Maslow Teorisi ve İhtiyaçlar Piramidi Nedir?

“Karnı aç bir insan için beşinci sınıf bir çorba, birinci sınıf bir yağlıboya tablodan daha değerlidir.” 

A. Maslow

20. yüzyıla damgasını vuran Abraham Harold Maslow, kendi adı ile anılan “Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi” veya “Maslow Piramidi” kuramıyla tanındı. Maslow bir psikologdu, insan güdüleriyle ilgilendi, davranışçı yaklaşımla hümanistik psikoloji arasında bağ kurdu. Ortaya koyduğu tez ise genellikle çalışanları motive etmek için kullanıldı. 

Abraham Harold Maslow Kimdir?

1 Nisan 1908’de New York’ta doğan Maslow, yedi kardeşin en büyüğüydü. Ailesi çocuklarının daha iyi yetişmesi için Rusya’dan ABD’ye göçmüştü. Ki Maslow bitmek bilmeyen eğitim iştahıyla onların yüzünü kara çıkarmadı. Birçok üniversitede farklı alanlarda çalıştı, ailesinin isteğiyle New York Şehir Koleji’nde hukuk eğitimine başladı, sonraları Cornell ve Wisconsin üniversitelerinde psikoloji eğitimi aldı. Bir ara tıp fakültesine başladıysa da yarım bıraktı. Yahudi bir aileden geliyordu, ilerleyen yıllarda büyüdüğü çevrede kendini dışlanmış hissettiğinden bahsedecek ve başarısını biraz da bu dışlanmaya borçlu olduğunu anlatacaktı.  Maslow, 8 Haziran 1970’teki vefatına kadar verdiği onlarca eserle, hümanistik psikolojinin üstadı haline geldi.

Kimlerden Etkilendi?

Maslow başlangıçta davranışçı ekoldendi. Ama II. Dünya Savaşı’nın başladığı yıllarda edindiği kişisel deneyim, insanlara ve olaylara bakışını değiştirdi. Gestalt psikolojisi ve psikanalizle tanışınca da davranışçılığın insanla ilgili konularda mekanik kaldığını kabul etti.

Maslow Nazilerden kaçıp ABD’ye yerleşen Alfred Adler, Karen Horney, Kurt Koffka, Max Wertheimer gibi isimlerden de etkilendi. Kendini gerçekleştirmiş insanlarla ilgili düşüncelerinin ilham kaynağı ise antropolog Ruth Benedict idi. 

Maslow Teoremi

Maslow, klinik gözlemlerden yola çıkarak insan davranışlarına yön veren temel gereksinimleri irdeledi; insanın çoğunlukla zayıf ve eksik yönleri üzerinde durulduğunu, güçlü yönlerinin yeterince anlaşılmadığını savudu. Onu bugünlere taşıyansa, motivasyon kuramları içinde öne çıkan meşhur Maslow Piramidi kuramı oldu.

Kurama göre insanların motivasyonu dış faktörlerden ziyade, kişinin kendi içindeki ihtiyaçlara dayanır. Yani, ödül veya ceza motivasyon üzerinde o kadar da etkili değildir. 

Maslow’un kuramında insanların ihtiyaçları sınırsızdır ve insan bir ihtiyacını giderdikten sonra başka bir ihtiyaç ortaya çıkar. İnsanı davranışa iten nedenler onun ihtiyaçlarıdır. Bu ihtiyaçlar temel gereksinimlerden kendini gerçekleştirmeye doğru yükselen bir piramidin basamaklarını oluşturur ve bireyler bu basamakları bir bir tırmanır.

Ünlü psikolog için insan değerli, iyiye yönelik bir özbene sahiptir. İnsanın kişiliği bir olgunlaşma süreci geçirir ve bu süreçte hiyerarşik biçimde sıralı, birbiri ile ilişkili ihtiyaçlar rol oynar. Olanaklar sağlanırsa her insan eninde sonunda kendini gerçekleştirerek gizil güçlerinin farkına varabilir. 

Maslow’un Piramdi’nde Neler Var?

Piramidin altında biyolojik güdüler, üst katında ise psikolojik güdüler yer alır. Alt düzeydeki güdüler doyuma ulaşınca, birey üst düzeydeki güdülere hazır hale gelir. Yani en üst basamağa çıkmak için alt basamaktaki temel ihtiyaçları belli düzeyde doyurmak elzemdir. Temel ihtiyaçlarını doyuran birey, ancak bu şekilde kendini iyi hisseder, sonunda tüm potansiyelini açığa çıkarır ve kendini gerçekleştirebilir.

Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi beş ana kategoriye ayrılır. Piramidin tabanında fizyolojik ihtiyaçlar vardır. Açlık, susuzluk gibi yaşamsal gereksinimler bu kategoridedir ve insanın yaşamını sürdürebilmesi için en önemli olanı bu ihtiyaçlardır. Fizyolojik ihtiyacını gidermemiş bir kişi için diğer ihtiyaçların bir önemi yoktur. Yani aç veya susuzken Louvre’da Mona Lisa’yı incelemek veya Beethoven’ın 9. Senfonisi’ni dinlemek anlamlı olmayabilir.

