Öğretim Üyesi Nasıl Olunur, Şartlar Nelerdir?

Bu yazımızda öğretim üyesi nedir ve nasıl öğretim üyesi olunur, öğretim üyesi olabilmek için aranan şartlar nelerdir, öğretim üyesi ve öğretim görevlisi arasındaki farklar nelerdir, öğretim üyesi olabilmek için açılan kadrolara nerelerden bakılır ve bu kadrolara nasıl başvurulur gibi soruların cevaplarını sizinle paylaşacağız.

Öğretim üyeleri üniversitelerde çalışan, yardımcı doçent, doçent ve profesörlere verilen genel isimdir. Bu durumda bu meslekleri tek tek açıklamamız gerekirse, doçentlerin doktorasını tamamlamış ve akademik açıdan çalışmaları olan öğretim üyeleridir. Doçent olarak bahsedilen öğretim üyelerinin belli başlı sınavları başarı ile geçmiş olmaları gerekmektedir. 

Profesör unvanını almaya hak kazanan bir doçentin ise beklendiği üzere daha fazla kriterlere sahip olması gerekmektedir. Bu öğretim üyelerinden devlet memurları gibi belirtilen saatlerde bağlı bulundukları üniversitelerde görevleri başında olmaları beklenir. Bu çalışma saatleri dışında ve bu çalışma saatlerine ek olarak öğretim üyelerinin haftada on saati aşmayacak şekilde üniversite dışında serbest olarak kendi dallarında çalışabilmeleri mümkündür. 

Bu durumda öğretim üyelerinin üniversitelerdeki işlerinin aksatmamaları şarttır. Bu şekilde serbest olarak üniversite dışında kendi alanlarında farklı hizmetler veren öğretim üyeleri yaptıkları işleri anlatan bir bildiri kağıdını her yılın başında bağlı bulundukları üniversitedeki fakültelerin yönetim kurullarına teslim etmeleri gerekir. Yönetim kurulları verilen bildirileri inceleyerek yapılan serbest hizmetin kanuna uygunluğuna göre onay ya da ret verecektir. Öğretim üyelerinin bu şekilde üniversite dışında hizmet vermeleri halinde üniversiteden ekstra bir tazminat almaları mümkün değildir. Ancak bu şekilde üniversite dışında hizmette bulunmayan öğretim üyeleri bağlı bulundukları üniversitelerden belirli miktarlarda tazminat almaktadırlar.

Günlük kullanımda birbirine çok karıştırılan ve birbiri yerine kullanılabilen iki kavram olan öğretim görevlisi ile öğretim üyesi kavramları arasındaki farkları şu şekilde açıklayabiliriz: 

• Öğretim üyeleri ve öğretim görevlileri öğretim elemanlarıdır ve görev ve sorumluluklar bakımından birbirinden farklıdır. Kanun, öğretim görevlisini şu şekilde açıklamaktadır: "Ders vermek ve uygulama yaptırmakla yükümlü bir öğretim elemanıdır.“ Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi öğretim üyeleri ile öğretim görevlilerinin görevlileri benzerlik gösterse de öğretim üyelerinin öğretim görevlilerinden farklı olarak ayrıca bilimsel çalışmalar yürütmesi beklenmektedir.

• Öğretim görevlileri kendi istekleri doğrultusunda bilimsel çalışmalar yönetebilecekleri gibi onlardan genel olarak aktif olarak ders vermeleri beklenir. Öğretim üyeleri akademik kariyere ve unvana sahip olan kişiler iken öğretim görevlileri doktora yapabildikleri halde akademik kariyere ya da unvana sahip değildir. Öğretim görevlilerinin unvan alabilmeleri için açılan öğretim üyeliği kadrolarına başvurmaları ve kabul almaları gerekir. Aksi takdirde devam eden kariyerleri boyunca öğretim üyelerinin üzerindeki yükü azaltmak için eğitimlerin birinci ve ikinci sınıflarındaki mecburi temel dersleri vermek için üniversiteler tarafından ise alınırlar.

• Öğretim üyeleri kariyerlerine araştırma görevlisi olarak başlarlar ve çalışmalarına devam etmeleri halinde yardımcı doçentlik, doçentlik ve profesörlük şeklinde unvanlara erişirler. Öğretim üyelerinin ilk görevleri bilimsel çalışmalar yapmaktır. Emekli olduklarında birinci dereceden memur şeklinde emekli ücretleri alırlar.

Öğretim Üyesi Olmak İçin Yasalarla Belirlenmiş Başvuru Şartları

Üniversitelerin öğretim üyesi başvurularında 2547 sayılı Yüksek Öğrenim Kanunu ve "Öğretim Üyeliğine Yükseltilme ve Atanma Yönetmelik” hükümlerinde aranan koşulları yerine getirmiş olmak, aylık ve özlük hakları yönünden 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine tabi olarak belirtilen bölüm ve programlara başvuruları belirtilen bölümlere iletmek gerekmektedir. 

Öğretim Üyeliğine Yükseltilme ve Atanma Yönetmeliği 2547 sayılı kanunun 65. maddesine göre hazırlanmıştır. Bu yönetmeliğe göre (Madde 2) yardımcı doçentlik, doçentlik ve profesörlüğe atanabilmek için 657 sayılı Kanun’un 48. maddesindeki genel şartlara sahip olmak gerekir. 2547 sayılı Kanun’un yabancı uyruklu öğretim elemanları hakkındaki 34. madde hükmü saklıdır. İlgili Yasa ve Yönetmelik hükümleriyle öngörülen koşulların yanı sıra; doçentliğe atama ile yardımcı doçentliğe ve profesörlüğe yükseltme ve atamalarda ilan edilen bir kadroya başvurabilmek için yükseköğretim kurumları tarafından belirlenen ve Yükseköğretim Kurulu tarafından uygun bulunan asgari kriterleri sağlamak zorunludur. 

