Rekreasyon Nedir? (Tanımı, Özellikleri, Faydaları)

25 Haziran 2023 Yazar: Uğur Eskier

Rekreasyon; insanların boş zamanlarında kendilerini mutlu edip ve haz alabilecekleri her türlü etkinliği kapsayan aktiviteleri ve faaliyetleri içerir.

Rekreasyon, genel olarak “insanın yaşamını canlandırması ve yenilemesi” demektir. “Boş zaman değerlendirme etkinlikleri” olarak da bilinir. Hiçbir zorunluluk olmayan etkinlikleri tanımlayan vakit geçirme yöntemidir. Bedeni, ruhu ve zihni çeşitli ekinliklerle dinlendirme olarak da tanımlanır. Bazen bir piknik alanı, bazen bir müze rekreasyon mekânı olabilir. Kapalı veya açık alanlarda yapılabilecek etkinlikleri kapsar. “Boş zamanın spor yoluyla değerlendirilmesi” tanımı rekreasyon için kullanılmıyor. Sportif faaliyetlerle birlikte kültürel, sanatsal ve bilimsel faaliyetleri de kapsıyor. Boş zamanlarda ortaya çıkan faaliyetler bütünüdür. Bireysel veya kitlelerle, şehirde veya kırsal alanlarda yapılabilir. Sanayileşmiş toplumlarda stresten uzak kalmak için doğan bireysel ihtiyaçların sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Gelişmiş ülkelerde hobi olarak yapılan faaliyetler, genellikle reaktif faaliyettir. Boş zamanınız varsa “bir rekreasyon” tavsiye ederiz!

Tanım

Rekreasyon, farklı tanımları içerebilen, muğlâk ve oldukça geniş anlamı olan bir terimdir. Genel olarak vakit geçirme ve eğlence türüdür. Yapay kurallar olmaksızın yapılan fiziksel etkinliklerdir. Kazanç amacı olmaksızın, kişinin bedeni ve ruhunu tazeleyen boş zaman geçirme yöntemidir. Hareket ve etkinlik içerir. Dinlenmek için değil, etkin olmak için yapılan eylemlerdir.

Düzenli olarak yapılan etkilikler, sporlar rekreasyon sınıfına girmiyor. Örneğin, her sabah koşu yapmak, spor aletleri kullanmak rekreasyon değildir. İnsanların yaşamlarında yapması zorunlu olan yemek, uyumak, çalışmak gibi durumlar dışında kalan boş zamanda uygulanan aktivitelerdir. Belirli etkinliklerin sosyolojik ve psikolojik boyutlarını da kapsamaktadır.

Uzmanların rekreasyon tanımları çok farklı olabiliyor. Her tanım kendi içinde doğru olsa da farklı anlamlar içerebiliyor. Rekreasyon uzmanı bazı yazar ve düşünürlerin tanımları şöyledir;

İnsanların boş zamanlarında eğlence ve tatmin dürtüleri ile gönüllü olarak etkinliklere katılımıdır.
Boş zaman içinde ve onunla ilişkili eylem ya da önceden planlanmış bir hareketsizlik anlamına gelen serbest durgunluğu da içeren eylemlerin tamamıdır.
İnsanların boş zamanları boyunca tam bir arzu ile katılma sırasında veya daha sonra tatmin duydukları faaliyetlere denir.
Katılanların gönüllü olarak giriştikleri ve anında tatmin oldukları, hoşa giden herhangi bir boş zaman deneyidir.
İnsanların boş zamanlarda yaptıkları zorunlu çalışma faaliyetlerinden bağımsız olarak, kişinin boş zamanını serbest olarak dilediği gibi kullandığı fiziksel gücünü onarmaya ve ruhsal kapasitesini zenginleştirmeye yönelik zorunlu faaliyetlere karşıt özgürce seçilen, fiziksel ve sosyal çevrenin değişmesi anlamına gelen faaliyetlerdir.
Kişiyi hayata bağlayan dinlendirici, eğlendirici, meşgul edici, veya zevk verici olay ve eylemleri yapmak veya bu etkinliklere katılmak suretiyle ruhen ve bedenen bir canlılığı elde etmektir
Bireyin mesleki, ailevi, toplumsal ödevlerini yerine getirdikten sonra, bağımsız iradesiyle seçebileceği bir seri dinlenme, eğlenme, bilgi ve becerilerini arttırması ve kendini yenileme uğraşlarına katılmasıdır.

