Medya Nedir, Topluma Etkileri Nelerdir?

Medya; günümüzde her insanın mutlaka muhatap olduğu bir mecra. Bazen bir ses, bazen görüntü veya yazı ile iletişim kurma aracı olan medya artık her alanda!

Bilgi çağında yaşıyoruz. Her mecra görsel ve işitsel bilgi ve dokümanlarla kaynıyor. Artık bilgiye ulaşmak zor değil ancak kaliteli bilgiye ulaşmak, nitelikli verileri elde etmek ve güvenilir kaynaklara ulaşmak pek de kolay sayılmaz. Medya kısaca yazılı, sesli ve görsel kitle iletişim araçları olarak tanımlanır. Ancak günümüzde o kadar geniş bir tanımı içine alıyor ki teknolojinin gelişim hızı bile bu tanımı ifade etmiyor. Tanzanya’daki küçük bir kabile köyüne saniyede ulaşabilme imkânı sağlayan medya araçları, uzaydan bilgi de aktarıyor, siyasilerin gündemlerini gözler önüne seriyor veya bir eğlence mecrasına dönüşebiliyor.

Ajans, gazete, dergi, radyo, televizyon, uydu sistemleri, internet gibi iletişim araçlarının tümünü kapsayan medyanın bilgi, eğitim, uyarma, eğlence gibi sorumluluk alanları var. Yazılı, görsel ve işitsel bütün araçlarla iletişim kuran kitleler, iletişim araçlarına da bağımlı hale geldi. Öyle ki artık ‘medya araçlarına bağımlılık’ gibi sorunlarla yüzleşmek zorunda kalıyoruz. Medya araçları sadece haber vermez. Duygu ve düşünceleri paylaştırır; eğitime katkıları vardır; bilgiye ulaşım için köprüdür; eğlendirir. İnsanlar artık kullandıkları medya araçlarının niteliklerine göre değerlendiriliyor, karakterlerine göre medya araçlarına yöneliyor.

Medya kavramı; haber alma ve haber aktarma ihtiyacından ortaya çıkan bir iletişim kavramıdır. Hem iletişim kaynağı hem de iletişim mecraları genel olarak “medya” ifadesi altında toplanır. Haber, edebiyat, sanat, spor, bilim, teknoloji, siyaset, din, ekonomi gibi alanların hepsi bilgi veya etkinlik paylaşma üzerine kurulu ögelerdir. Mesela bir spor müsabakasını izleyen insanlar medya araçları aracılığı ile birbirleriyle iletişime geçerken, organizasyonu yapanlar ekonomik beklentiler için medya araçlarını kullanır. Siyasiler, gazeteciler veya basın organları aracılığı ile toplumla iletişime geçer ve politikalarını aktarma ve paylaşma imkânı bulur. Bilim teknikleri için medya araçlarına ihtiyaç vardır. Edebi bir eserin ortaya çıkmasından son kullanıcıya ulaşmasına kadar her aşamasında medya araçlarının rolü vardır. Örnekleri bu minvalde artırmak mümkün. Kısaca ifade etmek gerekirse medya araçları, insanlar için ekmek ve su kadar önemli bir yere sahip.

Medyanın Önlenemez Yükselişi

Medya; kitleleri harekete geçirme potansiyeli olan devasa bir sektör. Kendi finansal yapısını oluşturan, reklamlarla insanları yönlendirebilen, sınırı olmayan ve giderek artan bir potansiyele sahip bir mecradan bahsediyoruz. Yani sadece bilgi aktarmıyor, sadece düşünceleri etkilemiyor, sadece duygu paylaşımı için kullanılmıyor. Ekonominin de önemli bir sacayağı haline gelmiş bir dev sektör.

Kendi araçları içinde de müthiş bir rekabet ve mücadelenin yaşandığı dev bir savaş alanı sanki. Mesela internetin yazılı basını sona erdireceği şeklinde bir öngörü vardır. İkisi de medya aracı olan gazete ve internet, kendi içlerinde soğuk bir savaşın içinde her zaman. Ancak her ikisi de birbirini tamamlayan kavramlar aslında. Mesela gazetecilerin ürettiği haberlerin gazetede yayınlanması sonucu internetteki alanlar için malzeme üretilmiş olur. Sadece internet haberciliği bazı şeyleri tamamlamaya yetmeyebilir. Bazen gazetelere, bazen dergilere bazen de televizyonlara ihtiyaç duyulur ve bu ihtiyaç daha uzun süre devam edecek gibi görünüyor.

Medyanın Topluma Etkileri Nelerdir?

Medya kavramı içine giren her araç, aslında bir bakıma toplumu etkileme aracıdır. Dijital bir oyunun işlevi ile sanatsal bir faaliyetin medya vasıtası ile etkileri aynı olmasa da genel amaç bir ‘etkileme’ kavramı üzerine kuruludur.

