Siyonizm Nedir?

Siyonizm terimi ilk olarak 1890 yılında Nathan Birnbaum tarafından ortaya atılmıştır. Genel tanımı Yahudi halkının anavatan olarak gördükleri topraklara tekrar geri dönmeyi amaçlayan milli bir hareket olarak yapılabilir. Hareket, Yahudi anavatanında bağımsız bir İsrail Devleti’nin kurulmasını ve yaşatılmasını da amaçlamaktadır.

1948’de İsrail Devleti kurulduğundan beri Siyonizm, İsrail Devleti’ni kalkındırmayı ve İsrail’de yaşayan Yahudi milletini İsrail Savunma Kuvvetleri’ni desteklemek yoluyla korumayı da amaçları arasında almıştır.

Başlangıçtan bu yana Siyonizm’in somut ve manevi hedefleri olmuştur. Bütün siyasi ve dini duruşlardan Yahudiler, solcu, sağcı, dindar veya seküler, Siyonist hareketini oluşturmuşlar ve bu hareketin hedeflerine ulaşmak için beraber çalışmışlardır.

Siyonist felsefede bazı antlaşmazlıklar Siyonist hareketinde zaman içinde de bazı bölünmelere sebep olmuştur. Aşağıda bu bölünmeler sonucu ortaya çıkan bazı önemli Siyonist hareketler açıklanacaktır.

Politik (Siyasi) Siyonizm

Siyasi Siyonizm politikanın Siyonist hedeflere ulaşmadaki önemine vurgu yapmıştır ve Filistin ile ilgili siyasi haklar elde etmenin Siyonizm ile ilgili girişimlerde bir ön şart olması gerektiğini savunmuştur. Politik Siyonizm, Yahudi problemini siyasi bir problem olarak gören ve uluslararası arenada atılacak somut adımlarla çözülmesi gerektiğine inanan Theodor Herzl ile özdeşleşmiştir. Herzl’in amacı bütün dünya liderleri tarafından kabul edilen ve Yahudilerin sahip oldukları topraklar üzerinde bir Yahudi egemenliği öngören bir sözleşmeyi hayata geçirmekti. Bu prensiplere uygun bir şekilde hazırlanmış Basel Programı, Siyonizm’in hedefinin İsrail topraklarında yaşayan Yahudiler için uluslararası hukukun koruması altında güvenli bir cennet yaratmak olduğu belirtilmiştir. Teşkilat ve finansman ile ilgili mekanizmalar (Siyonist Organizasyonu, Yahudi Milli Fonu, Jewish Colonial Trust ve bu gibi) bu hedefi gerçekleştirmek doğrultusunda kurulan ve çalışan örgütlerdir.

Dini Siyonizm

Dini Siyonizm’in kökleri “Siyon kehanetleri”ne kadar götürülebilinir. (Hibbat Siyon’un müjdecileri Mevasrei Siyon) Yehudah Alkalai, Zvi Kalischer, Shmuel Mohilever ve Naftali Zvi Yehudah Berlin gibi hahamların da etkili oldukları bir harekettir. Yahudi dini ile Yahudi milletinin kaynaşmasını temel prensip olarak kabul eden bu Siyonizm çeşidi, sadece Yahudilerin siyasi anlamda bağımsızlıklarını elde etmeyi değil aynı zamanda da Tevrat’ın ışığı altında Yahudi Dini’ni ve Tanrı’nın emirlerini de yeniden etkin hale getirmeyi amaçlamaktadır. Dini Siyonizm için Tanrı’nın emirlerine dayalı bir Yahudi dini, anavatanda Yahudi milli hayatının olmazsa olmaz bir parçasıdır.

1902 yılında düzenlenen Beşinci Siyonist Kongrede alınan, kültürel aktivitelerin de Siyonist Hareketi’nin bir parçası olarak kabul edilmesi kararına binaen, Reines ve Ze’ev Yavetz isimli hahamlar Mizrachi Organizasyonu’nu kurmuşlardır. (Mizrachi İbranice’de manevi merkez tabirinin bir kısaltmasıdır.) Mizrachi ilk dünya kongresini 1904 yılında toplamıştır ve prensip olarak Tanrı’nın emirlerine itaati ve Siyon’a dönüşü gözlemleme görevini benimseyen bir hareket platformu kurmuştur. Filistin’de Haham Avraham Yizhak Hacohen Kook Israil topraklarına Yahudilerin yerleşmesi ile Mesih’in gelmesi ve kurtuluşun gerçekleşmesini ilişkilendirerek Dini Siyonizm’e kişisel ve manevi katkılarını yapmıştır.

Dini Siyonizm kaynaklarının ve çabalarının büyük bölümünü milli ve dini bir eğitim sistemini inşa etmeye ayırmıştır. Hapoel Hamizrahi, “Torah va’Avodah” (Tevrat ve İşçi) sloganıyla Filistin’de Ortodoks bir kırsal yerleşim yeri kurmak üzerine yoğunlaşmak için ana hareketten ayrılmıştır. 1956 yılında bu iki hareket, Mizrachi ve Hapoel Hamizrahi, Milli Dini Parti şemsiyesi altında birleşmiştir ki bu parti halen İsrail siyasi hayatında faaldir.

