Terdit Nedir?
Edebi sanattır. Anlama bağlı sanat olarak geçer kaynaklarda.
Amaç, okuyucuyu şaşırtmaktır. Şair, muhatabı etkilemek için bir neden – sonuç
bağlantısı kurar. Bazen nedeni bazen de sonucu farklı anlamlara bağlayarak okuyucuyu
şaşırtır. Bu bağlantı neden – sonuç ilişkisinden ziyade başka anlamlar da
olabilir. Genelde şair, terdit ya da
terdid sanatını sonda var eder.
Okuyucu için bu durum genelde hayret ve şaşkınlık uyandırır ama çoğu zaman esprilidir.
Bu sanat divan şiirinde esprili olarak değil daha çok hayret vermek için kullanılmış ama ilerleyen dönemlerde bir güldürüyü hedef almıştır. Divan şiirinden başlayarak bu sanatı örneklerle somutlaştıralım:
1.
İster olsan hasret ü hurmâna her dem düşmemek
Kes Fuzûlî dehrden ümmîd ü devrândan tamâ’ ( Fuzûlî)
Vezin : Fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilün
Açıklama : Ey Fuzûlî ! Eğer (aşktan kaynaklı) hasrete ve ümitsizliğe düşmek istemiyorsan; dünyadan ümidini devrandan ( zamandan, devirden) hevesini kes.
Sanat : Burada Fuzûlî’den bir çözüm bekliyoruz hatta bir vuslat bekliyoruz ama o tam tersini yaparak bize dünyadan ve zaman ümidi kesmemizi, hatta ölümü sunuyor.
2.
Begligim var âlem içre çok şükür Allah’ıma
Tâze bir şâha kul oldum âlemin sultanıyâm ( Hayâlî )
Vezin : Fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilün
Açıklama : Çok şükür Allah’ıma ki bir beyliğim var. Bu beylik, taze bir sultana kul olmaktır; artık ben alemin sultanıyım.
Sanat : İlk dizede bir beylikten bahsediyor. Biz bunu bir beylik, sultanlık sanıyoruz. Yani mal – mülk sanıyoruz; şair ikinci dizede bizi şaşırtarak bu beyliğin mal mülk olmadığını sevgili aşkı olduğu söylüyor.
3.
ALİ
Namluya dayanır yola dalarsın
Duruşun bakışın yaman be Ali !
Boşuna tetiği ne kurcalarsın
Var daha ateşe zaman be Ali !
*
Yıllanmış bir çınar pusuluk yerin
Neredeyse gelecek beklediklerin
Var iki atımlık canı kederin
Desene işleri duman be Ali !
*
O'nu sen büyüt de söğüt boyunca
Kendini ellere versin o gonca
Sözüne kanmadın bunu duyunca
Gönlündü gözünü yuman be Ali !
*
Geldiler beklenen çiftler ormana
Duruyor iki genç ne hoş yanyana
Bir kurşun kadına bir de çobana
Çınlasın yıllarca orman be Ali !
*
Görünce uzanmış yar kucağına
Boynunu dolamış zülfü bağına
Kurşunu kahpeye atacağına
Kendine çevirdin… Aman be Ali! ( Faruk Nafiz Çamlıbel)
Açıklama : Şiir, 1986 yılında Sezen Aksu tarafından yorumlanmış, müziği Ali Kocatepe tarafından bestelenmiştir. Şiirin tamamında sadece terdid/terdit sanatı vardır.
4.
Öğüt
Dişin mi ağrıyor?
Çek kurtul.
Başın mı ağrıyor ?
Bir çeyreğe iki aspirin.
Verem misin?
Üzülme, onun da çaresi var,
Ölür gidersin
( Sabri Soran)
Kaynaklar
Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK, Ankara
Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatına Giriş, Yrd. Doç. Dr. Yavuz Bayram; Edebi Sanatlar, Akçağ, 6. Baskı