var. Her şeyden önce ham madde ihtiyacı azalıyor. Kullanılmış bir ürünün ham maddeye dönüştürülmesi enerji tasarrufu sağlıyor. Bir ürünün atıklardan geri dönüştürülerek tekrar ham maddeye dönüştürülmesi, işlenmemiş ham maddeden üretilmesine oranla yüzde 30 ila 50 arasında enerji tasarrufu sağlıyor. “Azaltmak”, “yeniden” ve “geri dönüşüm” şeklindeki atık hiyerarşisinin bir bileşeni olan geri dönüşüm yoluyla tasarruf edilen enerji miktarı, geri dönüştürülen malzemeye ve kullanılan enerji türüne bağlıdır.

Geri dönüşümün ekonomiye katkılarından bazıları şunlardır;

• Yararlı atık malzemenin boşa gitmesini önler.
  
• Atık ve çöplerin taşınması, depolanması gibi sorunların önüne geçilir.
  
• Taze ham madde tüketimini azaltır.
  
• Enerji kullanımını azaltır.
  
• Atık malzemenin yeni bir ürün olarak hizmet vermesini sağlar.
  
• Büyük nüfuslu bölgelerde kamu atıklarının giderilmesiyle ekonomik avantajlar sağlar.
  
• Yeni iş ve istihdam imkânları oluşturur.
  
• Alüminyum kutuların geri dönüşümü ile yüzde 90, kâğıdın geri dönüşümü ile yüzde 60 oranında enerji tasarrufu sağlanır.
  
• Yeni ham madde ihtiyacını azaltarak ithalat miktarını azaltır, ülke ekonomisine katkı sağlar.
  

Çevreye Katkıları

Geri dönüşüm, çevre ve ekolojik denge için çok önemli katkılar sağlar. Dünyanın artan nüfusuna paralel olarak artan ham madde ihtiyacının doğal dengeyi bozması önlenir veya minimuma indirilir. Böylece doğaya verilen zararlar ve çevre kirliliği asgari düzeyde önlenir.

Geri dönüşümün çevreye katkılarından bazıları şunlardır;

• Ağaçlar, su kaynakları ve mineraller gibi doğal kaynakların korunmasına yardımcı olur.
  
• Yeni ham madde toplama ihtiyacını azaltarak hava ve çevrenin kirlenmesini önler.
  
• Sera gazı emisyonlarını düşürmeye yardımcı olur.
  
• Evsel atıklardan üretilen kompost ürünler veya gübreler toprağı iyileştirir, besin maddelerinin bitkiler tarafından kullanılmasını sağlar.
  
• Kompostlaştırılmış biyolojik atıklar, zengin bir organik kaynak oluşturur. 
  

Geri Dönüştürülebilen Malzemeler

Geri dönüşüm süreçlerine her türlü ürünü katmak mümkün olmuyor. Bunun için ürünlerde kullanılan malzemelerin niteliği önemli. Bir otomobilin hemen hemen bütün parçaları geri dönüştürülebiliyor. Elektronik cihazlar için de aynı durum söz konusu. Ancak her atık veya çöpün geri dönüştürülmesi mümkün olmayabilir. Örneğin; bebek bezi, plastik torbalar, aynalar, ampuller, yağlı ve kaplamaları kâğıtlar, motor yağları şişeleri gibi malzemeler geri deönüştürülemiyor.

Geri dönüşüm süreçlerine kazandırılabilen malzemelerden bazılarını şöyle sıralayabiliriz; demir, çelik, alüminyum, her türlü metal, kâğıt ve türevleri, cam, her türlü plastik, elektronik ve elektrikli malzemeler, elektronik sarf malzemeleri, piller, bataryalar, aküler, beton, tekstil ürünleri, her türlü ahşap, organik atıklar (bitkisel yağlar gibi), motor yağları, solvent bazlı atıklar, lastikler, gıdalar, kauçuk, bahçe atıkları (otlar, çimler, gübre, ağaçlar vs.)…

Geri dönüşümün bir formu olan “kurtarma”, karmaşık malzemelerin içindeki kullanılabilir sıvı veya metallerin ayrıştırılması aşamasıdır. Örneğin, bir otomobildeki binlerce parça içinde altından yapılmış devrelerin ayrıştırılması veya termometrelerdeki cıvaların alınması bir kurtarma uygulamasıdır.

Bunları Biliyor Musunuz?

• Bir ton atık kâğıdın dönüştürülmesiyle 17 ağacın kesilmesi önlenmiş olur; 70 metrekare alanın tahrip edilmesi önlenir; 32 bin litre su tasarrufu sağlanır.
  
• Spesifik olarak değerlendirildiğinde kullanılmış kâğıdın geri dönüşümle tekrar üretime katılması hava kirliliğini yüzde 75-95, su kirliliğini yüzde 35, su kullanımını yüzde 45 oranında azaltabilir.
  
• Avrupa Birliği ülkeleri geri dönüşüm pazarında yüzde 50’lik paya sahip. Buna göre geri dönüşüm uygulamaları yapan 60 binin üzerinde şirket 500 bin kişiyi istihdam ediyor. Bu şirketlerin cirosu 24 milyar avro civarında…
  
• ABD’de 2015 yılında geri dönüşüm uygulamalarında 14 bin kişi istihdam edildi ve ekonomiye 6,7 milyar dolar katkı sağlandı.
  
• ABD’deki 50 binin üzerinde geri dönüşüm tesisi bulunuyor. Burada yaklaşık 1 milyon kişi istihdam ediliyor.
  
• Amerika’da karışık geri dönüşümlü malzemelerin tonunun fiyatı 100 dolardır.
  
• Dünya genelindeki elektronik atıkların miktarı yıllık 20 ila 50 milyon ton civarındadır.
  
• Bir milyon adet dizüstü bilgisayarın geri dönüşümü, yılda 3 bin 500 evin elektrik ihtiyacını karşılayacak kadar enerji tasarrufu sağlar.
  
• Bir ton cam atığın geri dönüşümü 100 litre akaryakıt tasarrufu sağlar.
  
• Doğaya atılan cam şişe 4 bin yılda, plastikler bin yılda, çiklet 5 yılda yok olur.
  
• Geri dönüşüm, uluslararası standart kuruluşu ISO tarafından belirlenen standartlar çerçevesinde uygulanmaktadır.