Rekreasyonun Özellikleri

Rekreasyon, boş veya serbest zaman içerisinde insanların fiziksel ve mental açıdan yenilenmesini sağlayan mutluluk verici faaliyetlerdir. Boş zamanların değerlendirilmesi amacıyla ortaya çıkan bir olgudur. “Çalışma zamanı” ve “çalışma dışı zaman” olarak iki başlık altında değerlendirilmektedir. Çalışma dışı zaman, zorunlu ihtiyaçlar dışında bireyin tamamen özgür olduğu zamanı ifade eder.

Rekreatif faaliyetlerin temelinde insanların fiziksel ve mental sağlığına olumlu katkı sağlaması vardır. Örneğin, boş zamanlarda olumsuz katkı yapan alkol alma eylemi, ”atipik boş zaman davranışları” olarak değerlendirilir. Rekreasyona katılımda gönüllülük ve serbestlik esastır. Profesyonel olarak yapılan işler ve eylemler dışındaki etkinlikleri kapsar. Boş zamanın ve boş zaman davranışlarının toplum üzerindeki etkileri de dikkate alınır. Rekreasyon etkinlikleri için boş zamanın ortaya çıkabilmesi, zamanın verimli bir şekilde planlanmasına bağlıdır.

Rekreasyonla ilgili bazı temel kuralları şöyle sıralayabiliriz;

Sportif, kültürel ya da sanatsal bir faaliyetin, rekreatif faaliyet olabilmesi için baskı ve zorunluluktan uzak bir şekilde, gönüllü olarak yapılması gerekir.
Rekreatif faaliyetlerin plan ve organizasyonu kişilerin kendi inisiyatifinde olmalı; yani kişiye özgürlük hissi vermelidir.
Rekreasyonel etkinliklere; yaş, cinsiyet, eğitim durumu, ekonomik durum, sosyal statü gibi özelliklerden bağımsız olarak herkes katılabilir.
Etkinlikler açık veya kapalı alanlarda yapılabilir. Doğa yürüyüşü ya da denizde yüzme açık alan faaliyetidir. Müze ziyareti de kapalı alan faaliyeti olabilir.
Mevsimlere bağlı olmaksızın her mevsime uygun rekreatif faaliyet yapılabilir.
Rekreasyonun amacı; kişilere mutluluk ve haz vermesidir. Böylece insanlar zorunlu faaliyetlerinde kaybettikleri enerjiyi tekrar kazanır ve stres atar.
Kendini ifade edebilme, ihtiyaçlarını tatmin etme, iletişimi artırma sosyalleşme yönünde olumlu katkıları vardır.
Toplumun değer yargılarına, gelenek ve göreneklerine ters değildir.

Rekreasyonun Faydaları Nelerdir?

Rekreasyonun sadece kişinin kendisine değil, topluma da önemli faydaları ve katkıları bulunuyor. Fiziksel, ruhsal ve toplumsal açıdan olumlu faydalar sağlamaktadır. Rekreatif faaliyetlerin bazı faydalarını şöyle sıralayabiliriz;