Medya; niteliksiz ve kötü amaçlı niyetler için kullanıldığında da katilin elindeki bıçak gibi bir işlev görür. Deveyi pire, pireyi deve yapabilir. Masum bir insandan katil, katilden de süt dökmüş kedi çıkarma özelliği de olan medyanın gücü kitlesel linç için de kullanılabilir. Bir kişinin özel hayatını deşifre için medya araçları kullanılırken, bu deşifrenin bertaraf edilmesi için de medya araçlarına ihtiyaç duyulabilir. Hastaneler için şöyle bir ifade kullanılır: Allah düşürmesin, eksik de etmesin! Belki bu ifadeyi medya için de kullanmak gerekiyor.

Genel olarak medyanın toplum üzerindeki etkilerini şöyle özetlemek mümkün: 

• Toplumu yönlendirme, kitlesel hareketleri yönetme ve bilgi akışını bilinçlere sevk etmeyi sağlar.
  
• Farklı kültürlerin etkileşime geçmesini sağlar. Duygu ve düşünce paylaşımı için kullanılır.
  
• Sosyal paylaşımların odağındaki medya araçlarının aynı zamanda asosyal kitleler de oluşturma özelliği sebebiyle olumsuz etkileri vardır.
  
• Bilgiye ulaşmak için kolay seçenekler sunarken, kaliteli ve güvenilir kaynaklara ulaşımın önüne geçebilir.
  
• Kitlesel iletişim ve kültür paylaşımı güzel etkinlikler gibi görünse de medya araçları sayesinde uzun vadede yerel kültürlerin yok olacağı görüşleri giderek haklı çıkıyor.
  
• Toplumun öz değerleri ve kültürünün yeni nesle aktarılması için önemli araçlardır. Bu özelliği ile toplumsallaşmayı kolaylaştırır. 
  
• Bireyler, medya mecralarında gördükleri popüler kişilerin olumlu davranışları karşısında kendilerine de olumlu örnekler alabilir. 
  
• Bunun yanında şiddet, vahşet, cinsel istismar, ahlaki çöküntü ve kültürel özelliklerin yitirilmesi gibi olumsuz etkilerini de saymak gerekiyor.
  

Medya Çeşitleri Nelerdir?

Medya denince ilk akla gelen gazete, radyo ve televizyon ifadeleridir. Ancak artık bu mecralar medya ifadesinin küçük bir parçası olarak anılıyor. Genel olarak medya çeşitlerini şöyle sıralayabiliriz: Sosyal medya, dijital medya, ana akım (geleneksel) medya… Bu maddeleri biraz açalım.

Sosyal Medya: Genel anlamı ile dijital bir alandır. İnternet tabanlı program, site ve uygulamalar aracılığı ile hayatı kolaylaştıran, bilgi paylaşımını hızlandıran, aksiyon içindeki bir platformdur. Geleneksel medyaya alternatif olan, hızla gelişen bir sektör halini alan sosyal medyayı, medya platformları arasındaki en aktif kullanılan ve kendini sorgulayabilen bir medya sistemi olarak da ifade edebiliriz. Oldukça hızlı bir şekilde, yani anlık bilgi paylaşımına olanak verir. Mesela televizyonlarda 10-20 dakika sonra duyacağınız, gazetelerde ertesi öğreneceğiniz bir haberi anlık olarak görselleri ile sosyal medyada ulaşabilirsiniz. Kaldı ki, televizyonlar artık son dakika haberlerinin çoğunu sosyal medya araçlarını kaynak göstererek veriyor. Sosyal medyada herkesin söz hakkı vardır. Mesela; Twitter’daki bir ankete denizin ortasındaki bir gemici de katılabilir, otobüste yolculuk yapan bir öğrenci de, balkonunda kahve yudumlayan bir kadın da katılabilir. Yer ve zaman sınırı yoktur. Kullanıcı odaklıdır. Sosyal medyanın hem olumlu hem de olumsuz yönleri çok güçlü ve etkilidir. Diğer medya araçlarına göre oldukça ucuz, hatta maliyetsizdir. Geçmişi 5-10 yıllık bir süreçle ifade edilir. Yani neredeyse tarihi olmayan çok yeni bir platformdur.

Dijital Medya: Bilgisayar, mobil cihazlar, internet, sanal gerçeklik, artırılmış gerçeklik gibi araçların kullanılması ile ortaya çıkan bir kavram. Markalaşma, reklam, eğlence, pazarlama, finans gibi birçok ifadenin yer bulduğu bir platformdur. Tüzel ve gerçek kişilerin buluşabildiği veya rekabet edebildiği bir ortamdır. Her türlü dijital veri, görsel ve yazılı dokümanları içerir.

Ana Akım Medya: Devlet, büyük holding veya şirketlerin elinde bulunan medya organları olarak tanımlanabilir. Televizyon, dergi, radyo ve gazeteler gibi… Bu mecraların kaynakları muhabirleridir veya muhabirlerin kaynaklarıdır. Sosyal medyadan farkı, büyük şirketler tarafından yönetiliyor olmalarıdır. Sosyal medyayı bireyler oluşturur. Ana akım medya, yönetildiği şirket veya devletin yönlendirdiği, prensiplerini şirket ve devletin politikaları ile şekillendirmek zorunda kalan bir medya türüdür. Geçmişten günümüze demokrasi açısından oldukça tartışmalı bir medya türü olan ana akım medyanın kitlelerin yönlendirilmesinde çok önemli etkileri vardır.