NATO Nedir? (Kuruluşu, Amacı, Operasyonları)

NATO, 29 ülkenin üye olduğu askeri bir örgüttür. Üye ülkelerin barış ve güvenliğini korumak amacıyla kurulmuştur. Türkiye de, NATO üyesidir.

NATO, yani Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü, üye ülkelerin özgürlük ve güvenliklerini korumak amacıyla kurulmuş, uluslararası askeri bir ittifak kuruluşudur. Müttefik ülkelerin maruz kaldığı risklere ve külfetlere karşı adil paylaşımlar, İttifak’ı başarılı ve vazgeçilmez kılan unsurlar arasında yer alıyor. NATO’nun siyasi amacı; demokratik değerleri desteklemek, üye ülkelerin savunma ve güvenlikle ilgili sorunlarını istişare etmek, işbirliği yapmak, güven oluşturmak ve uzun vadede çatışmaları önlemek için olanaklar sağlamaktır. Askeri amacı ise; öncelikle ülkeler arasındaki anlaşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesine yardımcı olmaktır. Başarısız olunduğu takdirde kriz yöntemi oluşturarak muhtemel askeri operasyonları masaya yatırmaktır. İttifak’ın askeri güçleri; savaş yaşanan bölgelerde NATO üyesi olmasa da bazı ülkelerin askerlerinin eğitilmesi, deniz korsanlığı operasyonları, uçuşa yasak bölgelerde güvenliğin sağlanması, ambargoların uygulanması gibi çeşitli görevler üstlenebiliyor.

“NATO” sözcüğü, İngilizce “North Atlantic Treaty Organization” ifadesinin kısaltmasıdır. Merkezi, üye ülkelerden Belçika’nın başkenti Brüksel’dedir.

NATO’nun Tarihi

NATO, 4 Nisan 1949 tarihinde 12 ülke tarafından Washington’da imzalanan “Kuzey Atlantik Antlaşması” çerçevesinde kuruldu. Antlaşma, aynı yılın ağustos ayında Amerika tarafından onaylandı. Farklı tarihlerde 17 ülkenin daha katılımı ile 29 üye ülkenin bulunduğu uluslararası askeri bir kuruluş haline geldi.

NATO’nun temeli; 17 Mart 1948 tarihinde Belçika, Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa, Hollanda ve Lüksemburg tarafından Soğuk Savaş’ın başındaki Sovyet tehdidine karşı imzalanan ortak savunma antlaşması Brüksel Antlaşması’na dayanıyor. Bu antlaşma, NATO’nun kuruluşunun öncüsü niteliğindedir. 1948 yılında Avrupalı liderler, Pentagon’da Amerikalı askeri ve diplomatik yetkilerle görüştü. Bu görüşmeler, 4 Nisan 1949 tarihinde Kuzey Atlantik Antlaşması’nın imzalanması ile sonuçlandı. Antlaşmayı; Brüksel Antlaşması’nı imzalayan 5 devletin haricinde ABD, Danimarka, İtalya, İzlanda, Kanada, Norveç ve Portekiz de imzaladı.

Soğuk Savaş döneminde, 1950 yılında Kore Savaşı’nın patlak vermesi ile Komünist ülkelerin tehdidi arttı. Bu sebeple NATO, askeri planlar geliştirmek zorunda kaldı. Bunun üzerine NATO Askeri Komitesi, konvansiyonel (anlaşmalı) kuvvetler kurulması çağrısı yaptı. 1954 yılında Sovyetler Birliği, Avrupa barışı için İttifak’a katılması gerektiğini ileri sürdü; ancak İttifak’ı zayıflatmasından endişe edilen Sovyetlerin önerisi kabul edilmedi.

