Tatlı bir bitki olan meyan kökü, tarihten günümüze kadar birçok formda şifa dağıtmıştır. Türkiye’de yaygın bir bitkidir. Çayının lezzeti dillere destandır.

“Meyan kökü” veya “tatlı kök” olarak bilinen bitkiden elde edilen çay, doğal bir ilaçtır. Bitki, şekerlemelerden ilaçlara kadar birçok ürünün ana bileşenidir. Şifaları sebebiyle yüzyıllardır kullanılır. Hem tatlı hem de sağlıklı bir çay isterseniz meyan kökü çayını düşünmelisiniz. Sadece lezzeti için değil potansiyel faydalarını da dikkate aldığınızda aradığınız çayı bulmuş olabilirsiniz!

Meyan Kökü Nedir?

Meyan; çok yıllık, otsu ve çalımsı bir bitkidir. Bilimsel adı “Glycyrrhiza glabra” şeklindedir. Baklagiller familyasına aittir. Bitkinin kökü, birçok amaçla kullanılmaktadır. Anavatanı Rusya ve Çin olan meyan, Türkiye’de Şanlıurfa’da yaygın olarak yetiştirilir. Güneydoğu Avrupa, Akdeniz ve bazı Asya ülkelerinde de görülür.

Meyanın boyu, 120 ila 150 santimetreye kadar uzayabilir. Mavimsi-mor renkte, küçük bezelye şeklinde çiçekleri vardır. Yaprakları, 7 ila 15 santimetre uzunluğundadır; koyu yeşil renkte ve ovaldir. Tohum bulunan, 2 ila 3 santimetre büyüklüğünde küçük baklaları vardır. Uzun dallanma özelliği kök sistemi için önemlidir. Kökler toprak altında yatay olarak yayılır. Dış yüzeyinde kahverengi, içte ise soluk sarı renkli, silindirik lifli ağaç parçaları bulunur. Meyan bitkisinin en önemli bileşiklerinin bulunduğu bölge soluk sarı gövdesidir.

Bitkinin yer altında kalan gövdesi veya kökü, toprağın altında 1 metreye kadar uzayabilir. Kökler, teknik olarak “rizom” adı verilen karmaşık ve tombul bir şekildedir. Oldukça faydalı özellikler içerir. Tıpta yaygın olarak kullanılır. Gıda sektörünün de önemli ve lezzetli maddelerinden biridir. Kökün özütü; meyan şerbeti, meyan kökü şekeri ve kola gibi çeşitli tatlı gıdalar ve içeceklerde kullanılır. Ayrıca, yemeklere çeşnili bir tat veren baharat olabilir. Hoş aromalı, tatlı ve sert bir tada sahiptir.

Meyan kökünün aroması ve tadına kaynak olan ana madde “glisirizin” adlı glikozittir. Glisirizinin tatlılığının değeri şekerden 30 ila 50 kat daha fazladır. Kokusunun kaynağı, içeriğindeki toplam uçucu maddelerin yüzde 3'üne tekabül eden karmaşık ve değişken yapılı bileşiklerdir. Tatlılığı şekerden farklıdır; ağızda daha uzun süreli tat bırakır.

Tam güneş alan derin vadiler ve iyi drene olmuş alüvyonlu topraklar elverişli bir yetişme alanıdır. Yetiştiği bölgelere özgü iklimler ideal yaşam alanları oluşturur. Bu bölgelerde oldukça ılıman, sıcak ve alt tropik iklimler hâkimdir; derin, verimli ve iyi drene edilmiş topraklar bulunur. Ekildikten 2 ila 3 yıl sonra olgunlaşır, sonbahar aylarında hasat edilir.

Meyan bitkisinin farklı türleri vardır. “Glycyrrhiza” cinsinden olan meyan türleri “tatlı meyan” olarak bilinir. “Sophora” cinsi bitkiler ise “acı meyan” olarak adlandırılır. Yöresel ağızlarda “acı piyan” olarak bilinen “sarı meyan” ise, “Thermopsis turcica” cinsi bitkidir.

Dünyanın pek çok ülkesinde kendiliğinden yetişebilir. Türkiye’de; Marmara Bölgesi, Karadeniz sahil bölgesi ve Trakya hariç Anadolu’da akarsu kenarlarında yaygın olarak yetişir. Özellikle Ege ve Çukurova illeri, Şanlıurfa, Hatay, Muş, Bingöl, Kars, Siirt ve Diyarbakır’da yetişmektedir.

