Zümrüt Nedir? (Özellikleri, Kullanımı)

25 Haziran 2023 Yazar: Uğur Eskier

Zümrüt; birçok medeniyetin zenginlik sembolü olan değerli bir taştır. Yeşil renginin cazibesi insanları yüzyıllardır cezbediyor.

Zümrüt, en değerli taşlar arasında dördüncü sırada yer alır. Yaklaşık 5000 yıldır insanların dünyasında çeşitli anlam ve değerde yer alan zümrüt, değerini yeşil renginin tonundan alır. Günümüzde takı sektöründe doğal zümrüdün yerini yapay (sentetik) zümrütler almış durumda. Ancak hiçbir yapay formun doğallığı yok edemeyeceğini de belirtelim. Zümrütle ilgili bildiğiniz veya bilmediğiniz birçok detayı makalemizde bulabilirsiz.

Tarihçesi

Yüzyıllardır mücevher olarak kullanılan zümrüt, MÖ 3000’li yıllara kadar dayanan bir geçmişe sahip. Yaklaşık 5000 yıldır birçok medeniyet ve kültürün sembolü olan zümrüdün oldukça zengin bir tarihi var. İlk zümrüt madenleri MÖ 3000-1500 yılları arasında Eski Mısır’da kurulmuş. Bu madenlere “Kleopatra’nın Madenleri” adı verilmiş. Güney Amerika’daki Aztek ve İnka medeniyetlerinde kutsal bir taş olarak kabul edilmiş ve dini ayinlerde kullanılmış.

Yazılı tarihin başlangıcında bu değerli taştan bahsedilmiş. Olağanüstü özelliklere sahip birçok zümrüde medeniyetler arasında çeşitli anlamlar yüklenmiş. Birçok kültürde zenginlik alameti olarak görülen zümrüdün şifa verici olduğuna inanılmış ve bazı tedavilerde kullanılmış. Yeşil renginden dolayı bazı medeniyetlerde “yağmur yağdıran taş” olarak kabul edilmiş.

Mitolojilerin ve efsanelerin taşları arasında yer alan zümrüt için Eski Yunan’da “yeşil taş” anlamındaki “smaragdos”; Ortaçağ Avrupası’nda ise eski Fransızca sözcüğü olan “emaralde” ifadesi kullanılmış.

Kimyasal ve Fiziksel Özellikleri

Kimyasal formülü “Be3Al2SiO6” (berilyum alüminyum silikat) olan zümrüt, mineralojik olarak beril grubu mineralin yeşil renkli bir türüdür. Berilin koyu ve parlak yeşil formudur. Parlak ve saydam değerli bir taştır. Yeşil rengini bünyesindeki vanadyum ve krom dioksitten alır. Bu maddelerin miktarına göre rengi açık veya koyu olabilir. Bünyesindeki krom, kristal kafesini zayıflatır ve kusurlu yapıya yol açar. Saydamlığı; yarı saydam ve opak (mat) olabilmektedir. Genellikle kırılgan özelliktedir. Işığa maruz kaldıkça kırılganlığı artar. Yansıması ve ışığı kırması yüksek değildir, parıldaması azdır. Kristal sistemi altıgendir. Kristal formu bireysel prizmatik altıgendir.

Doğada saf zümrüt nadir bulunur. Beril başta olmak üzere bazı minerallerde zümrüt oluşumları vardır. Granit pegmatitler, biyonit şistler, grayzenler ve pnömatolik hidrotermal damarlarda beril oluşumları görülmektedir. Berilyum kayaçlarında, krom ve vanadyum minerallerinde de oluşumlarına rastlanır. Nadiren alüvyon çökeltilerden elde edilir. Kolombiya’daki kalsit ve pirit oluşumları içindeki damarlarda en kaliteli zümrütler elde edilmektedir.

Beril minerallerinde bulunan berilyumun çeşitli metal oksitlerle renklenmesi sonucu zümrüt veya akuamarin gibi değerli taşlar oluşur. Berilyumun açık yeşil formu zümrüt değil, yeşil beril olarak tanınmaktadır. Zümrüdün bulunduğu beril grubu değerli taşlar arasında aleksandrit, akuamarin, beril ve morganit gibi taşlar da bulunuyor.