İkinci basamak güvenlik ihtiyacıdır. Burası dış tehlikelerden korunmayı içerir. Bu ihtiyaç, korunma, barınma, kural ve yasalara uyma gibi gereksinimlere dayanır. Bu ihtiyaçların giderilmesiyle kişi korku ve kaygısını azaltacaktır. İnsan tehlikelere karşı savunmadadır ve sahip olduğu şeyleri korumaya yönelik bir güdüye sahiptir. Bu durum, ilişkiler açısından da böyledir. Yani, diğer insanlarla ilişkilerimizi de korumayı ve güvenli şekilde yürütmeyi isteriz.

Üçüncü basamakta ait olma, sevgi, kabul görme gibi sosyal ihtiyaçlar yer alır. Çünkü insan sosyal bir varlıktır, tek başına yaşayamaz. Başkalarıyla birlikte yaşama, kabul görme, arkadaşlık, sevme ve sevilme herkes için önemlidir. Fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçları karşılanan insan bir gruba ait olma ve sevilme ihtiyacı duyumsar, bunu karşılayabileceği bir grup bulur. Aksi halde kendini yalnız ve terk edilmiş hisseder.

Piramidin dördüncü basamağıysa, değer verilme ve saygı ihtiyacıdır. İnsan ait olduğu grupta saygı görmek ister. Başarısı takdirle karşılanan, saygı duyulan insan kendine güven duyar. Statü, başarı, itibar ve tanınmayı içeren bu ihtiyaç iki yönlüdür. Bireyler hem kendine güven ve özsaygı duymak ister, hem de başkaları tarafından böyle görülmek...

Zirvede, yani beşinci basamakta kendini gerçekleştirme gereksinimi yer alır. Bu bölüm kişinin potansiyelini keşfettiği alandır. Örneğin bilgi, beceri ve yeteneklerimizi tamamen ortaya koyamadığımızı düşünüyorsak, büyük bir boşluk hissederiz ve bu histen kurtulmaya çalışırız. Hayattan ne istediğimiz, nasıl bir yol izleyeceğimiz gibi sorular bu kısma aittir. Bu aşamaya kendini gerçekleştirme de denebilir. Maslow bu aşamayı herkesin tamamlayamayacağından bahseder. 

Kendini Gerçekleştiren Bireyin Temel Özellikleri Nelerdir?

Peki, Maslow’a göre piramidin tepesinde ne vardır? Ünlü psikolog için beşinci basamak neredeyse hayatın sırrını çözmek, bilgelik ve huzura kavuşmak gibidir. Maslow’a göre kendini gerçekleştiren birey, içinden geldiği gibi davranır. Bakış açısı geniştir. Mahremiyetten hoşlanır, başkalarına bağlı değildir. Demokratik karakter yapısına sahiptir, yaşamını anlamlı görür, belirsizliğe tahammül edebilir. Kendini ve başkalarını olduğu gibi kabul edebilir, düşünce ve davranışları içtendir. Kendisi değil, sorun üzerinde yoğunlaşır, yaratıcıdır. Topluma karşı bireysel bağımsızlığını koruyabilmiştir, insanlığın refahıyla ilgilenir, hayata nesnel bir açıdan bakabilir. 

Piramidin Püf Noktaları

Maslow beş temel ihtiyacın dışında bilişsel gereksinimler ve estetik ihtiyaçlarından da bahseder. Ama bu ihtiyaçlar kendini gerçekleştirme ihtiyacında ele alındığı için sonradan ayrıntılı irdelenmez.

Piramidin aşağısındaki güdüler gerilimi azaltmaya yöneliktir; yani bu ihtiyaçlar giderildiğinde kişi dengeyi kurabilir. Ama gelişme güdülerinin başarılması daha zahmetli olduğu için bireyler yine de tam anlamıyla gerilimden uzak kalamaz.

Üst düzeydeki ihtiyaçların giderilmesi alt düzeydekiler kadar acil değildir. Kişinin hayatını sürdürmesi için mutlaka tatmin edilmeleri gerekmez. Ayrıca üst basamaklardaki ihtiyaçlar kültürel olarak farklılık da gösterebilir. Yine ihtiyaçların giderilmesinde bireyden bireye farklılıklar da olabilir. Örneğin kimi için sevgi, korunmadan önce gelebilir.

Kuramcıya göre bir ihtiyacın belirmesi için, bir önceki ihtiyacın tamamen giderilmesine gerek yoktur. Örneğin, bir kişi fizyolojik gereksinimlerini büyük oranda karşılayıp sevgi, saygınlık ve kendini gerçekleştirme gereksinimlerini nispeten daha az oranlarda giderebilir.