Sosyalist Siyonizm

Sosyalist Siyonizm (ya da İşçi Siyonizmi), Yahudilerin milli ve toplumsal kurtuluşunu Siyonizm ve Sosyalizmin birleştirilmesinden geçtiğine inanır. Kurucusu, bu fikri 1899 yılındaki 3. Siyonist Kongresi’nden kısa bir süre önce resmi olarak duyuran Nachman Syrkin’dir.

Bu hareketin felsefesi diasporadaki Yahudilerin problemlerinin Sosyalist bir devrimden sonra bile çözülemeyeceği ve Yahudi varlığına çözümün, onların bir ülkeye göç etmesi ve bir ülkede toplanmasından geçtiği varsayımına dayanır. Sosyalist Siyonizm’in göze çarpan savunucularından biri olan Dov Ber Borochov, kapitalizmin gelişmesinin Yahudileri kaçınılmaz bir şekilde Filistin’e göç etmeye zorlayacağına ve sadece orada Yahudilerin, Yahudi işçi sınıfının sınıf mücadelelerine zemin olacak ekonomik yapılarını yeniden oluşturabileceklerine inanmaktadır. Borochov, Siyonizmin Yahudi milleti için tarihsel ve ekonomik bir zorunluluk olduğunu ve Yahudilerin milli özgürlük hareketlerine öncülük etmek gibi tarihsel bir rolün Yahudi proletaryasına ait olduğunu iddia etmiştir.

Sosyalist Siyonizm’in kavramsal ve felsefi temelleri ile ilgili antlaşmazlıklar, Filistin’de hedefe ulaşmak için uygulanması öngörülen farklı metotlar ve farklı ülkelerdeki Sosyalist örgütler ve partiler ile ilişkiler, pek çok muhtelif Siyonist Sosyalist partinin oluşturulmasına yol açmıştır. Bu kuruluşların bazıları Marksist terminolojiden uzak durmuş ve kendilerini açık bir şekilde Sosyalist olarak tanımlamamışlardır. Kendilerini daha fazla sosyalist ve daha az Siyonist olarak gören diğerleri Siyonist bir örgütlenmenin içerisinde olduklarını pek çok zaman yalanlamışlardır.

Sosyalist Siyonizm fikri pek çok gençlik hareketinin yükselmesinde öncülük etmiştir. Hashomer Hatz’air ve Hehalutz bu hareketler arasında sayılabilir. Sosyalist Siyonist partilerin liderleri, bağımsızlıktan önceki Filistin Yahudi toplumunun ve bağımsızlıktan sonra İsrail Devleti’nin önde gelenleri arasında yer alırlar. David Ben-Gurion, Yitzhak Ben-Zvi ve Berl Katznelson bu örneklerden üçüdür. Sosyalist Siyonizm, İsrail’e yerleşme hareketlerinin pek çoğunun ve İsrail’deki iki ana sisyasi partiden biri olan İsrail İşçi Partisi’nin atasıdır. 

Ülkesel Siyonizm

Ülkesel Siyonizm, Yahudilerin Filistin’de ya da başka bir yerde, kendi yönetimleri altında toplanmaları gerektiğini savunur. Ülkeselci bakış açısı Uganda Programı ile ilgili tartışmalar sonrası birleşmiştir. 1905 yılı temmuz ayında Siyonist Kongre Uganda planını reddettikten sonra, Basel’de, yazar Israel Zangwill liderliğinde Ülkesel Yahudi Organizasyonu kurulmuştur. Bu organizasyon, Asya, Avusturalya ve Afrika’nın çeşitli bölgelerinde Yahudilerin yerleşimine uygun topraklar aramış ancak pek başarılı olamamıştır. Balfour Deklarasyonu ve sonrasındaki Siyonist uyanış hareketin sönmesine ve 1925 yılında dağılmasına sebep olmuştur.

Diğer ülkeselci denemeler Sovyetler Birliği’nde iki dünya savaşı arası dönemde görülebilir. İlki güney Ukrayna’da ve Kırım’ın kuzeyinde birbirlerine komşu olmayan dört milli bölgenin (raiony) 1920lerin başlarında oluşturulmaları ve Nazi işgali ile beraber tamamen ortadan kaldırılmalarıdır. İkincisi 1934 yılında ilan edilen Yahudi Otonom Bölgesi olan Birobidjan’dır (Çin sınırında, Rusya’nın doğusunda bir oblast).  Bu girişim de bölgede küçük bir Yahudi azınlık bırakarak başarısız olmuştur. 1935 yılında, Almanya’da Nazilerin iktidara gelmelerine bir tepki olarak Isaac Nachman Steinberg, Birleşik Devletler’de Bağımsız Toprak Ligi’ni (the Freeland League) kurmuştur. Bu organizasyon sonradan başarısız olacak olan, Ekvator, Avustralya ve Surinam’da seyrek popülasyona sahip büyük toprak parçaları üzerinde otonom Yahudi bölgeleri kurmak istemiştir.

Bugün bu ülkesel girişimlerin hiç birisi geçerli değildir.

Kaynak:

Jewish Virtual Library - Zionism