Zümrüt ile İlgili Bazı Bilgiler

Zümrüt; elmas, yakut ve safirle birlikte en değerli dört taş arasında yer alır. Bu taşlara nazaran daha yumuşak özellikleri vardır. Daha doğrusu bu taşlardan en yumuşağı zümrüttür. Sertlik değeri 7-7,5 mohstur. Sertliği sebebiyle işlenmesi zor bir taştır. Taş ustalarının geliştirdiği ve “zümrüt kesim” adı verilen kesim stili, zümrüdün işlenmesinde yaygın olarak kullanılır.

Zümrüdün yeşil renklerinin tonları, değerini belirler. En popüler ve değerli renk, orta koyu tonlamada hafif mavimsi bir yeşildir. Mavilik arttıkça değeri düşer. Kolombiya’nın kaliteli zümrütleri; orta koyu, canlı, hafif mavimsi yeşil bir tondadır. Brezilya zümrütleri ise, daha açık yeşil renktedir.

Zümrüt, mücevher ve takı sektörünün vazgeçilmez taşları arasında yer alır. Benzer değerli taşlara nazaran daha ucuzdur. Bu sebeple takılarda kullanımı ve ticareti yaygındır. Yüzük, kolye ve küpeler başta olmak üzere gerdanlık ve bileklik gibi takıların değerli bir objesidir. Takılarda elmastan sonra en çok kullanılan taş zümrüttür. Bazı süs eşyalarında da kullanılabilmektedir.

Bünyesinde iz ve damarlar bulunan zümrütler, kusurlu kabul edilir. Kusursuz zümrütler çok nadir bulunur. Kusurları ise bazı reçineleme ve yağlama yöntemleri ile gizlenir. Yağlanma işlemi çoğu zaman maden sahasında yapılır. Bu işlemde renk ve berraklığı artırmak için zümrüt, renksiz bir yağa veya reçineye (genellikle sedir yağı) batırılır. Bu işlem, zümrüdün görünümünü dikkat çekici şekilde değiştirir. Bu görünümü korumak için özel bakım gerekir.

Sentetik Zümrüt Nedir?

Sentetik (yapay) zümrüt, laboratuvar ortamında üretilen zümrütlere denir. Carroll Chatnam adlı Amerikalı bir kimyager tarafından 1930’lu yıllarda icat edilmiştir. Doğal zümrütlerin kusurlarının bertaraf edildiği sentetik zümrüt, günümüzde birçok takı ve mücevher mağazasının vitrinlerini süslüyor. Laboratuvar ortamında üretilen sentetik zümrüt, doğal zümrütlerden daha çok ticareti yapılan bir taş haline geldi. Doğal zümrütlerden aynı fiziksel ve kristal özelliklere sahip olmaları ve maliyetlerinin daha düşük olması sebebiyle tüketiciler için cazip bir pazar oluşmuş durumda.

Zümrütün Faydaları

Zümrüt, bazı fiziksel ve ruhsal rahatsızlıkların tedavisinde geçmişten günümüze kullanılan ve şifalı taş olarak kabul edilen bir taş. Bereket ve neşe kaynağı olarak görülen zümrüdün sevgiyi artırdığı, yaşama sevinci verdiği, evlilik, aile ve arkadaşlık bağlarını kuvvetlendirdiği belirtilir. “Aşk taşı” olarak da bilinir.

Zümrüdün bilinen diğer faydaları şunlardır;

Başarısızlığa karşı olumlu etkileri vardır
Sinir sistemini güçlendirir, kalp ve bağışıklık sistemi üzerinde güçlendirici etkisi vardır
Epilepsi ve dizanteri gibi rahatsızlıklara karşı olumlu etkileri görülmüştür
Hamile kadınların doğumlarını kolaylaştırdığı yönünde tespitler vardır
Kötü talih ve sefaleti önlediğine inanılır
Manevi ilimler ve yaratılışın gizemlerine vakıf olmaya yardımcı olduğuna inanılır
Negatif enerjiyi nötralize eder
Yetenek, cömertlik, incelik ve zarafet sembolüdür

Bunları Biliyor musunuz?

