Oltu Taşı Nasıl Anlaşılır?

Oltu taşı, 3213 sayılı Maden Kanunu kapsamında kıymetli taşlar başlığı altında yer alan bir taştır. Çıkarılması bakımından diğer değerli madenlerde olduğu gibi zorlu bir işleme ihtiyaç duyulmaktadır. Aynı zamanda rezerv bakımından da sadece kısıtlı kaynak yataklarına sahip olan oltu taşı, kaynağından çıkarılmasının zorluğuna rağmen işlenme bakımından kolaylık sağlayan bir taştır.

Oltu taşının kimyasal olarak içeriğine baktığımızda ağaç reçinesi, kil ve linyitin karışımdan meydana gelmiş olduğunu görürüz. Oltu taşının nerelerden çıkarıldığına bakacak olursak ülkemizde ismini de verdiği Erzurum’un Oltu ilçesinde zengin oltu taşı yatakları olduğunu görebiliriz. Başlıca maden yataklarının bulunduğu köyler ise şu şekilde sıralanabilir: Dutlu, Güllüce, Yeşilbaşlar, Taşlıköy, Sülünkaya, Alatarla, Hankaskışla ve Çataksu…

Tesbih kullananların yakından tanıdığı oltu taşı, yine bu özelliği ile günlük hayatta büyük önem taşır. Erzurum ilimizin en önemli gelim kaynaklarından bir tanesi olan oltu taşının bu değerli ve çok tercih edilen yapısı ile taklitlerinin üretiliyor olması da kaçınılmaz bir sonuçtur. Yazımızın ilerleyen kısımlarında orijinal bir oltu taşını taklitlerinden nasıl ayıracağımıza bakacağız.

Oltu taşı maden yatakları genellikle yüksek ve kayalıklı tepelerde bulunduğundan ve bu maden ocaklarına ulaşmanın en uygun yolu yaya olarak olduğu için, bu taşı çıkarmada kullanılan taşıt, araç ve gereçler genellikle taşınabildiği kadarı ile sınırlıdır. Taşınabilen bu aletlere kazma, kürek gibi basit el işi aletleri örnek olarak verilebilir. Oltu taşının bu kadar emek isteyerek çıkarılabiliyor olması bu taşın kıymetini ve maddi olarak değerini arttırmaktadır.

Oltu taşı madeni çıkarımı 200 senelik bir tarihe sahiptir ve Cumhuriyet dönemi ile birlikte değerini ülkemizde daha da arttırmıştır. Oltu taşı çıkarılıcığı yıllar içerisinde babadan oğula geçen bir meslek şeklinde varlığını sürdürmüştür ve bu zaman içerisinde oltu taşı çıkarıcıları kendilerini bu konuda geliştirmişlerdir. Günümüzde artık oltu taşına ait daha kapsamlı bilgiler bulunduğu için bu taşın madenden çıkarılması ve işlenmesi de daha profesyonelce yapılmaya başlanmıştır.

Oltu Taşının Özellikleri

Oltu taşının en bilinen özellikleri bu taşın madenden çıkarılacağı zaman aslında çok yumuşak bir taş olması ve çıkarıldıktan sonra hava ile temasının bu taşı sertleştiriyor olmasıdır. Çıkarılan oltu taşları genellikle siyah renktedir. Kısmen kahverengi rengine dönük oltu taşları da elde edilmektedir. Aynı zamanda işlenen oltu taşı da zaman içinde giderek sertleşecektir. Bu bakımdan işlenmesi diğer sert taşlara göre daha kolaydır. İşlenen ve kullanılmaya başlanan oltu taşı parlaklığını arttırır.

Oltu taşı üzerine çok çabuk elektrik yükü çeken bir taştır ve sürtünme ile elektriklendiğinde küçük cisimleri bir mıknatıs gibi kendisine çekme özelliği vardır. Aynı zamanda çok çabuk yanan bir maddedir ve çok az bir ateş ile çıra gibi alevli yanabilir.

Oltu taşından üretilen malzemelere örnek verecek olursak şu şekilde sıralanabilir: tespih, kolye, gerdanlık, fincan takımı (çok nadir bulunur), yüzük kaşı, sigara ağızlığı, pipo, kol düğmesi, küpe, rozet, kravat iğnesi, yaka iğneleri…

Oltu Taşı Sahtelerinden Nasıl Ayrılır?

Gelelim konumuzun da başlığı olan orijinal bir oltu taşını sahtelerinden kolayca nasıl ayırılabileceğimiz sorusunun cevabına.

