Nokta İşareti Nerelerde Kullanılır?

Türkçe birçok dil döneminden geçmiştir. Bu dil dönemlerinde çoğu zaman Arap imlası ya da Türk imlalı Arap yazısı tercih edildiği için noktalama işaretleri ikinci plana atılmıştır. Lakin 1 Kasım 1928 tarihinde Türkçenin ses yapısına en uygun harf sistemi olan Latin alfabesine geçilince noktalama işaretleri de gündeme gelmiştir.

Noktalama işaretleri TDK tarafından hem 2009 Yazım Kılavuzunda 32. sayfada hem de resmi internet sitesinde şu şekilde tanıtılmıştır : “Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama işaretleri kullanılır.”

Noktalama işaretleri, Türkçenin ifade gücünü pekiştiren ve ayrıca ifadelerimizdeki karmaşayı gideren imlerdir ( *İm, işaretin Türkçesidir.).Bu imler sayesinde cümlelerimiz birbirinden ayrılır.

Bugün işleyeceğimiz “Nokta” aslında en temel ve en çok bilinen noktalama işaretedir. Her dönemde mutlaka kullanılan ve giderek işlevi genişleyen bir işarettir.

Noktanın görevlerini, noktanın nerede kullanıldığını, örneklerle açıklayacağız.

Cümle Bitiminde

Nokta, bilindiği ve her daim kullanıldığı gibi cümlenin bitiminde kullanılır. Bu işlevinin bir özelliği de, alternatifinin olmamasıdır. Ayrıca hiç değişmeyen ve muhtemelen de değişimi çok zor olacak bir göreve sahiptir. Örneğin, (sayılar konusunda ayrıntılı olarak işleyeceğiz) sayıda sıralama anlamında “inci / ıncı “ görevinde kullanılmasının alternatifi kesme işareti kullanarak “inci / ıncı” yazmakken, cümlenin bitimine konulan noktanın başka bir alternatifi yoktur.

Sona konan noktanın işlevi, cümlelerin dolayısıyla duygu ve düşüncelerin karışmamasıdır. Ayrıca metinde ve düşüncede, düşünce birliği sağlaması bakımından önemlidir.

Nokta, yazı dilinde “.” şeklinde gösterilir. Seslendirmede ise sonuna nokta konulan cümleden diğer bir cümleye geçerken bir nefeslik mola verilir. Yani nokta, sadece duygu ve düşüncelerin, cümlelerin, gruplandırılmasında değil, yazılanın sese dönüştürülmesinde ve bunların okuma yönteminde de etkilidir. Bu bakımdan bahsedilen işleviyle nokta hem görsel hem de işitsel bir işleve sahiptir.

Sonuna nokta konulan cümlelerde, noktadan sonra gelen cümlenin ilk sözcüğü büyük harfle başlar.

Türk alfabesi soldan sağa giden bir sistem olduğu için nokta, bitiş anlamında, cümlenin bitimine yani sola konur. Madde imi olarak konulan nokta, sadece bir simgedir, noktalama işareti değildir.

Örneklersek;

Bir yığın Anadolu çocuğunu, yurdundan kopmuş, uzak Medine içinde, iskorpite ve çöle yediriyorduk. Bir sabah kumandanın odasına girdiğim zaman, gözlerinin ağlamaktan yorulmuş olduğunu gördüm: Kudüs, İngilizlerin elindeydi.

Oradaki son Türklerin nasıl kahramanca vuruştuklarını masanın üstünden aldığım şifreli telgraftan okudum. Kudüs’ü İsrailoğulları gibi bırakmadık; Türkler gibi bıraktık. Nebi Samoil üstünden Müslüman veya Hıristiyan mabetlere doğru inenler, Türklerin en son gününü hatırlayacaklardır.

(…) Artık yalnız Anadolu’yu ve İstanbul’u düşünüyorduk. İmparatorluğa, onun bütün rüyalarına ve hayallerine, Allahısmarladık! (Falih Rufkı Atay; Zeytindağı; 128;Pozitif Yayınları)

Kısaltmaların Sonuna

Bazı kısaltmaların sonuna konur. Kısaltmalar, iki ya da daha fazla sözcükten oluşan kurum ya da ünvan adlarının bize çağırışım yapacak şekilde özetlenmesinden oluşur. Kısaltmalar “dilde az çaba kanunu”  çerçevesinde düzenlenir ve genelde kısaltma yapılan kurumun ilk harflerinde, ünvanın ilk iki sessiz harfi vardır. Kısaltmalarda sesli harfler çok fazla tercih edilmez.

Örneklersek:

• Bçvş.                     Başçavuş
  
• biy.                        Biyoloji
  
• bk.                         Bakınız
  
• Bşk.                       Başkan, başkanlık, başkanı, başkanlığı
  
• T.C                         Türkiye Cumhuriyeti
  
• Tb.                         Tabur
  
• Vs.                         Vesaire
  
• age.                      Adı geçen eser
  
• agm.                    Adı geçen makale
  
• agy.                      Adı geçen yayın

Dikkat edilmesi gerekir ki maddede “bazı” ibaresini kullandık. Evet, yukarıda görüldüğü gibi bazı kısaltmaların sonuna nokta konur ama bazı kısaltmaların arasına da sonuna da nokta konmaz. Bu nokta konulmayan kısaltmalar, nokta konulan kısaltmalara göre daha kolay kavradığımız, aklımıza hemen gelen kurumların kısaltmalarıdır.