1989 devrimlerinin ve 1991’de Varşova Paktı’nın dağılması NATO’nun fiili rakibini ortadan kaldırdı. Bu gelişme, NATO’nun amacında, görevlerinde, Avrupa’ya odaklanmasında stratejik değişikliklere gitmesine yol açtı. Bu değişim, 1990 yılında Paris’te NATO ile Sovyetler Birliği arasında imzalanan ve askeri kuvvetleri azaltmaya yönelik “Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması” ile başladı. NATO, askeri harcamalarını azaltma başladı. Soğuk Savaş sonrası NATO’nun askeri yapısı azaltıldı; acil müdahale kuvvetleri oluşturuldu. Sovyetler Birliği’nin çökmesi ile Avrupa’daki askeri dengeler değişti. Bu çerçevede 1999 yılında İstanbul’da “Uyarlanmış Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması” imzalandı.

Bu gelişmelerin ardından NATO, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerini kapsayacak şekilde genişlemeye başladı. Etkinliklerini de daha önce hiç ilgilenmediği politik ve insancıl alanlara yöneltti. Eski NATO yapıları ortadan kaldırılarak yenileri kuruldu. Komuta yapısındaki 65 merkezin sayısı 20’ye düşürüldü. 2006 yılında Letonya’nın başkenti Riga’da gerçekleştirilen zirve, eski Sovyetler Birliği bünyesindeki bir ülkede gerçekleştirilen ilk zirve oldu ve bu zirvede enerji güvenliği masaya yatırıldı. 5 Haziran 2017’de Karadağ, Rusya’nın itirazlarına rağmen NATO’nun 29. ve en yeni üyesi oldu.

NATO’nun Üstlendiği Görevler

NATO, Soğuk Savaş sırasında hiçbir askeri operasyon gerçekleştirmedi. Soğuk Savaş’ın ardından ilk operasyonlar, 1990-1991 yıllarında Irak ve Kuveyt işgali sebebiyle yapıldı. Türkiye’nin güneydoğu bölgesinde özel donanımlı uçaklar gönderildi ve askeri birlikler sevk edildi. 1992 yılındaki Bosna Savaşı’nda Birleşmiş Milletler (BM) tarafından uçuşa yasak bölge ilan edilen Bosna Hersek’in iç kesimlerinde güvenliği sağlamak amacıyla 12 Ağustos 1993 tarihinde NATO tarafından “Uçuş Yasağı Harekâtı” uygulanmaya başladı. 28 Şubat 1994 tarihinde uçuşa yasak bölge kararını ihlâl eden 4 Sırp uçağı NATO uçakları tarafından düşürüldü. Bu olay, NATO’nun savaş sırasındaki ilk askeri eylemidir. Bu savaş sırasında Yugoslavya’ya yönelik silah ve ekonomik ambargo kararları, NATO’nun “Sharp Guard Harekâtı” ile Haziran 1993 – Ekim 1996 tarihleri arasında denizden uygulandı.

NATO’nun diğer önemli görev ve operasyonlarından bazıları da şunlardır;

• Ağustos 1995: Srebrenitsa katliamından sonra Sırp güçlerine karşı uygulanan ve iki hafta süren “Kararlı Güç” bombardıman operasyonu yapıldı.
  
• 14 Aralık 1995: NATO, BM komutasındaki IFOR adlı barış gücünü Bosna bölgesine gönderdi. Barış gücünde, NATO üyesi olmayan askerlerin de bulunduğu 60 bin asker yer aldı.
  
• 24 Mart 1999: Kosova’daki Arnavut sivillere Sırp güçlerinin baskılarına karşı Yugoslavya Federal Cumhuriyeti askeri gücüne karşı “Müttefik Güç Harekâtı” yapıldı. Harekâttaki bombardımanlar 78 gün sürdü.
  
• 11 Haziran 1999: NATO’nun KFOR adlı barış gücü, BM komutasında Kosova’da konuşlandırıldı.
  
• Ağustos-Eylül 2001: Makedonya’daki Arnavut milisleri silahsızlandırmak için “Zorunlu Hasat Harekâtı” başlatıldı.
  