Temel ihtiyaçların dışındaki ikincil ihtiyaçların tatmininde önemli rol oynar.
Zararlı alışkanlıklardan uzak tutar. Böylece toplumdaki genel sağlık harcamaları azalır. Sağlık problemlerini önler veya giderir.
Yaşam kalitesini artırır. Ruhsal gelişime katkıda bulunur. Ruhsal doyum sağlar, mutluluk verir, moral değerlerini yükseltir
Ruhsal sağlığı gelişmiş toplumlarda suç oranı minimuma iner. Özel hayatın problemlerinden kaynaklanan ruhsal gerilimleri azaltır ve iç huzuru sağlar.
Grup halinde yapılan etkinlikler kişinin sosyalleşmesini sağlar. İnsanlar arasında dayanışma kültürü ve dostluklar oluşturur ve toplumsal bütünleşme sağlar.
Rekreatif kişilerin sorumluluk bilinci üst düzeydedir, demokratik düşünürler.
İnsanları düşünmeye, yeni fikirler üretmeye ve kendini geliştirmeye teşvik eder. Entelektüel gelişimi sağlar.
Seyahate dayalı rekreatif faaliyetler eğitim ve kültür düzeyini yükseltir.
Okul çağındaki çocukların derslerindeki başarılarını artırır.
Rekreasyon bilinci; bedensel aktivite ve egzersiz, sinema, tiyatro, müze ziyareti, park-bahçe gezintisi, sosyal sorumluluk projeleri, okuma ve araştırma etkinlikleri gibi kişisel gelişim faaliyetlerine yönlendirir.

Üniversitelerdeki Rekreasyon Bölümleri

Bazı üniversitelerin spor bilimleri fakülteleri veya beden eğitimi spor meslek yüksekokulları bünyesinde “rekreasyon bölümü” bulunuyor. Özellikle son yıllarda gelişme kaydetmiş bölümlerden biridir. Birçok vakıf ve devlet üniversitesinde bu bölüm bulunmaktadır.

Rekreasyon bölümleri öğrencileri; rekreasyon programlarını uygulayabilecek biçimde genel kültür, alan bilgisi, yöneticilik ve eğiticilik açısından toplumun, alanın ve bireyin ihtiyaçlarını karşılayabilecek nitelikte yetiştirmek amacıyla kurulmuştur. Rekreasyon bölümleri; hareketsizliği önlemek, spor ve açık alan etkinliklerini yaşatmak, insanların bedensel, zihinsel ve sosyal gelişimine katkı sağlamak amacıyla açılıyor.

Bölüm mezunları, öncelikle almış oldukları eğitim ile rekreasyon işletmeleri başta olmak üzere, temalı parklarda ve turizm işletmelerinde yer alan animasyon ve rekreasyon faaliyetlerini yürütebilecek orta ve üst düzey yönetici pozisyonunda istihdam olanaklarına sahip oluyor. Mezun öğrenciler, yetenekleri ve yetkinliklerine göre antrenörlük, spor eğitmenliği, sanat uzmanı ve sportif branşlarda istihdam edilebiliyor. Diğer istihdam olanakları şunlardır; Gençlik ve spor müdürlükleri, belediyeler, spor merkezleri, turizm sektörü, çeşitli kurumların ve şirketlerin spor tesisleri, spor yönetimi birimleri…

Rekreasyon Faaliyetleri Nelerdir?

Rekreatif faaliyetler, kapalı alan ve açık alan aktiviteleri olarak ikiye ayrılıyor. Bu faaliyetlerden bazıları şunlardır; trekking, kaya tırmanışı, dağ bisikleti, motosiklet gezisi, kayak yapmak, snowboard, buz tırmanışı, kanyon gezisi, safari turu, kamp yapmak, kuş gözlemciliği, ağaca tırmanmak, macera parkları, lunaparklar, kültürel geziler, arkeolojik kazı gezileri, şnorkelle denizi izlemek, tüplü dalış, yelkenliye binmek, balık tutmak, sörf, su sporları, su kayağı, yamaç paraşütü, hafif hava araçlarıyla uçmak, balona binmek, rafting, çöl safarisi, müze ziyareti, sinema, tiyatro.

Neler Rekreasyon Değildir?