Oltu taşının bilinen özellikleri hakkında artık biraz olsun bilgi sahibi olduk. Öncelikle bu özelliklere dikkat ederek elimizdeki oltu taşının gerçek olup olmadığını anlamaya çalışabiliriz. Ancak günümüzde taklitlerinin çok başarılı bir şekilde üretildiği oltu taşlarını, bu sahtelerinden ayırmak da güç bir hale gelmiştir. Yine de orijinal bir oltu taşını sahtesinden ayırabilmek için kullanabileceğimiz birkaç önemli ve kolay adım mevcuttur. 

Öncelikle deneyebileceğimiz yöntemlerden bir tanesi daha önce de bahsetttiğimiz gibi elimizdeki taşın sürtünme yöntemi ile elektriklenip elektriklenmediğini kontrol edilmesidir. Başka bir cisme sürterek elektriklenmesini sağladığımız taşın etrafındaki küçük cisimleri bir mıknatıs gibi kendine çekiyor olması elimizdeki taşın orijinal bir oltu taşı olduğuna işarettir. Ancak yüzde yüz emin olmak isteyenlerin uygulayabileceği birkaç başka adım daha vardır.

Oltu taşı ılık havaya temas ettiğinde buharlaşan bir cisimdir. Bu demek oluyor ki, elimize aldığımız oltu taşını nefesimiz ile ısıtmaya kalktığımızda bu taşın buharı çekerek nemleniyor olması gerekir. Bu duruma uyan taşlar orijinal oltu taşlarıdır.

Aynı zamanda örnek vermek gerekirse elimizdeki oltu taşından yapılmış tespihin ağırlığı da önemlidir. Oltu taşları genellikle kendilerine özel bir ağırlığa sahiptirler ve aynı zamanda da yapıları itibarı ile kendilerine özel tok bir ses çıkarırlar. Çok ağır olmayan oltu taşları bu özelliği ile tesbih olarak kullanmaya çok elverişlidirler. Elimizdeki oltu taşını bir yere vurduğumuzda çıkan sesin tokluğuna göre bu taşın orijinal olup olmadığını da ayır edebiliyor olmamız mümkün olduğu gibi ağırlığı itibarı ile çok ağır olan tesbihlerin oltu taşlarından yapılmadığına yine aynı şekilde emin olabiliriz.

Bir diğer nokta, işlenen oltu taşları kullanıldıkça parlarlar. Bu özelliği ile de sahtelerinden kolayca ayrılan oltu taşı aynı zamanda bir bıçak yardımı ile hafifçe kazındığında kahverengi bir toz çıkartır.

Taklitlerini orijinallerinden ayırt edebilmenin bir diğer pratik yöntemi ise ısıtılan bir toplu iğne ucunun biraz baskı uygulayarak oltu taşına batırılmasıdır. Orijinal oltu taşlarında bu durumda ısıtılmış toplu iğne ucu, oltu taşının içerisinde eriyerek girmeyecektir ve oltu taşı şeklini koruyacaktır. Ancak sahtelerinde bu durum farklıdır. Kısacası ısıtılmış toplu iğne üçünün ısıtılarak taşa batırılması durumunda taşın eriyerek toplu iğnenin içeriye girmesine izin vermesi durumunda bu taşın sahte olduğundan emin olabiliriz. Ancak oltu taşına ateş tutarak orijinal olup olmadığını anlamanız oltu taşının yanmasına sebep olabileceği için bu yöntem pek önerilmez. Daha önce de söylediğimiz gibi oltu taşı çok kolay, çıra gibi yanan bir maddedir.

Dikkat etmemiz gereken bir diğer durum ise oltu taşından yapılan boncukların ipten geçirilen yerlerinde her zaman ufak bir halka olmasıdır. Sahte taşlardan yapılmış boncuklarda bu halkayı göremezsiniz. Habbe delikleri de denilen bu delikler meydana getirilirken tornada çevrilerek son şeklini aldığı için  bu uçlar çok düzgün bir şekilde oluşturulmuş sivri veya düz şekillere sahiptirler. Sahte taşlardan yapılmış boncuklarda bu halkayı göremezsiniz. El emeği ile yapılan bu boncukları çok dikkat ederek fabrikasyon üretimlerinden ayırmamız da mümkün olacaktır.

Oltu taşlarının üzerinde bulunan lekelere bakarak bu taşın orijinal olup olmadığını anlamak mümkün değildir. Zira lekeli orijinal oltu taşları da bulunmaktadır. Eğer oltu taşınızı lekesiz istiyorsanız satıcınızla konuşarak oltu taşının lekesiz yerlerinden üretilmiş bir ürün elde etmeniz de mümkündür.  Yani, oltu taşının lekeli olup olmaması onun orijinal olup olmamasının anlamak adına bir kıstas teşkil etmez.

Bu şekilde sıralanabilecek yöntemler ile orijinal oltu taşlarını polyesterlerden yapılmış kopyalarından ayırmak bizler için daha kolay olacaktır.