• 4 Ekim 2001: ABD’deki 11 Eylül terör saldırısının ardından NATO tarihinde ilk kez antlaşmanın 5. Maddesi uygulandı. Akdeniz’de “Etkin Çaba Harekâtı” başlatıldı.
  
• 11 Ağustos 2003: 42 ülkenin askerlerinden oluşan Uluslararası Destek Gücü (ISAF) komutası NATO’ya geçti. NATO, tarihinde ilk kez Kuzey Atlantik bölgesi dışında bir görevin komutasını almış oldu. ISAF, Ekim 2003’te Taliban ve El-Kaide terörüne karşı Afganistan genelinde konuşlandı. Aralık 2004’te ISAF dağıtıldı, “Kararlı Destek Misyonu” hayata geçirildi.
  
• Ağustos 2004: NATO, Irak Savaşı sırasında ABD öncülüğündeki Irak güçlerini desteklemek için “NATO Eğitim Görevi – Irak” adlı görevi üstlendi.
  
• 17 Ağustos 2009: NATO, Aden Körfezi ve Hint Okyanusu’nda deniz trafiğini Somalili korsanlardan korumak amacıyla savaş gemileri gönderdi. “Okyanus Kalkanı Harekâtı” adı verilen bu görevde NATO, Somali’ye gönderilen yardım gemilerini de korudu. 
  
• 20 Mart 2011: Libya askeri müdahalesi sırasında BM’nin uçuşa yasak bölge kararlarını uygulamak üzere NATO güçleri, Libya açıklarında konuşlandı. Bu görevde Türk askerleri de görev aldı.
  

Türkiye ve NATO

Türkiye, NATO’ya 1952 yılında üye olmuştur. Türkiye’nin güvenliği için önemli bir konumda olan NATO’nun, Türkiye’nin Avrupa ve Atlantik ülkeleri ile ilişkilerinde olumlu etkileri olmuştur. Türkiye, müttefik ülkelerle ortak değer ve sorumlulukların yerine getirilmesi için üzerine düşen görevlerini yerine getirmektedir. Türkiye, NATO’nun Avrupa ve Atlantik coğrafyasında güvenlik ve istikrarın korunması, siyasi ve askeri istişareler için başrolde görüyor.

Türkiye, NATO’da “savunma dönüşümü” çabalarını destekleyen ülkelerden. Bu bağlamda dönüşüm katalizörü niteliğindeki NATO Mukabele Kuvveti’ne (NRF), katkıda bulunuyor. Bu çerçevede İstanbul’da hazırlık düzeyinde bir kuvvet karargâhı kuruldu. Ayrıca, NATO’nun komuta kademesindeki yeniden yapılanma çerçevesinde İzmir’deki hava komutanlığının yerine kara komutanlığı kurulması öngörülüyor. Ayrıca, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) bünyesinde 29 Haziran 1998 tarihinde kurulan Barış İçin Ortaklık Eğitim Merkezi (BİOEM), müttefik ve ortak ülke personeline stratejik ve taktik düzeyde kapsamlı eğitimler vermektedir.

Avrupa Birliği’ne (AB) tam üye olma çabası içinde bulunan Türkiye, NATO ile AB arasındaki stratejik ortaklık süreçlerine de bu arzunun bir sonucu olarak tam destek veriyor.

NATO Üyesi Ülkeler

NATO’nun 29 üyesi bulunuyor. Üye ülkeler ve İttifak’a katılma tarihleri şöyle;

• Amerika Birleşik Devletleri (1949),
  
• Almanya (1955),
  
• Arnavutluk (2009),
  
• Belçika (1949),
  
• Bulgaristan (2004),
  
• Çek Cumhuriyeti (1999),
  
• Danimarka (1949),
  
• Estonya (2004),
  
• Fransa (1949),
  
• Hırvatistan (2009),
  
• Hollanda (1949),
  
• İngiltere (1949),
  
• İspanya (1982),
  
• İtalya (1949),
  
• İzlanda (1949),
  
• Kanada (1949),
  
• Karadağ (2017),
  
• Letonya (2004),
  
• Litvanya (2004),
  
• Lüksemburg (1949),
  
• Macaristan (1999),
  
• Norveç (1949),
  
• Polonya (1999),
  
• Portekiz (1949),
  
• Romanya (2004),
  
• Slovakya (2004),
  
• Slovenya (2004),
  
• Türkiye (1952),
  
• Yunanistan (1952).
  

(NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg - 2017)

NATO’yla İlgili Bazı Bilgiler

• NATO’nun en üst yönetim düzeyi genel sekreterliktir. 2017 yılı itibariyle genel sekreteri Norveçli siyasetçi Jens Stoltenberg’dir.
  
• NATO üyesi ülkelerin gayri safi yurtiçi hasılalarının (GSYİH) en az yüzde 2’sini savunma harcamalarına yapması gerekiyor. Ancak siyasi ve ekonomik kriz yaşayan ülkeler bu hedefe ulaşamayabiliyor.
  
• NATO’nun kararları üye 29 ülkenin ortak iradesinin ifadesi olarak görüş birliği ile alınır.
  
• Kuzey Atlantik Antlaşması’nın 5. Maddesi, silahlı saldırıya uğrayan herhangi bir ülkeye diğer üye ülkelerin yardım etmelerini öngören bir maddedir. Bu madde, ilk ve tek kez 11 Eylül 2001 tarihindeki Amerika’da Dünya Ticaret Merkezi’ne yönelik uçaklı terör saldırısının ardından uygulandı.
  
• 11 Eylül saldırılarından sonra NATO liderliğindeki Uluslararası Güvenlik Destek Gücü (ISAF) askerleri, El-Kaide terör örgütüne karşı Afganistan’da konuşlandırıldı.
  
• NATO üyesi ülkelere yapılan herhangi bir silahlı saldırı bütün ülkelere yapılmış bir saldırı olarak kabul edilir. Bu çerçevede her üye, saldırıya uğrayan ülkeye yardım etmek ve gerekirse askeri güçle desteklemek zorundadır.
  
• NATO’nun ilk Genel Sekreteri Lord Ismay, İttifak’ın amacını, “Rusları dışarıda, Amerikalıları içeride, Almanları aşağıda tutmak” olarak açıklamıştı.
  
• Bugüne kadar NATO bünyesinde pek çok ortak uygulama için 1300’ün üzerinde “standartlaştırma antlaşması” imzalandı.
  
• NATO’nun ilk deniz tatbikatı, Eylül 1952 tarihinde yapılan Danimarka ve Norveç’in savunulmasını içeren Mainbrace Tatbikatı’dır. Tatbikata, 200 gemi ve 50 bin asker katıldı.
  
• 1952 yılında NATO’ya katılan Türkiye ve Yunanistan’ın askeri komutaya dahil edilmesine ABD ve İngiltere başta olmak üzere bazı ülkeler karşı çıkmıştır.
  
• Yunanistan, 1974 yılındaki Türkiye’nin Kıbrıs Harekâtı sebebiyle NATO’nun askeri yapısından kuvvetlerini çekti; 1980 yılında Türkiye’nin işbirliği ile geri döndü.
  
• 1959 yılında yaşanan bazı siyasi ve askeri tartışmalar sebebiyle askeri kuvvetlerini NATO’dan çeken Fransa, 4 Nisan 2009 tarihinde tam üyeliğe döndü.
  
• 1990’lı yılların başında NATO’nun yüzde 34 civarında olan askeri harcamaları 2012 yılında yüzde 21’ düştü.
  
• NATO’nun ilk askeri eylemi, Bosna Savaşı’ndan uçuşa yasak bölge kararını ihlal eden 4 Sırp uçağını düşürmesidir.