Rekreasyon, birçok alanda yapılabildiği için genellikle birçok etkinlikle ve faaliyetle karıştırılır. Bu durumda ayrım yapabilmek için “neler rekreasyon değildir” başlığı altında bazı örnekler verelim:

Bir müzik öğretmeninin öğrencilerine ders saatleri dışındaki boş zamanlarında “zorunlu olarak” enstrüman çalışmalarını istemesi, öğrencilerin inisiyatifleri devre dışı olduğu için rekreasyon değildir.
Resim yarışmasına itibar ve para için katılmak rekreatif faaliyet değildir.
Boş zamanda uyumak, yemek yemek, televizyon seyretmek rekreasyon faaliyeti olarak değerlendirilmez.
Boş zamanlarda alkol ve uyuşturucu almak, kumar oynamak, sigara içmek rekreatif etkinlik değildir.
Düzenli spor ve koşu yapmak, her hafta halı saha maçına gitmek, profesyonel olarak tekvando yapmak reaktif faaliyet değildir.
Boş zamanlarda bağımsız bilgisayar oyunları oynamak rekreatif bir faaliyet değildir.

Rekreasyon Alanı Nedir?

Sosyal ve kültürel altyapı alanları kapsamındaki piknik ve eğlence alanlarına “rekreasyon alanı” adı veriliyor. İmar ve emlak literatüründe “yeşil alanlar” olarak da bilinen alanlardır. Rekreasyon alanı; insanların dinlenmeleri ve eğlenmeleri için kişi başına belli bir büyüklükten daha az olmamak kaydıyla ayrılan alanlardır.

Türkiye’de, imar yönetmeliğindeki kanuni rekreasyon alanları şunlardır; “Kentin açık ve yeşil alan ihtiyacı başta olmak üzere, kent içinde ve çevresinde günü birlik kullanıma yönelik ve imar planı kararı ile belirlenmiş; eğlence, dinlenme, piknik ihtiyaçlarının karşılanabileceği lokanta, gazino, kahvehane, çay bahçesi, büfe, otopark gibi kullanımlar ile tenis, yüzme, mini golf, oto kros gibi her tür sportif faaliyetlerin yer alabileceği alanlardır.”

Bunları Biliyor Musunuz?

“Rekreasyon” kelimesi, Latince “yenilenme, yeniden ortaya koyma, yeniden yapılanma” anlamlarındaki “recreation” kelimesinin Türkçe ifadesidir. Türkçe karşılığı “eğlendinlen” şeklindedir.
Rekreasyon, sanayileşmiş toplumlarda ortaya çıkan bir ihtiyacın sonucudur. Çok çalışan işçilerin verimliliğinin düşmesini engellemek için gerekli görülmüştür. Bu doğrultuda işçiler için rekreasyon zamanları ve alanları ayrılmaya başlanmıştır.
Rekreasyon çalışmalarında “boş zaman” ve “serbest zaman” kavramları birbirinden farklı olgular olarak değerlendirilmektedir.
Rekreatif faaliyetlerin insanı negatif düşüncelerden kurtardığı ve toplumun genelinde suç oranlarını azalttığı, hoşgörülü bir toplum oluşturduğuna inanılıyor.
Karl Marx’ın boş vakit ile ilgili sözleri şöyle; “Boş zamanı olmayan, tüm yaşamı uyku, yemek ve benzeri şeylerin getirdiği fiziksel kesintiler dışında kapitalist için çalışmakla geçen kişi, yük hayvanından bile aşağıdır. Kendi dışına yönelik zenginlik üreten bir makinedir yalnızca…”
Eğitim, teknoloji, sanayi gibi alanlarda gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ya da gelişmemiş ülkelerin “boş zaman hakkı”na yaklaşımları ve uygulamaları farklılık gösterir.
Üniversitelerin rekreasyon bölümleri “en rahat ve eğlenceli bölümü” olarak biliniyor.