En saf ve en kaliteli zümrütler Kolombiya’daki cevherlerden üretilmektedir. Kolombiya’daki yaklaşık 150 zümrüt madeni, dünya zümrüt ihtiyacının hemen hemen yarısı karşılanır.
Kolombiya’nın en ünlü zümrüt madeni olan Muzo, 360 kilometrekarelik bir vadiden oluşuyor ve bu bölgede yaklaşık 10 bin işçi çalışıyor.
Zümrüt olarak bilinen bazı taşlar aslında zümrüt değildir. Örneğin; Ural zümrüdü, grenadır; Brezilya zümrüdü, yeşil turmalindir; Cape zümrüdü, prehnittir; Akşam zümrüdü, peridottur.
Doğada sarı yeşil, mavi yeşil ve sarı renkli zümrütler de bulunur.
Bazı zümrütler, yeşil renginin kalitesine göre elmastan bile pahalı olabilir.
Kırmızı zümrüt veya kırmızı beril olarak bilinen “bixbite” taşı, altından bin kat daha değerlidir ve dünyada sadece 3 yerde bulunur.
17. yüzyılda Hindistan’da yaşayan bir rahibe ait “Moğol Zümrüdü” adı verilen zümrüt, 10 santimetre boyunda ve 217 karatlık bir taştır.
Bogota Bankası’nın koleksiyonunda 220-1796 karat arasında değişen beş farklı zümrüt bulunmaktadır.
Houston Doğa Bilimleri Müzesi’nde bulunan 1869 karatlık zümrüdün değeri yaklaşık 3,5 milyon dolardır.
Topkapı Sarayı’ndan Osmanlı padişahları ve sultanlarına ait çok değerli zümrüt işlenmiş hançerler ve mücevherler bulunur.
Osmanlı padişahları, manevi ilimleri öğrenmeye yardımcı olduğu inancı ile birçok objede zümrüt kullanmıştır.
Zümrüt, doğadaki bütün yeşil renklerin tonlarını bünyesinde barındırır.
Değerli zümrütler basınca dayanıklı olmasının yanında evlerde kullanılan kimyasal ürünlere karşı dayanıksızdır.
2011 yılında ABD’nin ithal ettiği zümrütlerin değeri, yakut ve safirlerin toplam değerini aştı.
Bazı geleneklerde zümrüt; 20. 35. ve 55. evlilik yıldönümleri hediyesi ve mayıs ayının doğum taşıdır.

Hangi Ülkelerde Rezervi Bulunur?

Zümrüt cevherleri bakımından zengin ülkeler çeşitli kıtalara dağılmıştır. En kaliteli zümrütlerin çıkarıldığı Kolombiya’nın dışında Zambiya’da da derin yeşil renkleri bulunan ışığı geçirgenlik kalitesi yüksek zümrütler çıkarılmaktadır. Kolombiya, dünya zümrüt rezervinin yüzde 64’üne sahiptir. Kolombiya’yı; Zambiya (% 16), Brezilya (% 13), Rusya (% 4) ve Zimbabwe (% 3) takip ediyor. “Zümrüt şehir” olarak bilinen Hindistan (Jaipur), zümrüt kesimi ve ticaretinin en ünlü ve yaygın olduğu ülkedir.

Zümrüt madeni bulunan ülkeler şunlardır; Kolombiya, Brezilya, Rusya, Hindistan, Pakistan, Afganistan, Madagaskar, Mozambik, Zimbabwe, Zambiya, Namibya, Gana, Tanzanya, Nijerya, Güney Afrika, Mısır, Norveç, Avustralya, ABD, Kuzey Carolina.

Türkiye’de herhangi bir zümrüt madeni ve işletmesi bulunmuyor. Ancak, 1950’li yıllarda yayınlanan bir dergide Eskişehir’in Sivrihisar ilçesi çevresinde büyük zümrüt yatakları olduğu yönünde bir makale yayınlanmıştır. Umarız bu zümrüt yatakları bir gün bulunur!