Ön Lisans, Lisans, Yüksek Lisans Nedir; Farkları Nelerdir?

Ön lisans, lisans ve yüksek lisans, yükseköğretim programlarının en önemli parçasıdır. Akademik eğitimde birbirlerini tamamlayan eğitim programlarıdır.

Yükseköğretim, ortaöğretime dayalı bir eğitim türüdür. En az dört yarıyıllık ön lisans, en az 8 yarıyıllık lisans ve en az 2 yarıyıllık lisansüstü eğitimleri, Türk eğitim sisteminin yükseköğretim uygulamalarının tümünü içerir. Bu programlar, birbirini tamamlayan fakülteler veya yüksekokullarda uygulanır.

Ön Lisans Nedir?

Ön lisans, yükseköğretimde ortaöğretime dayalı en az iki yıllık eğitim programıdır. Bir başka ifadeyle; lisans öğretiminin ilk kademesini oluşturur ve ortaöğretimin devamı niteliğindedir.

Ön lisans, farklı sektörlere ara insan gücü yetiştirme amacıyla faaliyet gösteren eğitim programıdır. Dört yarıyıllık dönemi kapsar. Meslek lisesi eğitimin ardından ön lisans programlarına sınavsız girilebilir. Ön lisans eğitiminin ardından Dikey Geçiş Sınavı (DGS) ile 4 yıllık lisans eğitimine geçiş yapılabilir.

Ön lisans eğitimi, “Meslek Yüksek Okulları” (MYO) ve “yüksekokul” adı verilen binalarda verilir. Bu binalarda, belli bir mesleğe yönelik eğitim-öğretime ağırlık veren bölümler vardır. Bir fakülteye veya doğrudan rektörlüğe bağlı kurumladır.

Ön lisans, halk dilinde “iki yıllık” olarak bilinir. Bazı ön lisans programları 1 yıllık hazırlık eğitimi de vermektedir. Hazırlık eğitimi veren ön lisans programları 3 yıldır.

Lisans Nedir?

Lisans eğitimi, akademik bir derecedir. Ortaöğretime dayalı en az sekiz yarıyıllık yükseköğretim programıdır. Dört yıl süren üniversite veya yüksekokul öğrenimi ile elde edilir. Bu akademik derece, diploma ile belgelendirilir. Lisans alabilmek için bir üniversitenin fakültesinde veya bir bölümünde en az 4 yıllık eğitimi almak gerekebilir. Bu fakültelere de, üniversite sınavlarında yeterli puan alarak girilebilir.

Lisans eğitimlerinin fiziki mekanı, fakültelerdir. Fakülte, bir üniversiteye bağlı olarak yüksek düzeyde eğitim ve öğretim veren kurumdur. Bilimsel araştırma ve yayınlar yapar. Fakültelere bağlı birimler ve enstitüler bulunabilir. Fakülte ve yüksekokullarda bilim dalı, sanat dalı, anabilim dalı ve anasanat dalı gibi akademik birimler vardır. Bilim dalı veya sanat dalı, bilim ve sanat alanında eğitim, öğretim, araştırma ve uygulama faaliyetleri yürütür. En küçük akademik birimdir. Anabilim veya anasanat dalı ise, bir veya birden fazla bilim veya sanat dalını kapsayan akademik birimdir.

Lisans eğitimi süresi bölümlere göre değişebilir. Bazı bölümler, yabancı dil eğitimi için 1 yıllık hazırlık eğitimini zorunlu tutmaktadır. Tıp bölümleri 6 yıllık eğitimle tamamlanarak, lisans derecesi alınabilir.

Lisans eğitimi alabilmek için Yükseköğretim Kurumları Sınavını (YKS) kazanmak gerekir. YKS’ye, lise veya dengi okullar, açık öğretim liseleri gibi ortaöğretim kurumlarının son sınıfında olanlar veya bir ortaöğretim kurumundan mezun olanlar başvurabilir. YKS, Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı (ÖSYM) tarafından yapılır. Lisans düzeyinde örgün, açık veya dışarından eğitimler verilebilir.

Lisans eğitimi türleri şunlardır;

• Örgün (normal) eğitim: Bu lisans eğitimi türünde öğrenciler, eğitim-öğretim süresince ders ve uygulamalara fakültelerde bizzat katılmak ve devam etmek zorundadır.
• Açık eğitim: Öğrencilerin dersleri, fiziksel bir eğitim mekanında alma zorunluluğu yoktur. Radyo, televizyon veya dijital eğitim materyalleri ile verilen bir eğitim türüdür.
• İkinci öğretim: Bazı yükseköğretim kurumlarında açılan bir ön lisans ve lisans eğitimi türüdür. Örgün, ön lisans ve lisans programlarından bazılarının eşdeğeri programlardır. Eğitim, mesai saatleri dışında ve genellikle akşam saatlerinde verilir. Hafta sonları da eğitim verilebilmektedir. Bu eğitim programına katılan öğrenciler, örgün eğitim programlarına yatay geçiş yapamaz.