Ayrıca yardımcı doçent adaylarının yabancı dilden senatolarca belirlenen ve Bazı Akademik Kadrolara Öğretim Elemanı Dışındaki Kadrolardan Naklen Yapılacak Atamalarda ya da Açıktan Atamalarda Uygulanacak Merkezi Sınav ile Giriş Sınavlarına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğinde öğretim elemanları için belirlenen taban puanından az olmayan bir puan almaları zorunludur. Üniversitelerin ilgili yönetim kurulları tarafından belirlenecek olan, yükseltilme ve atanma jürilerinde görev yapacak öğretim üyelerinin, bu Yönetmelikte belirtilen asgari nitelikleri sağlamış olmalarına veya ulusal-uluslararası bilimsel düzeydeki çalışmalarıyla alanlarında temayüz etmiş olmalarına özen gösterilir.

Yardımcı Doçentliğe ve Doçentliğe Başvurma ve Atanma Şartları

2547 Sayılı Yüksek Öğrenim Kanunu Madde 3 ve 4 e göre, yardımcı doçentliğe başvurabilmek için doktora yapmış, tıpta uzmanlık unvanını almış veya Üniversitelerarası Kurulun önerisi üzerine Yükseköğretim Kurulunca tespit edilecek sanat dallarının birinde yeterlik kazanmış olmak şarttır. Bir birimde yardımcı doçentlik kadrosunun açık bulunduğu en yüksek tirajlı beş gazeteden birinde, Türkiye ölçüsünde rektörlükçe ilân edilerek duyurulur. Bu durum, ayrıca rektörlerce bütün üniversitelere ve yüksek teknoloji enstitülerine ilgili birimlerinde ilân edilmek üzere duyurulur. Bu ilânda adaylara en az on beş günlük başvurma süresi tanınır ve son başvurma tarihi belirtilir.

Yardımcı doçentlik kadrosuna atanabilmek için; fakülte, enstitü veya yüksekokul yönetim kurullarınca düzenlenecek olan yabancı dil sınavında başarı göstermek gerekmektedir.

2547 Sayılı Yüksek Öğrenim Kanunu Madde 7'ye göre yardımcı doçentlik için yabancı dil sınavı, biri o dilin öğretim üyesi olmak üzere, fakülte, enstitü veya yüksekokul yönetim kurulunca öğretim üyeleri arasından seçilmiş üç kişilik bir jüri tarafından yapılır. Jüri üyeleri, o fakülte, enstitü veya yüksekokul içinde bulunamadığı taktirde, üniversitenin veya yüksek teknoloji enstitüsünün başka kuruluşlarından veya başka yükseköğretim kurumlarından üye seçilmek suretiyle jüri oluşturulur. Jüri, yabancı dil sınavını son başvurma tarihinden itibaren on beş gün içinde yapar.

Doçentlik sınavı, Üniversitelerarası Kurulun tespit edeceği esaslara göre bu kurul tarafından yılda bir defa açılmaktadır. Bu sınavlara katılabilmek için 2547 sayılı Kanunun 24 uncu maddesindeki  şartları yerine getirmek gerekir. Bir lisans öğrenimi gördükten sonra doktora yapmış, tıpta uzmanlık unvanını almış veya tespit edilmiş belli sanat dallarından birinde yeterlik kazanmış olanlar için 2547 sayılı Kanun’un 24. maddesinin (b) fıkrasında belirtilen yabancı dil sınavı, yılda en az iki kere Üniversitelerarası Kurul tarafından merkezi bir sistemle yapılmaktadır. Bu sınavda başarılı olanlar sürekli geçerli olan bir başarı belgesi alırlar. Başarısız olanlar ise yeniden sınava katılma hakkına sahiptir.

2547 Sayılı Yüksek Öğrenim Kanunu Madde 7 ye göre gelişmekte olan üniversitelerin zorunluluk duymaları halinde bu üniversitelere naklen ve yükseltilerek yapılacak yardımcı doçent atamaları için bu Yönetmeliğin genel hükümleri yanında aşağıdaki hükümler de uygulanabilir:

a) Bir üniversite biriminde açık bulunan yardımcı doçentliklere atama yapılabilmesi amacıyla, ilgili üniversite, kendisine verilmiş işlevlerin bir kısmının Yükseköğretim Kurulunca tespit edilecek bir üniversitece yerine getirilmesi için bu Kurula öneride bulunabilir.

b)Yükseköğretim Kurulu, üniversitelerince önerilen yardımcı doçentlikleri bu Yönetmeliğin 4. maddesinde belirtildiği şekilde ve 7 günden az olmamak üzere başvuru için ilân eder.

c) Kurul, kendisine süresi içinde yapılan başvuruları bu Yönetmeliğin 5. maddesindeki şartları taşıyıp taşımadıkları yönünden incelenir.

d) Başvuranlardan gerekli şartları taşıdıkları anlaşılanlar, Yükseköğretim Kurulunun tespit edeceği üniversitelerde, bu Yönetmeliğin 7. maddesinde belirtilen yabancı dil sınavına ve 8. maddesinde belirtilen incelemeye bu maddelerde öngörülen sürelerle bağlı olmaksızın tâbi tutulurlar.

e) Yardımcı doçentliğe atanmaya ehil oldukları anlaşılanlar, Yükseköğretim Kurulunca, öneride bulunan rektörlüklere bildirilir. Atamalar yürürlükteki mevzuata uygun olarak rektörlüklerce yapılır.