Neurofeedback Nedir, Ne İçin Kullanılır?

Neurofeedback, beyin dalgaları düzensizliklerinde uygulanan bir öğrenme yöntemidir. Geribildirim yaparak beyin dalgalarını düzenleyen bir eğitimidir.

Neurofeedback, beyin dalgalarının bilgisayar ortamına aktarılarak düzensiz çalışan kısımlarının tespit edilmesine dayanan bir beyin eğitimi yöntemidir. Bir öğrenme stratejisidir. “Sinir geribildirimi”, “nörolojik geribildirim” olarak da tanımlanır. İnsan beynindeki elektrik akımlarının değiştirilebildiğinin kanıtlanmasının ardından Neurofeedback yöntemi kullanılarak beyne ürettiği elektrik akımını değiştirmek öğretilir. Bu eğitim sırasında beyin koşullanır ve operant (edimsel) koşullanma ile klasik koşullanmayı tekrar öğrenir. İnsanlar çocukluktan itibaren öğrendiklerini operant ve koşullanma yöntemleri ile beyne kayıtlar. Bu kayıtlamalar bazen istediğimiz gibi gitmeyebilir. Neurofeedback ile bu doğru gitmeyen kısımlar tespit edilir ve tekrar yeni kayıtlama ile beynin düzenli çalışması öğretilir.

Başka bir deyişle Neurofeedback yöntemi ile beyindeki düzensiz bağlantılar tespit edilir. Görsel ve işitsel uyarıcılarla beyin dalgalarının düzenli hale gelmesi sağlanır. Aynı zamanda oyun teknolojisi ile kişiye özel terapi sunan bir geribildirim yöntemidir. Beynin adaptasyon yeteneğini kullanır. Hastalığı yok etme amacıyla değil hastalığın yol açtığı olağandışı durumları ortadan kaldırmayı hedefler.

Neurofeedback Nasıl Ortaya Çıktı?

Neurofeedback sistemi ile ilgili çalışmalar ilk olarak 1958 yılında NASA’da başladı. Astronot eğitimleri için kullanılan yöntemle beyin dalgalarına geribildirim (feedback) yapıldığında beynin cevap verdiği tespit edilmiştir. Elmer & Alyce Green ve Joe Kamiya bu yöntemim öncüleridir. Joe Kamiya, geribildirim ile beyin dalgalarının kontrol edilebileceğini keşfetmiştir. Barry Sterman, 1970’li yıllarda bu yöntemi klinik ve laboratuar ortamlarında kullanmaya başladı. Bu araştırmalar sırasında bu yöntemin kediler üzerinde olumlu etkileri tespit edildi ve terapi yöntemi olarak kullanılabileceği düşünüldü. Daha sonra maymunlar ve insanlarda da denendi. 1980’lerin başında hiperaktif çocuklarda denenerek olumlu sonuçlar alındı. Daha sonraki yıllarda da çeşitli protokollerle geliştirilerek günümüze kadar kullanıldı.

İlk Neurofeedback cihazı Othmer ailesinin şirketi tarafından üretilmiştir. Bu sebeple Neurofeedback cihazlarında kullanılan yönteme ‘Othmer Yöntemi’ adı verilir. Geçmişte çok büyük ve pahalı ekipmanlarla kullanılan bilen Neurofeedback, günümüzde teknoloji ve bilgisayar sistemlerinin gelişmesine paralel olarak çok daha ucuza çok daha fazla kişiye ulaşabiliyor. Türkiye’de ise 2000’li yıllarında başından itibaren kullanılmaya başlanmıştır.

Neurofeedback Nasıl Uygulanır?

Neurofeedback eğitiminde beyin dalgaları kafaya yerleştirilen çeşitli algılayıcılarla bilgisayar ortamına aktarılır. Bilgisayar ortamına aktarılan beyin dalgaları, daha önceden tespit edilen beyindeki dijital Elektroensefalografi (EEG) kayıtlama sistemi ile karşılaştırılan veri tabanında normalden sapma yerleri bu programa işlenir. Kişi bu sapma yerlerine göre kendi beyin dalgasını değiştirmeyi öğrenir. Her öğrenme sonrası program bir müzik sesi veya başka bir yöntemle ödüllendirme yapar ve beyin koşullanır. Bu ödüllendirme sonucu beyin kendini bilinçaltından değiştirmeye başlar.

Bir örnek verecek olursak; diyelim ki beyindeki dikkat bölgesinde alfa veya teta dalgalarında normalden fazla bir artış oldu. Bu dalgaların o bölgede olmasını istemiyoruz ve beyin bu dalgaları bilmeden fazla üretiyor. O bölgeye bir sensor yerleştiriliyor. Beyin dalgası, Neurofeedback yöntemi ile bilgisayar ekranına yansıtılıyor. Kendi dalgası, beyne bilgisayar ekranından izlettiriliyor. Burada üç boyutlu bir oyuna dönüştürülen dalgalara ve oyuna dikkat verildiğinde alfa ve teta düşmeye başlıyor. Çünkü bu dalgaların fazla üretilmesi dikkati bozuyordu. Bu eğitim sırasında dikkatle ilgili beta dalgası yükselmeye başlıyor. Kısacası sağlıksız dalga azaltılınca sağlıklı dalga artıyor.