Meyan kökü üreten diğer ülkeler arasında Hindistan, İran, İtalya, Afganistan, Çin, Pakistan, Irak, Azerbaycan, Özbekistan ve Türkmenistan bulunmaktadır.

Meyan Kökü Çayının Faydaları Nelerdir?

Meyan kökü özütünden elde edilen çeşitli ürünler, eski çağlardan beri tıp ve gıda endüstrisinde kullanılmaktadır. Antik dönemde Çinlilerin “panzehir” olarak kullandığı meyan kökünün ilaç sanayisinde önemli bir yeri vardır.

Hazımsızlık ve mide iltihabı gibi birçok rahatsızlığa karşı bitkisel bir çözümdür. Öksürük ve ülser tedavisinde önerilirken, doğal bir müshil olarak kabul edilir. Şekerin ikamesi olarak kullanılan meyan kökü, aynı zamanda açlığın yatıştırılması için de ideal ve şifalı bir seçenektir.

Bitkinin kökünden elde edilen çay, besleyici özelliklere sahiptir. Günümüzün popüler bitkisel çaylarından biridir

Meyan kökü çayı; A, B1, B2, B3, B5, B6, B9, C ve E vitaminleri içerir. İçeriğinde ayrıca; demir, fosfor, manganez, magnezyum, kalsiyum, potasyum ve sodyum gibi önemli mineraller bulunur. Ayrıca; uçucu yağlara, reçinelere, saponinlere, alkaloidlere, tanenlere, flavonoidlere, fenollere, müsilajlara sahiptir. Tadı ve lezzetli aromasından sorumlu olan madde ise içeriğindeki “glisirizin”dir.

Meyan kökü çayı ile ilgili birçok kaynakta onlarca faydasından söz ediliyor. En dikkat çeken faydaları şunlardır;

Solunum hastalıkları: Meyan kökü çayı, üst solunum yolu rahatsızlıklarını tedavi etmek için kullanılır. Solunum sistemini iyileştirdiği ve güçlendirdiği için tercih edilir. Akciğerleri ve göğsü rahatsız eden bronş tıkanıklıklarını önler. Mukus ve balgamı parçalayan önemli bir balgam söktürücüdür. Boğaz ağrısı, boğaz iltihabı, ses kısıklığı ve hırıltılı ses tedavisinde ideal bir seçenektir. Vücudun ateşi kırmasına yardımcı olur, larenjit ve farenjit tedavisinde antibiyotik etkisi vardır. Boğaz ve solunum yolları tahrişlerini yatıştırır. Soğuk algınlığı, grip ve nezle semptomlarını hafifletir. Antispazmodik etkileri astım ataklarını hafifletir.

Bağışıklık sistemini destekler: Meyan kökü çayının; antibakteriyel, antiviral, anti-inflamatuar, antifungal ve diüretik etkileri vardır. Bağışıklık sistemini güçlendirir, küçük enfeksiyonlarla savaşmaya ve hastalıkları önlemeye yardımcı olur. Viral enfeksiyonlar, mantar enfeksiyonları, zona ve benzeri sorunlarla savaşmak için kullanılabilir. Ayrıca virüslere karşı interferon seviyelerini arttırır. İdrar söktürücü etkisi sebebiyle vücudu toksinlerden arındırır, aşırı asidi azaltır; böylelikle gut, artrit, romatizma, böbrek ve mesane enfeksiyonları, böbrek taşları ve idrar hastalıklarının iyileşmesine yardımcı olabilmektedir.

Sindirim bozukluklarında etkilidir: Meyan kökü çayı, önemli bir sindirim düzenleyicisidir. Besinlerin emilimini artırır. Mideye yardım etmekle kalmaz, aynı zamanda mide dokusunu korur. Hazımsızlık, kronik gastrit ve mide ekşimesi gibi sindirim bozukluklarını tedavi edebilir. Öğünlerden yarım saat önce içildiğinde mide tahrişini ve asitliğini önler. Mide ve bağırsak ülserlerini tedavi etmeye yardımcı olur. Bağırsakları temizleyerek, kabızlığı giderir. Bağırsak hareketlerini aktive ederek, irritabl bağırsak sendromu ve Crohn hastalığı semptomlarını hafifletir. Hafif müshil etkisi nedeniyle fazla tüketilmemelidir.