Yüksek Lisans Nedir?

Yüksek lisans, lisans diplomasıyla doktora arasında yer alan akademik bir derecedir. En az iki yarıyıllık veya 12 kredilik eğitimdir. Lisans eğitiminin ardından verilen lisansüstü eğitim programıdır. Yüksek lisansın amacı; lisans öğretimine dayalı eğitim, öğretim ve araştırmanın sonuçlarını ortaya koymak ve alanla ilgili bilimsel yetkinlik kazandırmaktır. “Master” olarak da bilinir. Branşta uzmanlaşmayı hedefler. Yüksek öğretim kurumları tarafından yürütülen bir programdır. Bilim uzmanlığı, yüksek mühendislik, yüksek mimarlık, yüksek lisans eğitimi ile kazanılan unvanlar veya akademik derecelerdir.

Yüksek lisans eğitimi için 4 yıllık lisans programlarının birinden mezun olmak veya belirli bir süre içinde mezun olacağını belgelemek gerekir. Bazı yüksek lisans programları sadece lisans mezunlarına başvuru şansı tanımaktadır. Yüksek lisans programlarının çoğuna Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavı (ALES) ile girilebilir. Adaylar, lisans eğitimi not ortalaması, ALES puanı, yabancı dil puanı ve mülakat puanı kriterlerine göre kabul edilir. Bütün yüksek lisans programlarında lisans not ortalaması birincil değerlendirme kriteridir. Diğer puan kriterleri ise, her yüksek lisans programında olmayabilir.

Yüksek lisans mezunları, akademik bir üstünlük ve derece kazanır. Özel sektörde ve kamu kurumlarında istihdam edilme şansını artıran önemli bir eğitim programıdır. Yükseköğretim kurumlarındaki akademik kadrolara başvurularda da yüksek lisans mezuniyeti şartı aranır. Yönetici pozisyonlarına başvurularda yüksek lisans mezuniyeti önemli bir kriterdir. Ayrıca, mevcut çalışılan pozisyonlardan üst pozisyonlara terfi etme şansını ve maaşı artırır.

Yüksek lisans eğitimi ikiye ayrılır;

Tezli yüksek lisans: Bu yüksek lisans türünde eğitimin sonunda branşla bağlantılı bir tez hazırlanması gerekir. Tez hazırlanmasının amacı; bilgiyi değerlendirmek, bilimsel araştırma yapmak ve bilgiye erişim ve yorumlama yeteneğini geliştirmektir. Öğrenciden tez yazarak, alanla ilgili özgün bir çalışma ortaya konulması istenir. Tezler, hem öğrenciye hem de akademi dünyasına katkı sağlar.

Tezli yüksek lisans eğitim 2 yıl; yani 4 yarıyıldır. İlk 2 yarıyılda ders verilir; diğer 2 yarıyıl da tez yazma süresidir. Başarısız öğrencilere 2 yarıyıl daha ek süre verilir. Ek süre ile birlikte en fazla 6 yarıyıl içinde başarı gösterilmesi gerekir; aksi takdirde öğrencinin kurumla ilişiği kesilir.

Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK), tezli yüksek lisans başvuruları için ALES puanının en az 55 olma şartı koymuştur. Üniversiteler, daha yüksek ALES puanı isteyebilmektedir. YÖK, yabancı dil puanı için asgari bir şart koymamıştır. Ancak üniversiteler yabancı dil puanını da değerlendirmeye tabi tutabilir. Tezli yüksek lisans kabullerinde mülakat, önemli bir kriterdir. Mülakatta lisans eğitimine dair sorular sorulur. Buradaki amaç, adayın bu alandaki yetkinliğini test etmektir. Mülakata katılan jüri üyeleri adayın verdiği cevaplara göre puan verir.

Değerlendirmelerde ALES puanı, en yüksek yüzdeye sahip puandır. Yabancı dil puanı da tezli yüksek lisans programı başvurularında kabul edilme şansını artırır. Doktora eğitimine başvuru için de tezli yüksek lisans eğitimi alınmalıdır.

Tezsiz yüksek lisans: Mesleki bir konuda detaylı bilgi kazandırmayı amaçlar. Öğrenilen bilginin pratikte nasıl kullanılacağını göstermeyi hedefleyen bir yüksek lisans türüdür. Başvurularda ALES puanı şartı aranmaz. Lisans not ortalaması ile başvuru yapılabilir. Üniversitenin tercihine göre mülakat da yapılmaz.

