Periyodik Tablodaki Son Element Oganesson Nedir?

Oganesson, periyodik tablodaki sıralamanın en sonunda yer alan 118 numaralı elementtir. Adını Rus nükleer fizikçi Yuri Oganessian’dan alır.

Oganesson, keşfedilen son süper ağır elementlerden biridir. Periyodik tablonun en sonunda yer alır. Doğada bulunmayan, sentetik ve oldukça radyoaktif bir elementtir. Keşfedilen elementler arasında en büyük atom numarası ve kütlesine sahip olan elementtir. Günümüze kadar sadece 3 veya 4 atomu sentezlenebilen oganessonun bu sebeple özellikleri, bileşikleri deneysel verilerle tespit edilememiştir. Beklenmedik özelliklere sahip olduğu öngörülüyor. Temel bilimsel araştırmalar dışında herhangi bir kullanımı, uygulaması ve doğal olarak faydası veya zararı bulunmuyor. Element sınıfı tam olarak bilinmiyor. Yarı iletken bir soy gaz, sıvı veya oda sıcaklığında katı olduğu iddiaları var. Konumu, soy gaz olduğu iddiasını güçlendirirken, beklenmedik özellikleri katı olabileceğine işaret ediyor. Rus ve Amerikalı bilim adamlarının “olağanüstü işbirliği” ile sentezlenen elementlerden biridir. Adını aldığı bilim adamı Oganessian, yaşarken ismi bir elemente verilen üçüncü bilim adamıdır. Periyodik tablonun “keşfedilen” son elementi ile ilgili merak ettiklerinizi makalemizde bulabilirsiniz.

Tarihçesi

Oganesson, 2006 yılında Rusya Dubna’daki Ortak Nükleer Araştırma Enstitüsü (JINR) bünyesindeki Flerov Nükleer Reaksiyon Laboratuvarı’nda (FLNR) görevli bilim adamları ile Amerika’nın Kaliforniya eyaletindeki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı (LLNL) tarafından Dubna’da keşfedilmiştir. Ekibe; Rusya Dimitrovgrad’daki Gelişmiş Reaktörler Araştırma Enstitüsü, Amerika Tennessee eyaletindeki Vanderbilt Üniversitesi ve Oak Ridge Ulusal Laboratuvarı’ndan bazı bilim adamları da destek vermiştir.

Rus ve Amerikalı bilim adamları, 118 numaralı elementin sentez çalışmalarına 2002 yılında başladı. “Siklotron” adı verilen hızlandırıcıda yapılan deneylerde, ilk oganesson atomunun bozunumu Mart 2002 yılı içinde gözlendi. 118 numaralı elementin sentez çalışmalarına devam eden ekip, 2006 yılındaki deneylerinde Kaliforniyum-249 atomlarının Kalsiyum-48 iyonları ile bombardımana tutulması sonucu Oganesson-294 izotopunun 2 atomu daha gözlemledi. Og-294, ilk deneyde 0,80 milisaniye içinde alfa bozunması ile Livermoryum-290 izotopuna dönüştü. 9 Ekim 2006 tarihinde keşif sentezi raporu yayınlandı. Aralık 2015 tarihinde Uluslararası Temel ve Uygulamaları Kimya Birliği (IUPAC) tarafından keşif iddiası doğrulandı.

“Oganesson” kelimesi, Dubna’daki Flerov Nükleer Reaksiyon Laboratuvarı’nın başındaki isim olan ve süper ağır elementlerin keşfinde önemli ir rol oynayan Rus nükleer fizikçi Prof Dr. Yuri T. Oganessian onuruna verilen bir isimdir. “Oganesson” önerisi, Oganessian’ın süper ağır elementlerin keşfindeki katkılarından dolayı onurlandırmak amacıyla Haziran 2016 tarihinde keşfe katılan bilim adamları tarafından önerilmiştir. Amerikalı bilim adamları, daha önce 95 ila 106 numaralı 12 elementin keşfinde yer alan Albert Ghiorso onuruna “ghiorsium” adını vermeyi planlamışlardı. “Oganesson” ismi, Uluslararası Temel ve Uygulamaları Kimya Birliği (IUPAC) tarafından 30 Kasım 2016 tarihinde onaylandı. Periyodik tablodaki yerinin belirlenmesi için daha önce “ununoctium” ismi ve “Uuo” sembolü verilmiştir. Keşfedilmeden önce IUPAC tarafından periyodik tablodaki terminoloji gereği periyodik tabloda üstünde bulunan homologu radondan dolayı geçici olarak “eka-radon” ve “eka-emanation (radonun eski adı)” olarak isimlendirilmiştir.

(Ermeni asıllı Rus nükleer fizikçi Prof. Dr. Yuri Tsolakovich Oganessian...)

Yuri Tsolakovich Oganessian Kimdir?

14 Nisan 1933 tarihinde Sovyetler Birliği’nin (Rusya) Rostov-na-Donu kentinde dünyaya gelen nükleer fizikçi Prof. Dr. Yuri T. Oganessian, nükleer fiziğin önemli isimlerinden biridir. Süper ağır çekirdeklerdeki “istikrar adası” teorisinin araştırmacılarındandır. Soğuk füzyonu icat eden bilim adamıdır. Yeni element sentezleme ve keşfetmede dünya lideri olarak görülüyor. Halen Rusya Dubna’daki Flerov Nükleer Reaksiyon Laboratuvarı’nın bilimsel lideridir. 2003 yılında Rus Bilimler Akademisi’ne seçildi. Birçok ödülü de bulunan Oganessian, iki kız babasıdır.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri

Oganessonun kimyasal sembolü “Og”dir. Atom numarası 118, atom ağırlığı 294’tür. Yoğunluğu tahmini olarak 13,65 gr/cm3’tür. Kaynama noktası 30 ila 80 derece olarak tahmin ediliyor. Enerji seviyesi başına elektronları “2, 8, 18, 32, 32, 18, 8” şeklidedir. Oksidasyon durumları “0, +2, +4” olarak öngörülüyor. Atom yarıçapı 152 pm, kovalent yarıçapı 230 pm olarak tahmin ediliyor. 118 protonu ve 176 nötronu bulunur.