Stres ve yorgunluğu önler: Birçok sinir probleminde iyi bir enerji içeceğidir. Çaydaki glisirizin, enerji seviyesini artırmaya yardımcı olur. Uyuşukluk ve yorgunluğa karşı etkilidir. Vücuttaki kortizol seviyelerini arttırarak, stresi azaltır. Ayrıca, kronik yorgunluk sendromu ve fibromiyaljinin semptomlarını hafifletir. Sinir sistemini rahatlatır, zihni yatıştırır ve endişeyi giderir. Adrenal (böbrek üstü) bezleri üzerinde hareket ettiği için strese karşı direnci artırır.

Hormon dengesi sağlar: Meyan kökü çayı; kas zayıflığı, yetersiz besin emilimi ve konsantrasyon eksikliğine karşı hormon üretimini uyararak, adrenal bezler için bir tonik olabilir. Adrenal stresi hafifleterek kadınlarda depresyon, ruh hali, sıcak basması ve baş ağrısı gibi menopoz semptomlarını azaltır. Östrojen seviyesi düşükse üretimini teşvik eder veya bu hormonun seviyeleri yüksekselirse azaltma yeteneğine sahiptir. Karaciğerin toksinleri nötralize etmesine yardımcı olur. Viral karaciğer iltihaplarını hafifleterek, karaciğer fonksiyonunu uyarır. Böylece hormon seviyesini kontrol altında tutar. Ayrıca, bir anti-enflamatuar ve antioksidan olarak hepatit gibi hastalıklara karşı etkilidir.

Kadın hastalıklarını hafifletir: Hormonal dengesizliğin neden olduğu adet sorunlarında tüketilebilir. Adet akışını destekler, krampları rahatlatır, göğüs hassasiyeti, şişkinlik ve sinirlilik gibi PMS semptomlarını yatıştırır. Vajinal pamukçuk, endometriozis (çikolata kisti), infertilite (kısırlık) ve bağırsakta Candida enfeksiyonu gibi sorunlar için bitkisel bir ilaçtır.

Erkeklerdeki cinsel sorunlarda tavsiye edilir: Erkeklerde libidoyu artırarak, kısırlık ve iktidarsızlığa karşı canlandırıcı bir içecektir. Üreme organlarının sağlığını da güçlendirebilmektedir. Prostat büyümesi durumunda rahatlama sağlar.

Cilt sorunlarında yardımcıdır: Meyan kökü çayı haricen de kullanılabilir. Dermatit, egzama, sporcu ayağı, sedef hastalığı, amfizem, yaşlılık lekeleri, deri alerjileri, çıbanlar, sivilceler, akneler, apseler, yaralar ve yanıklar gibi her türlü enfeksiyon için cilde uygulanabilir. Ek olarak kepek ve kellik tedavisi için saçta da kullanılabilir.

Ayrıca;

• Göz dış zarı iltihabı (konjunktivit) tedavisinde göze uygulanabilir.
  
• Farenjit ve boğaz ağrısı için bir gargara yapılabilir.
  
• Kakule ve zencefil ile kombine yapılarak dişler için sağlıklı bir tonik olabilir.
  
• Uçuk, ağız ülserleri ve diş eti iltihabını tedavi edebilir.
  
• Diyabet hastaları tatlandırıcı olarak kullanabilir.
  
• Parkinson, epilepsi, frengi ve sıtma için kullanılabilir.
  
• Kulak ve diş ağrıları, zayıflama gibi birçok sorun için rahatlama sağlar.
  
• Aşırı susuzluğa karşı etkili bir içecektir.
  
• Afrodizyak ve güzelleştirici bir madde olarak kabul edilir.
  
• Canlandırıcı etkisi sebebiyle “yaşam iksiri” olarak görülür.
  

Önemli not: Meyan kökü bitkisi ve çayının faydalarına ilişkin birçok bilgi bulunsa da bu bilgilerin birçoğu için bilimsel kanıta ihtiyaç duyulmaktadır!

Meyan Kökü Çayının Yan Etkileri Nelerdir?

