Matruşka Nedir?

Matruşka, Rus yapımı bir oyuncak türüdür. Ahşaptan yapılan ve çeşitli renk ve şekillerde boyanan kadın figürlerini açtıkça içinden bir yenisi çıkar. Ruslara ait hediyelik eşya denince akla ilk gelen şüphesiz bu oyuncaklardır. Hem oymacılık hem de sanat açısından Rusya’nın ruhu olan bu bebekler, 3 ila 15 parçadan oluşabilir.

Matruşkaların ortaya nasıl çıktığı ile ilgili anlatılagelen birçok hikâye vardır. Bunlardan en bilineni, bebeklerin 1890’lı yıllarda Moskova yakınlarındaki Abrentsevo çocuk eğitim atölyesinde ortaya çıktığına dair olanıdır. Atölyenin sahibi Sava Mamontov, kendini sanata adamış, tüccar, basımcı ve tercümandır. 19. Yüzyıl Rusya’sı da büyük bir ekonomik ve kültürel gelişim içindedir. Yeni akımlar yaratan birçok sanatçı yetişmektedir. Bir çok meşhur ve yetenekli Rus sanatçı da yerel oymacılar ile birlikte Sava Mamontov’ın atölyesinde çalışmaktadır. Mamontov’un tek amacı Rus stilinde yeni bir şeyler yaratmaktır.

Bir cumartesi günü yapılan geleneksel toplantılardan birinde, Mamontov, Japon Budist bilge Fukurama’nın Honşu Adası’ndan getirilen iç içe gelmiş ahşap figürlerini görür. Mamontov’un yanında yetişen sanatçılardan biri olan Sergey Malyutin de bu figürlerin bir benzerini yapmaya karar verir. Malyutin’in matruşkası 8 bebekten oluşmaktadır. En büyük bebek elinde bir horoz tutan ve geleneksel kıyafetler giyen bir annedir. Sonraki bebekler kızlar ve bir de erkek çocuğundan oluşmaktadır. En küçük bebek is kundağındaki bir bebektir. O dönemde oldukça beğenilen bir isim olan Matryona ve daha sevimli versiyonu olan Matryoshka da bebeklere konan isim olur.

Mamontov’un eşi 1990’da Paris’te yapılan bir gösteride sergiler ve bebekler büyük ilgi görürler. Kısa zamanda Rusya’nın çeşitli bölgelerinde üretimine başlanır ve dünyanın dört bir köşesine dağıtımı yapılır.

Matruşka bebekleri genelde aynı temalara sahiptirler. Üzerinde geleneksel kıyafetler olan, iri ve güçlü görünen anne figürleri resmedilir. Zaten bebeklerin isimlerinin kökeni de Matryona isminin kökeninde bulunan Latince ‘mater’ kelimesine bağlıdır. Bu kelime anne anlamına gelir. Matruşkalar da anneliğin, sağlığın ve doğurganlığın sembolüdür.

Nadir de olsa matruşka bebeklerinin Sovyet birliği liderlerinin şekline girdiği de görülür. 1990’larda, Sovyet Birliği’nin yıkılmasının ardından bu matruşkalar bir hayli ilgi görmüştür. En yaygın olan olan dizilim Mikhail Gorbachev ile başlar ardından  Leonid Brezhnev,  Nikita Khrushchev, Josef Stalin ile devam eder ve en son olarak minik Vladimir Lenin ile biter.

Genelde matruşka bebeklerinin hep tek sayılardan oluşmasının bir sebebi vardır. Bu da, Rusların tek sayıların uğuruna inanmalarından ileri gelir.