Periyodik tablonun 18. Grup, 7. Periyot, P-Blok elementlerinden biridir. Süper ağır yani transaktinit elementlerin bir üyesidir. 18. gruptaki soy gazlar arasında tek sentetik elementtir. Grubundaki diğer elementler; helyum, neon, argon, kripton, ksenon ve radondur. Bu elementlerin tamamı soy gazken, oganessonun katı olduğu tahmin ediliyor. Daha önce bir soy gaz olduğu öngörülen oganessonun, rölativistik (ışık hızına yakın hızlarda kütlesindeki değişiklik) etkilerken dolayı normal şartlar altında katı olacağı düşünülüyor. Normal basınç ve sıcaklık altında gaz olma ihtimalinin düşük olduğu öngörülüyor. Diğer soy gazlar gibi tek atomlu bir soy gaz olsa bile gaz haldeki en yoğun element olması bekleniyor. Elektron konfigürasyonuna dayanan tahminlere göre asal gaz grubunda diğer elementlerden çok daha reaktif olabileceği düşünülüyor. Periyodik tabloda hemen üstünde bulunan radona benzer fiziksel ve kimyasal özelliklerinin bulunduğu öngörülüyor. Radondan daha reaktif olması bekleniyor. Şu ana kadar herhangi bir oganesson bileşiği sentezlenemedi.

Oganessonun değerleri deneysel verilerle doğrulanamamış bazı özellikleri şunlardır; yoğunluğu, erime ve kaynama noktası, elektronegatifliği, iletkenliği, buharlaşma ve genleşme ısısı, gerilme direnci, ses hızı, sertlik değerleri, kırılma indisi, kristal yapısı, iyonlaşma enerjisi…

İzotopları

Oganesson, doğada bulunmaz. Laboratuvar ortamında kaliforniyum atomlarının kalsiyum iyonları ile nükleer reaksiyonu sonucu sentezlenebilir. Günümüze kadar sadece bir izotopu elde edilebildi. Kararsız Og-294 izotopunun yarılanma ömrü 0,89 milisaniyedir. Alfa emisyonu ile Livermoryum -290 izotopuna bozunur. Atom kütleleri 293 ila 313 arasında değişen keşfedilmemiş diğer izotoplarının daha uzun yarılanma ömrüne sahip olacağı düşünülüyor.

Bunları Biliyor Musunuz?

• IUPAC, 30 Kasım 2016 tarihinde 113, 115, 117 ve 188 numaralı elementlerin isimlerini, sırasıyla; nihonyum, moskovyum, tennesin ve oganesson olarak onayladı. Haziran 2016 tarihinde önerilen isimler, 5 ay boyunca bilim ve akademi çevrelerinde değerlendirildi. Ayrıca isimler üzerinde halkın ve öğrencilerin de yorumları alındı.
  
• “Oganesson” kelimesi, 118 numaralı elementin İngilizce ifadesidir. Bu kelimenin Türkçe karşılığı, Türk Dil Kurumu (TDK) gibi yetkili kurumlar tarafından henüz belirlenmedi.
  
• Oganesson, keşfedilmeden önce “ununoctium” olarak biliniyordu. Halen de birçok kaynakta bu isimle yer alıyor. Bu kelime, Latince “bir, bir, sekiz” anlamındadır ve rakamların yan yana getirilmesi ile oluşan “118” sayısını ifade eder.
  
• Rus fizikçi Yuri T. Oganessian, yaşarken ismi bir elemente verilen üçüncü bilim adamıdır. Diğer elementler, ünlü fizikçi Einstein anısına isimlendirilen 99 atom numaralı element “aynştaynyum”, diğeri de nükleer fizikçi Glenn Seaborg anısına isimlendirilen 106 numaralı element “seaborgiyum”dur. (Bazı kaynaklarda Oganessian’ın yaşarken adı bir elemente verilen ikinci bilim adamı olduğu bilgileri yer alıyor. Bu durumun; aynştanyumun keşfi, keşfinin onaylanması ve Einstein’in ölümünün aynı dönem içinde gerçekleşmesinden kaynaklanabileceği değerlendiriliyor.)
  
• Oganessonun ilk sentez deneyi 4 ay sürdü ve ilk sentezi gerçekleştirmek için kaliforniyum hedefine 2300 saat boyunca yaklaşık 4 kentilyon (4×1019 ) kalsiyum iyonu çarpıştırıldı. 2017 yılı itibariyle oganessonun sadece 3 veya 4 atomu sentezlenebildi.
  
• 1999 yılında Amerika Kaliforniya’daki Lawrence Berkeley Laboratuvarı’nda görevli bilim adamları 118 numaralı elementin keşfi ile ilgili bir rapor yayınladı; ancak 2002 yılında bazı keşif verilerinin sahte olduğu ortaya çıkınca rapor geri çekildi.
  
• Oganessonun insanlar, hayvanlar ve bitkiler üzerinde bilinen bir biyolojik rolü bulunmuyor. Radyoaktifliği sebebiyle toksik olabileceği öngörülüyor. Çevre için de tehlikeli olabileceği belirtiliyor.