Tezsiz yüksek lisans eğitiminin süresi 1 yıl; yani 2 yarıyıldır. Öğrenciler, 1 yılın ardından dönem projesi yazarak mezun olabilir. Başarısız öğrencilere 1 yarıyıl daha ek süre verilir. En fazla 3 yarıyıl içinde başarı gösteremeyen öğrencilerin kurumla ilişiği kesilir. Ders dönemlerinin ardından dönem projesi ilgili akademisyenler tarafından değerlendirilir; başarılı görülen öğrenciler mezun edilir.

Ön Lisans, Lisans ve Yüksek Lisans Arasındaki Farklar Nelerdir?

Ön lisans, lisans ve yüksek lisans programlarının aralarındaki farklar şunlardır;

Ön lisans: 

• Ön lisans programları, 2 veya 3 yıl sürer.
• Ön lisans, mesleki eğitim ağırlıklıdır. Teoriğe değil pratiğe odaklanan bir eğitim programıdır.
• Ara insan gücü yetiştirmeyi amaçlar; kısa sürede bir iş sahibi olmayı hedefleyenlerin tercih ettiği programlardır.
• Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS), ön lisans mezunları için farklı soru ve puan türlerinde yapılır. KPSS ile devlet kadrolarına ön lisans mezunu alınması da lisans mezunlarından farklı kriterlere bağlıdır.
• Ön lisans mezunları mezun olduktan sonra DGS ile bölümlerinin devamı niteliğindeki fakültelere geçiş yaparak, lisans eğitimine devam edebilir. (Örneğin; MYO Otomotiv bölümünden Makine Mühendisliği lisans eğitimine dikey geçiş yapılabilir.)
• Ön lisans programlarının taban puanları, lisans programlarına göre daha düşüktür.
• Bazı ön lisans programları, lisans programlarından daha avantajlıdır. Örneğin; ön lisans sağlık bölümleri mezunları kısa sürede istihdam edilebilmektedir.
• Ön lisans eğitimi almak isteyenler merkezi bir sınavla veya uygun şartları karşılayanlar sınavsız yerleştirilebilir.

Lisans: 

• Lisan eğitimi, bölümün şartlarına göre 4, 5 veya 6 yıl sürebilir.
• Lisans, ortaöğretim veya lise eğitimine dayalı bir programdır.
• Lisans eğitiminde ders sayısı fazladır; dersler derinlemesine özellikler içerir.
• Lisans eğitimi almak isteyenler merkezi bir sınava tabi tutulur.
• Örgün, açık ve ikinci öğretim şeklinde farklı lisans eğitimi türleri vardır.

Yüksek lisans:

• Yüksek lisans, lisans eğitimine dayalı bir programdır.
• Doktora, en az 6 yarıyıllık lisans en az 4 yarıyıllık yüksek lisans eğitimine dayalı bir yüksek öğretim programıdır.
• Yüksek lisans mezunlarının kamuda ve özel sektörde istihdam edilme şansı daha yüksektir.
• Yüksek lisans ders sayısı, lisans eğitimine göre daha azdır. Bunun yanında ders içerikleri daha yoğundur.
• Yüksek lisans programlarına merkezi bir sınavla veya üniversitenin tercihine göre sınavsız girilebilir.

Lisans Çeşitleri Hakkında Bazı Önemli Bilgiler 

• Yükseköğretim kurumlarının temel birimi üniversitelerdir. Üniversiteler; fakülte, yüksekokul, konservatuvar, meslek yüksekokulları ve enstitüler barındırır.
• Beceri kazanma ve diğer opsiyonlara açık olmak için ön lisans; dünyaya açılabilmek için lisans eğitimi; en üst pozisyonları hedeflemek için de yüksek lisans gibi lisansüstü eğitim alınması gerekir.
• Uzaktan yüksek lisans programları, internet ortamında online eğitim verir; tezli veya tezsiz olabilir.
• İkinci öğretim yüksek lisans programları genellikle akşam saatlerinde eğitim verir; tezli veya tezsiz olabilir.
• Ön lisans, lisans ve yüksek lisans eğitimi almak isteyen öğrenciler yüksek öğrenim harcı ödemek zorundadır.
• Yüksek lisans, doktora, tıpta uzmanlık ve sanatta yeterlik eğitimleri, lisansüstü eğitim kapsamına girer.
• Yükseköğretim kurumlarında öğretim görevlisi, okutman, araştırma görevlisi, uzman ve çevirici pozisyonlara yapılacak atamalarda ALES gereklidir.
• ALES, lisansüstü eğitim için gidebilmek için üniversitelerin kullanacakları puanları da sağlar.