Biraz daha detaylandıracak olursak; Neurofeedback yönteminde eğitilmek istenen beyin bölgesine elektrotlar yerleştirilir. Bu elektrotlar o andaki düşünceyle örtüşen beyin dalgalarını algılar. Bilgisayar ortamına aktarılan dalgalar özel bir yazılımla analiz edilir. Yazılımda algılanan beyin dalgaları istenen düzeyde ise sistem içinde açılan oyunda bir cisim veya karakter hareketlenir. Hareket eden cisim beyne ve kişiye düşüncesinin istenen düzeyde olduğunu belirtir. Oyundaki cismi veya karakteri hareket ettirmeye ve ilerletmeye devam etmesi için seans boyunca odaklanması sağlanır. Eğitim süresince o bölgedeki dalgalar ve beyin istenen düzeyde çalışır ve beyin koşullanır. Her seansta bu koşullanmalar daha da pekişir ve beyin hücreleri yeni çalışma disiplinine adapte olur. Kısacası kişi oyunu beyniyle etkili bir şekilde oynuyor ve beyin dalgası istenen düzeye ve performansa getiriliyor.

Neurofeedback, beynin adaptasyon yeteneğini ortaya çıkarmak için düzenli aralıklarla istenen düzeyde uyarım yapar. Kişilerin adaptasyon yeteneğine göre de yöntemin faydası ve uygulama süreleri değişebilir. Elektroensefalografi (EEG), beyindeki sinir hücrelerinin elektriksel faaliyetinin beyin dalgaları halinde kağıda dökülmesi yöntemidir. Neurofeedback, EEG düzensizliklerini ve problemlerini ele alarak değerlendirir ve çözüme ulaştırır.

Hangi Sorunlar İçin Kimlere Uygulanabilir?

Her yaştaki insanlara uygulanabiliyor. Bu yöntemle özellikle dikkat eksikliği, öğrenme güçlüğü ve hiperaktivite sorunlarının çözümünde çocuklarda yüzde 80 oranında başarı elde edilebiliyor ve kalıcıdır. Yüzme ve bisiklet kullanmayı öğrenme gibi koşullanma yöntemiyle öğrenilerek beyne kayıtlanıyor ve unutulmuyor. Öğrencilerde ders kaygısı, stres ve takıntı gibi sorunların çözümü, uyku problemleri, baş ağrıları gibi rahatsızlıklarda kullanılabiliyor. Neurofeedback ile birçok sorun ve hastalık tespit edilebiliyor ve geleceğe yönelik sorunların önüne geçilmiş oluyor. Merkezi sinir sisteminin sağlıklı çalışmasına da katkı sağlıyor. Entelektüel yetenekler ve duygusal kaynaklar Neurofeedback eğitimi ile geliştirilebiliyor.

Neurofeedback, kişinin beyin yetenekleri ve rahatsızlıklarına göre haftada 3-5 seanstan toplam 15-40 seansa kadar uygulanabiliyor. Bazı durumlarda 3 seans bile yeterli olabiliyor. Aile terapistleri, psikologlar, psikolojik danışmanlar, zihinsel sağlık uzmanları tarafından uygulanabilir.

Neurofeedback’in genel olarak kullanıldığı başlıca sorunlar şunlardır;

• Dikkat bozukluğu
  
• Motivasyon eksikliği
  
• Sınav kaygısı ve ders başarısızlıkları
  
• Öğrenme becerisi geliştirme
  
• Zihinsel ve zeka performans artırma
  
• Yeme düzensizlikleri ve obezite
  
• Uyku problemleri, uyurgezerlik
  
• Migren ve baş ağrısı sorunları
  
• İsteksizlik, uyuşukluk, hırçınlık
  
• Hiperaktivite, otizm
  
• Obsesif kompülsüf bozuklukları
  
• Ergenlik sorunları
  
• Depresyon, stres ve davranış bozuklukları
  
• Epilepsi nöbetleri
  
• Unutkanlık, panik atak ve kaygılar
  
• Uyuşturucu ve madde bağımlılığı
  
• İntihar davranışları

Neurofeedback, beyin dalgaları düzensizliğinin yoğun olduğu parkinson, şizofren ve otizm gibi hastalıklarda kalıcı olmayabiliyor. Bu tür durumlar dışında Neurofeedback eğitimleri genellikle kalıcı sonuçlar sunuyor. Başarı oranı yüzde 90’ların üzerindedir. Ayrıca Neurofeedback birincil tedavi yöntemi değildir. Bu sebeple bu yöntem için ‘tedavi’ ifadesi yerine öğrenme, eğitme, koşullama ve adaptasyon gibi ifadeler kullanılır. Yani her soruna anında çözüm bulabileceğiniz sihirli değnek veya mucize olarak düşünmemek gerekiyor. Mesela sınav kaygısı yaşayan ve öğrenme güçlüğü çeken bir öğrenci bu yöntem sayesinde sınavlarından hemen yüksek puan alamaz veya her şeyi hemen öğrenemez.

Neurofeedback cihazları da yöntemden verim alabilmek için önemlidir. Bu cihazlar; Amerika Birleşik Devletleri Sağlık Bakanlığı’na bağlı ve yiyecek, ilaç ve tıbbi malzemelerin kalite denetimini yapan İlaç ve Gıda İdaresi, Food and Drug Administration (FDA) kurum tarafından onaylanmış olması gerekmektedir. FDA, Neurofeedback cihazları için bazı kurallar koymuştur. Ancak FDA onayı sadece gevşeme vakaları ve araştırmalar için gereklidir. FDD onayı dışında kullanım ise özel izne ve koşullara bağlıdır. Türkiye’de Neurofeedback eğitiminin uygulanması için özel bir yasal zemin bulunmuyor. Bu sebeple denetimsiz kullanımlar bazı sorunlara da yol açabilmektedir.