Tam Diş Protezi Nedir, Hangi Hastalara Uygulanır?

Tam diş protezi nedir, kimlere uygulanır, hangi durumlarda gereklidir?

Dişlerimiz; konuşma, estetik görünüm ve çiğneme (sindirime yardımcı) fonksiyonlarının tamamını üstelenen ana elemanlardandır. Ağız içinde tek bir dişin bile eksik oluşu; gıdaları çiğneme, konuşurken peltek ses çıkması ve fiziksel görüntünün bozulmasına kadar birçok unsuru doğrudan etkileyecektir. Tek bir diş eksikliğinde bile yaşanacak bu olumsuzlukların; ağızda hiç diş olmadığında ne sonuçlar doğuracağı düşünüldüğünde dişsizlik kavramı kulağa oldukça korkunç gelmektedir. Bölgesel olarak birkaç diş kaybı yaşamış hastalarda diş eksikliğinin olduğu bölgeye ve eksiklik şekline bağlı olarak kullanılan protez türü de değişecektir. Diş eksikliği dişlerin arasında bir yerde oluşmuş ise bu sıkıntı genelde köprü yöntemiyle tasarlanan sabit (takıp çıkarılmayan, ağızda kalıcı) protezler ile çözülür. Fakat tam dişsizlik durumunda yani ağızda tek bir dişin bile kalmadığı bir hasta için uygulanacak tedavi yöntemleri; ya hareketli (takıp çıkarmalı) protezler ya da gelişen teknoloji ile hayatımıza giren implant üstü protezler olarak tasarlanır. Bu iki yönetim arasından sıklıkla tercih edileni tam ( total) protezler olmaktadır. Tam diş protezi ağızda hiç diş kalmadığında uygulanır. Bir hareketli protez çeşidi olan tam diş protezleri halk arasında tak çıkar protezler olarak da bilinir. Uygulama aşamaları uzun süreç gerektirmeyen ve yapımı kolay bir protez türüdür. Fakat hasta kullanımı için ilk zamanlar aynı durum geçerli olmamaktadır. Tam protezler; hareketli protez olduğu için ağızda sabit değildir ve sıklıkla ağız içinde oynama, vurma, sıkma gibi etkiler meydana getirebilmektedir. Hastalar için alışması zaman alan (3- 12 hafta) ve kullanımı sabır gerektiren bir protetik materyaldir. 

Tam Protezler Hangi Hastalara Uygulanır?

Ağızda tam dişsizlik olması durumunda yani dişlerin tamamının dökülmüş veya sağlamlığını yitirmesinden dolayı çekilmiş olan bireylerde; ağızdaki tüm dişlerin yerine geçecek, protez üzerinde dizilmiş yapay dişler kullanılır.  Hiç dişi olmayan hastalarda uygulanan tam protezin özel adı total protezdir. Tam diş protezlerinin diğer bir türü ise bölümlü (parsiyer) protezlerdir. Bölümlü protezler hasta ağzında kısmen dişsizlik olması halinde kullanılır. Ağızdaki dişsizliğin boyutuna göre yapılacak protez türüne karar verilir. Bölümlü (parsiyer) protezler de hareketli protez çeşidi olduğundan ağızda sabit değildir ve takıp çıkarmalı olarak kullanılır. Tam protez uygulanacak bireylerin, protezi ağızlarında minimum hareketle tutabilmeleri için çene yapılarının bu uygulamaya müsait olması gerekir. Çene kemiği küçülmelerinde veya kemik erimelerinin çene kemiğini etkilediği durumlarda tam diş protezleri hasta ağzında tutunamamakta ve sürekli ağızda hareket etmektedir. Bununla beraber tam dişsizlik yaşayan hastalar genel olarak diş kaybının ardından uzun süre dişsiz idare etmek suretiyle hekime başvurmaz ise çene kemiği dişli haline göre bir miktar daralıp küçülebilmektedir. Bunun nedeni dişlerin yer tutucu özelliği sayesinde çene kemiğinin asıl yüzeyinin genişliğini koruması ve diş kaybının ardından ağzın bu duruma adapte olmak adına dişlerden boşalan yerlerde çene kısmının hafif daralmasıdır. Ağızda herhangi bir diş kaybı yaşandığında veya dişlerin iltihap, kırılma, aşınma gibi bir olumsuzluk ile karşılaşması halinde ihmal edilmeden kısa sürede bir diş hekimine başvurulmalıdır. Eğer diş kaybının ardından boş kalan çene kemiğinin hacmi korunmaz ise yapılacak tam diş protezi de ağızda kolay oturmayacak ve hastanın proteze adapte olma süreci uzayacaktır. Tam diş protezinin uygulanabilmesi için hastaların;

- Ağzında hiç dişi olmaması

- Ağız içine alacağı yabancı maddelere karşı alerjisi olmaması

- Çene radyolojisi sonucunda çene kemiği protez standart ölçülerine uygun olması

- Çene kemiğinde aşırı erime veya deformasyon olmaması gerekmektedir.

Tam Protezlerin Uygulama Aşaması Nasıldır?