Meyan kökü çayı, aşırı kullanılmadığı sürece güvenli bir içecektir. Meyan kökünde bulunan glisirizinin günde 100 ila 200 miligramdan fazla tüketilmesi önerilmiyor. Aşırı tüketildiğinde vücutta potasyum seviyesini düşürebilmektedir. Ayrıca, kalp ritmi düzensizliği, kap yetmezliği, yüksek tansiyon ve ödem oluşumu gibi riskler doğurabilmektedir.

Bunun yanında;

• Hipokalemi (potasyum düşüklüğü), kilo artışı ve kas zayıflığı ortaya çıkarabilir.
  
• Aşırı tüketime bağlı olarak toksik etkiye neden olabilir; yani meyan zehirlenmesi vakaları görülebilmektedir.
  
• Bu durumda vücuttaki sodyum depolanmasına bağlı olarak ortaya çıkan “kortikosteroid sendromu” sorununu tetikleyebilir.
  
• Toksisite semptomları arasında; elektrolit dengesizliği, ödem, kan basıncı artışı, kilo artışı, kalp problemleri ve güçsüzlük sayılabilir.
  
• Bazı durumlarda yorgunluk, nefes darlığı, böbrek yetmezliği ve felçler ortaya çıkabilmektedir.
  
• Fazla tüketildiğinde sıvı kaybına yol açarak, böbrek sorunları ortaya çıkarabilir.
  
• Su tutulması, yüz ve bacaklarda şişme, konuşma güçlüğü, kas krampları ve nefes darlığına yol açabilir.
  
• Mide ekşimesi, böbrek ve karaciğer hasarı ve düzensiz kalp atışı gibi kalp ve sinir problemlerine sebep olabilir.
  
• Erkeklerde erektil disfonksiyona neden olabilirken, ayrıca, prostat ve meme kanseri gibi hormona duyarlı kanser türlerini daha da kötüleştirebilir.
  
• İnsülin ve diyabet ilaçları ile etkileşime girebilir.
  
• Yüksek tansiyon, kalp problemleri, inme hikâyesi ve tiroid problemleri olan kişilerin meyan kökü çayı içmemesi tavsiye edilir.
  
• Sıvı kaybına eğilimli, böbrek ve karaciğer hastalığı olan kişilerin dikkatli tüketmesi gerekir.
  
• Hamile ve emziren kadınların kullanmaması öneriliyor.
  
• 4 ila 6 haftalık bir süre meyan çayı tüketildikten sonra 1 ila 2 hafta ara verilmelidir.
  

Meyan Kökü Çayı Nasıl Hazırlanır?

Meyan kökü, toz veya çubuk halinde aktarlardan veya bitkisel ürün mağazalarından temin edilebilir. Bu şifalı bitkinin köklerini çay yapımında kullanabilirsiniz. Doğal bir tatlandırıcı olan meyan kökü, birçok tatlı gıda ürünü ve içeceğin ana maddesidir. Dolayısıyla çay formu da doğal olarak tatlı ve lezzetli olacaktır.

Meyan kökü çayı için şu yöntemler kullanılabilir;

• Meyan köklerini bıçakla küçük parçalara ayırın.
  
• Tercihe göre meyan kökü tozu da kullanılabilir.
  
• Yaklaşık 250 ml kaynamış suya 1 ila 1,5 tatlı kaşığı meyan kökü ekleyin.
  
• 5 ila 10 dakika demlenmesini bekleyin.
  

Veya;

• 3 bardak suya 3 tatlı kaşığı kadar meyan kökü parçaları ekleyin.
  
• Yaklaşık 20 dakika kaynatın.
  
• Kaynadıktan sonra 10 dakika kadar daha ocakta tutun.
  
• Ocağı kapatarak soğumaya bırakın.
  
• Ilık olarak tüketin.
  

Meyan kökü çayı için şu ipuçları işinize yarayabilir;

• Tercihe göre çaya bal veya çubuk tarçın eklenebilir.
  
• Meyan kökü çayı aç ve tok karna tüketilebilir. Öğle ve akşam yemeklerinin ardından lezzetli bir içecektir.
  
• Günde 3 kez, tercihen yemeklerden sonra içilebilir.
  
• Meyan kökündeki glisirik asit ve glisirizin, çayı çok tatlı hale getirir. Yani şeker eklemeye gerek yoktur.
  