• TBMM                                   Türkiye Büyük Millet Meclisi 
  
• TCDD                                    Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları 
  
• TCK                                       Türkiye Cumhuriyeti Karayolları 
  
• TCMB                                    Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 
  
• TCZB                                     Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası 
  
• TDİ                                         Türkiye Denizcilik İşletmeleri 
  
• TDK                                       Türk Dil Kurumu 
  
• TEAŞ                                     Türkiye Elektrik Üretim Anonim Şirketi 
  
• TEDAŞ                                  Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi 
  
• TRT                                       Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu 
  
• TSE                                        Türk Standartları Enstitüsü 
  
• TSK                                       Türk Silahlı Kuvvetleri 
  
• TSKB                                     Türkiye Sanayi Kalkınma Bankası 
  
• TT                                          Türkiye Türkçesi 
  
• TTB                                       Türk Tabipleri Birliği 
  
• TTK                                       1. Türk Tarih Kurumu 2.Türkiye Taşkömürü Kurumu

( Kaynak, TDK Kısaltmalar Sözlüğü; 2009 , Ankara. )

*Bu örnekler aynı zamanda sıkça karıştırılan kısaltmalardır. Dikkat edilmesi gerekir.

Rakamların Sonuna (Sıra Belirtmek için)

Nokta, rakam şeklinde yazılan sayılardan sonra sıra bildirmek için konulur; eğer sayılar yazıyla yazılıyorsa nokta konmaz, +inci / +ıncı eki getirilir. Sayıların Romen rakamıyla, Arap rakamıyla ya da Latin rakamıyla yazılması fark etmez. 

Eğer, nokta kullanmak istemez ama yine de rakamla yazmak istersek sıra anlamı vermek için bu rakamı yazdıktan sonra kesme işareti koyup ondan sonra rakama +inci / +ıncı ekini getirmeliyiz.

Örnekler:

21.yüzyılda meydana gelen teknolojik gelişmeler, öncelikle çocukların daha sonra da velilerin ruh sağlıklarını olumsuz yönde etkiledi. 

Sana birinci olamazsın demedik, birinci olmak için çok çalışman gerektiğini söyledik ve sende bunu yapıp birinci olmayı başardın. 

Tarihte iki Mehmet vardır, I.Mehmet ve II.Mehmet. I.Mehmet Fetret Devri padişahlarındandır; II.Mehmet ise İstanbul’u fetheden Fatih Sultan Mehmet’tir. 

Ayşe, 1’inci olamadığı için ağlarken; Sevgi 2’inci olduğu için seviniyordu.

***Rakamlar arda arda yazılırsa aralarına virgül konulup son rakama nokta konulur ve tüm rakamlara sıra anlamı verilebilir. Ayrıca virgül yerine tire “ – “ imi de kullanılabilir. 

Örnek:

Osmanlı Devleti 13 – 15. yy arasında kuruluş devrini; 16, 17. yy arasında duraklama devrini, 17 – 18. yy arasında gerileme ve çöküş devrini yaşamıştır.

Maddeler Halinde Sıralama için

Bir metindeki maddeleri belirtmek için rakamların sonuna konur.

Örnek:

Edebiyatta, duygu ve düşünceleri yazılı ya da sözlü ifade etme sanatıdır. Bu  işi yaparken de şu yazın türlerini kullanırız:

1. Deneme

2. Öykü

3. Makale

4. Biyografi

5. Otobiyografi

Tarih Rakamları Arasında

Tarihlendirmelerde gün, ay ve yılı ayırmak için nokta  kullanılır. Nokta yerine taksim “/ “ ya da “-“ konulabilir: GG/AA/YY, GG.AA.YY, GG-AA-YY. Bahsedilen noktalama kullanımı, rakamla verilen tarihler için geçerlidir. Yazıyla yazılan ay adlarının sonuna ya da başına nokta konmaz. 

Örnek:

1960 doğumluların kimliklerinde genelde 01.01.1960 yazar. Sorarsınız kendinize bu 1 Ocak 1960 nedir diye; nedenini yine kimlik sahibi söyler size: Memur öyle kaydetmiş!

Saat ile Dakika Arasında

Zaman kavramlarında saat ve dakika gösterimi için nokta kullanılır. Saat ve dakikaların arasına nokta konur; nokta yerine iki nokta konulması yanlıştır. 

Örnek kullanım:

O gece terleyerek uyandı. Saatine baktı, saat 04.36’yı gösteriyordu. İşe gitmek için erken yeniden uykuya dalmak için geçti. Birden hayatındaki tüm dörtlerden nefretti.

Adana - İstanbul treni 16.00’da kalkacaktı.

Kaynakça Kısmında

Makale ya da bilimsel yazılardaki kaynakça bölümündeki künyelerin sonuna nokta konur.

AHMAD, S. Maqbul, Coğrafya Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, yıl: 1993, cilt: 8,  sayfa: 50-62.

AK, Mahmut, Coğrafya, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, yıl:1993, cilt: 8, sayfa: 62-66.

AKGÜNDÜZ,   Ahmet, Gedik, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, yıl: 1996, cilt: 13,  sayfa: 541-543.

Sayılarda Basamak Belirtmek için

Binler basamağı ve üstü onluk basamakları ayırmak için nokta kullanılır. Dört ve dörtten çok rakamlı sayılarda, sayılar sondan üçlü gruplara ayrılırken araya nokta konur: 10.000 ,14.000, 72.168.5247

İnternet Adreslerinde

Bilişim dünyasında, internet (url) adreslerinin arasında nokta kullanılır:

www.makaleler.com/yazar/Diba

Çarpma İşlemi Yerine

Son olarak matematik alanında çarpma işlemi “x” ile gösterilmek yerine “.” ile gösterilebilir: 7.3 = 21 ; 7x3 = 21

Makale yazımında 2009 TDK Yazım Kılavuzu esasları dikkate alınmıştır.