Ağızdaki dişsizlik durumuna göre karar verilecek hareketli protez çeşidi; tam (total) veya bölümlü (parsiyel) protez olabilir. Her iki durumda da uygulama adımları ortaktır. Tam protez tedavisi uygulanacak hastalara yapılan uygulama aşamaları şöyle sıranabilir; 

• Diş hekimi hastadan, hangi protez tedavisinin uygun olacağına karar vermek adına detaylı çene-yüz röntgeni ister,
  
• Röntgenin ardından uygulayacağı protez türünü belirleyen hekim hasta ağzından ölçü alır,
  
• Aldığı ölçü ve hastanın beklentilerine uygun olacak şekilde belirlediği protez türü, kullanılacak yapay dişin renk tonu ve protezin boyutu ile ilgili taleplerini düzenleyerek raporlanır, 
  
• Alınan ölçü ve istenen protez tanımı ile ilgili bilgiler diş protez labaratuvarına gönderilir,
  
• Diş protez teknikeri ağız ölçüsünü kullanarak mumlu kapanış alır ve diş hekiminin talebi doğrultusunda protezi yapar.
  
• Diş protez teknikeri tasarladığı protezi ilk prova için hekime gönderir. 
  
• Kaba taslağı oluşmuş protezi hasta ağzında deneyen ve gereken düzenlemeleri yapan hekim;  varsa protezde istediği ek uygulamaları belirterek tekrar laboratuvara gönderir. 
  
• Provası edilmiş protezin üzerinde son çalışmaları ve düzenlemeleri yapan diş teknikeri, bitirdiği diş protezini hastanın kullanımına sunmak üzere tekrar hekime ileterek protez adımlarını tamamlar.
  

Tam diş protezi uygulanacak hastanın röntgeninde, kemik yapısı veya çene- yüz uygunluğu test edilir. Tam protezler hareketli olduğundan ağızdan çıkmadan kullanılması için çene kemiğinin normal standartlarda olması ve kemik erimesine bağlı yapı bozukluğunun bulunmaması gereklidir. Ayrıca üst ve alt çenenin kapanış özelliğinin de anormallik taşımaması her tür diş protezi için ön koşul niteliğindedir.

Tam (total) Diş Protezlerinin Temizliği 

Tam protezler; gerek total (tüm dişlerin protez olması) gerekse bölümlü- parsiyel (ağızda belirli bir bölümün protez dişten oluşması) durumlarının tamamında takıp çıkarılması gereken protez türüdür. Dolayısıyla ağız içinde yemek artıkları, bakteriler ve asidik faktörlerden kolaylıkla etkilenebilmekte ve temizliğine dikkat edilmez ise uzun süre kullanımı mümkün olamamaktadır. Bu nedenle diş protezinin günlük rutin temizliği protez ömrü için azami önem taşır. 

Tam diş protezi, mümkün olursa her yemek öğününden sonra ağızdan çıkarılıp su ve özel diş protez solüsyonları yardımıyla temizlenmelidir. Eğer her öğünün arkasından bu işlem yapılamıyor ise; mutlaka her akşam protezler çıkarılıp yapısına özgü üretilen protez fırçası ve macunu ile bol su eşliğinde yıkanıp fırçalanmalı ve yine diş protezlerine özel olarak üretilen dezenfektan sıvısının içinde belirli bir süre bekletilmelidir. Diş protezleri için özel olarak tasarlanan ve tam diş protezinin yapısını deforme etmeden temizlemeye yarayan diş protezi fırçası dışında herhangi bir diş fırçası kullanılmamalıdır. Protezi çizecek veya yapay dişleri zedeleyecek bir diş fırçası ile yapılan temizlik protezi bozacağından, normal diş fırçaları diş protezi temizliğinde tercih edilmemelidir. 

Günlük temizliği anlatılan şekliyle uygulandıktan sonra, diş protezinin her 6 ayda bir hekim kontrolünden geçmesi protezin uzun ömürlü olmasını sağlayacaktır. Yılda iki defa rutin hekim kontrolünden geçen diş protezleri uzun yıllar deformasyona uğramadan ve işlevini kaybetmeden kullanılabilmektedir. 

Tam Diş Protezine Alışma Süreci ve Protezin Ömrü 

Diş protezi türlerinden alışması ve kullanımı en zahmetli olan hareketi protezlerdir. Ağızda sabit olmayan bu protezleri kullanmaya başlayan hastaların genel olarak yakındığı konular; yaklaşık olarak ilk üç ay protezlerinin ağızlarında sabit kalmadığı, sürekli çıkma eğilimde oluşu ve protezin yerleştiği canlı dokularda vurma yaparak ağrı oluşturması şeklindedir. Bu yakınmalar bölümlü (parsiyel) protezde daha seyrek görülmekle birlikte genel olarak tam (total) protezin yaşattığı sorunlardır. Tam diş protezlerinde hastalar ortalama olarak iki - üç aylık bir alışma süreci geçirmekte ve bu zaman zarfında yemek yeme, konuşma, çiğneme gibi fonksiyonlarını rahat kullanamamaktadır. Fakat proteze alıştıktan sonra tüm bu yakınmalar; kendi daimi dişleri gibi hissedilecek ve kimi zaman ağızda protez varlığını bile unutturacak düzeyde iyileşme göstermektedir. Dolayısıyla tam diş protezi kullanımı ilk etapta zorlayıcı, alıştıktan sonra ise oldukça rahat ilerleyen bir süreçtir.

Tam diş protezlerinin ömrüne gelince... Hastanın kullanımında gösterdiği özene ve dikkate bağlı olarak 2 - 15 yıl arasında değişen süreçler görülmektedir. Protezin günlük rutin temizliğine özen gösteren, yıllık kontrollerini yaptıran ve protezi ile sert nesnelere temas etmekten kaçınan hastalar maksimum verim ile uzun yıllar diş protezlerini kullanabilmektedir.