• Çayın tadı çok tatlı geliyorsa diğer bitkilerle karıştırılabilir. Tarçın veya ginseng eklenebilir.
  
• Çayın rengi açık sarıdan kehribar rengine kadar değişebilir. Bu, çayın demlenmesi ile bağlantılıdır.
  
• Kurutulmuş meyan kökleri hava geçirmez bir kapta, nemden uzak ortamda saklanmalıdır.
  

Meyan Şerbeti ve Meyan Şekeri Nedir?

Meyan şerbeti; meyan kökünün çeşitli işlemlerden geçirilmesi sonucu elde edilir. Türkiye’de Güneydoğu illerinde yaz aylarında tüketilen popüler bir içecektir. Özellikle Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Gaziantep’te Ramazan aylarının vazgeçilmez içeceğidir.

Şanlıurfa’da “biyanbalı” olarak bilinen meyan şerbeti, Fırat Nehri kıyı şeridindeki topraklarda yetişen meyan bitkisinden elde edilir. Bu şerbet türü, hazırlanması ve sunumundaki farklılıklar sebebiyle diğer meyan kökü şerbeti türlerinden ayrılır.

Meyan şekeri; meyan kökü özütü veya ekstraktı ile tatlandırılan bir tür şekerlemedir. Farklı ülkelerde jelibonlar, çiğneme halkaları ve çiğneme tüpleri gibi çeşitli formlarda üretilir.

Şeker, nişasta, un, Arap zamkı ve jelatin gibi gıda maddelerinin kombinasyonu ile hazırlanır. Lezzet vericiler, balmumu, amonyum klorür, pekmez veya melas gibi çeşitli bazı maddeler de katkı olarak kullanılabilmektedir. Amerika ve İngiltere başta olmak üzere birçok ülkede meyan kökü ile elde edilmiş şekerleme türleri bulunur.

Bunları Biliyor musunuz?

• “Meyan kökü” kelimesi, Yunanca “tatlı kök” anlamındaki “glukurrhiza” sözcüğünden türetilmiştir.
  
• Türkiye’de halk dilinde “mayan”, “boyam”, “biyam” ve “aşlama” gibi isimlerle bilinir. Bu isimler, yöre ağızlarına göre değişebilir.
  
• Meyan kökü suda kaynatıldığında bir tür bal ortaya çıkar. Bu bal, çubuk şekline getirilerek tatlılarda, pastalarda, şekerlemelerde ve çikolatalarda kullanılır.
  
• Kuzey Avrupa’da tatlılarda kullanılan meyan kökü, Çin’de çeşni olarak yemeklerde tüketilir.
  
• Dünyadaki meyan kökü ürünlerinin yüzde 70’den fazlası Amerika menşeli “M&F Worldwide” adlı firma tarafından üretilmektedir.
  
• Amerika merkezli sigara firmaları, tütünlere tat ve aroma kazandırmak için bir dönem meyan kökü kullanmıştır. 2009 yılında tütünlerde kullanımı yasaklanmıştır.
  
• Çin’de Ayurverda tıbbında sarılığa karşı yardımcı olabileceğine inanılmaktadır.
  
• Eski Yunan’da solunum hastalıklarını tedavi etmek için kullanılan meyan kökünü; Eski Mısırlılar, M.Ö. 3. yüzyılda öksürük, astım ve diğer akciğer sorunları için tercih etmiştir.
  
• Antik Hindular, cinsel gücü arttırmak için meyan kökü çayına süt ve şeker eklermiş.
  
• II. Dünya Savaşı sırasında Avrupa'da savaşan ülkelerin hem yiyecek hem de şeker bulmakta zorlandıkları dönemde meyankökü, hayatta kalmak için tüketilen birkaç tatlı bitkiden biriydi.
  
• Çin'de, tüm vücut sistemini canlandırmaya yardımcı olan uzun ömürlü bir bitki olarak kabul edilir.
  
• Çin’de reçeteli bitkisel tedavi ürünlerinden biri olan meyan kökü, aynı zamanda baharat olarak da kullanılır.
  
• Japonya'da kronik viral hepatiti tedavi ve kontrol etmek için; Hindistan'da, balgam söktürücü tonik olarak tercih edilir.